شهر (2): تاریخ شهرها، شهرهای اولیه، دنیای باستان

اریک ادوین لمپارد ترجمه ی زهره دودانگه

در دوره نئولیتیک (عصر نوسنگی، تقریبا 9000 تا 3000 سال قبل از میلاد)، انسان ها به سکونتگاه هایی نسبتا دائمی دست پیدا کردند، اما شاید برای 5000 سال چنین شیوه زیستی محدود به دهکده های کشاورزی نیمه دائمی بود، چون زمانی که خاک توسط روش های نسبتا اولیه ی زراعت فرسایش می یافت، تمام دهکده معمولا مجبور می شد به مکان دیگری انتقا ل یابد. حتی زمانی که یک دهکده در یک مکان رونق می یافت، پس از اینکه جمعیت آن نسبتا زیاد می شد معمولا به دو قسمت تقسیم می گردید، به طوری که تمام کشاورزان به خاک دسترسی داشته باشند.
سیر تکاملی دهکده های نئولتیک به سوی شهر ]شدن[ حداقل 1500 سال به درازا کشید (در جهان قدیم از 5000 تا 3500 قبل از میلاد). توسعه های تکنولوژیکی که برای بشر این امکان را فراهم نمود تا در مکان های شهری زندگی کند، در وهله ی اول پیشرفت های عمده ای در کشاورزی بودند. اهلی کردن گیاهان و حیوانات در دوره نئولتیک در نهایت به روش های پیشرفته ای از کشاورزی و پرورش حیوانات اهلی انجامید، که این نیز به نوبه خود سبب تولید مازاد شده و امکان حفظ تراکم جمعیتی بیشتر را موجب گردید، در حین اینکه برخی از افراد جامعه را برای صنعتگری و تولید کالاها و خدمات غیر ضروری نیز آزاد می کرد.
زمانی که سکونتگاه های انسانی توسط پیشرفت در آبیاری و کشاورزی بزرگتر شد، نیاز به پیشرفت در گردش کالا و مردم به طور مبرم تری احساس گردید. انسان های قبل از دوره نئولتیک که در جستجوی بی پایان خود برای غذا زندگی کوچ نشینی داشتند، عمدتا پیاده حرکت کرده و اسباب ضروری خود را با کمک سایر انسان ها حمل می کردند. مردم نئولتیک پس از اینکه موفق شدند حیوانات را اهلی کنند، از آن ها برای حمل و نقل و نیز تامین غذا و پوشاک استفاده می کردند، در نتیجه امکان سفر در مسافت های طولانی تر را فراهم نمودند. سپس نوبت به استفاده از حیوانات بارکش و کالسکه ای مجهز به حیوانات دونده برای حمل بارهای سنگین تر رسید. با این حال تنها دستاورد تکنولوژیکی در تاریخ اولیه ی حمل و نقل، اختراع چرخ بود که برای اولین بار در دره دجله و فرات در حدود سال 3500 قبل از میلاد استفاده شد و از مواد جامد ساخته شده بود(متعاقب آن توسعه و تکامل توپی چرخ، پره چرخ و  رینگ چرخ را داشته ایم). چرخ ها برای اینکه مثمر ثمر واقع شوند نیاز به جاده داشتند، بنابراین نوبت به ساخت جاده رسید، هنری که در دوره باستان توسط رومی ها تا حد بالایی توسعه یافت. پیشرفت های همزمانی در حمل و نقل دریایی اتفاق افتاد: نهر های آبیاری و مسیرهای ذخیره ی آب شیرین برای اولین بار در قرن هفتم پیش از میلاد ساخته شدند که این امر با توسعه کانال های قابل کشتیرانی پیگیری شد، همزمان قایق های مسطح الواری، قایق هایی توخالی که از کُنده ی درخت ساخته شده اند و تیوپ های شنای ساخته شده از نی در نهایت به ]ساختِ[ قایق های چوبی انجامیدند.


 اولین شهرهای شناخته شده در حدود 3500 سال قبل از میلاد پدیدار شدند. آن ها به عنوان اولین جمعیت های شهری، توسط سواد، پیشرفت فناورانه (به ویژه در فلز) و فرم های اجتماعی و سازمان سیاسی که به طور روز افزونی پیچیده می نمود، متمایز می شدند (که در مقررات مذهبی-حقوقی رسمیت یافته و در معابد و دیوار ها نمادپردازی شد). چنین مکان هایی برای اولین بار در دره ی رود نیل و ساحل سومری شهر اور توسعه یافتند و در طول هزاره سوم پیش از میلاد در دره ی رود سند در موهنجودارو پدیدار شدند؛ در سال 2000 قبل از میلاد، شهرها در دره رود وِی (Wei River) در چین نیز بوجود آمدند. راه های تجاری روی زمین سبب تکثیر شهرها از ترکستان تا دریای خزر و سپس تا خلیج فارس و مدیترانه ی شرقی شد. پایه ی اقتصادی این شهرها کشاورزی بود (به همراه تجارت) و نهادهای مذهبی –سیاسی به این شهرها درجه ی بی سابقه ای از تخصص گرایی شغلی و طبقه بندی اجتماعی اعطا نمودند. با این وجود زندگی شهری زندگی بسته و محدود به مرزهای شهر نیست، چنان که بسیاری از شهرها به زندگی و جامعه در پسکرانه های خود تا اندازه ی انسجام و هدایت بخشیدند.

شهرهای خودمختار و وابسته
در دولت شهرهای یونان یا پولیس بود که مفهوم شهر به اوج خود رسید. پولیس که ریشه آن انجمنی مذهبی از قبایل مردسالار بود، جامعه ی خودگردان کوچکی از شهروندان بود که در تضاد با امپراطوری های آسیایی و گروه های کوچ نشین در سایر مکان های دنیا بسر می برد. برای شهروندان، حداقل شهر و قانون آن  یک دستور اخلاقی را تشکیل می داد که در آکروپلیس، ساختمان های باشکوه و انجمن های عمومی نمادپردازی شده بود. به قول ارسطو: تشریک مساعی به منظور مقصودی شرافتمندانه.
زمانی که شرایط و الزامات منحصر بفرد شهروندی رو به سستی گذاشت (شهروندان در اصل اشخاص زمین دار و بدون سابقه ی بردگی بودند) و نیز زمانی که ثروت تجاری جدید از ثروت شهروندان زمین دار قدیمی تر پیشی گرفت، نزاع اجتماعی در داخل و رقابت در خارج به تدریج زندگی متعارف جمهوری های شهری را تضعیف نمود. خلاقیت و تنوع پولیس پیش از اینکه وحدت نیروهای پرستش پادشاه و امپراطوری توسط اسکندر کبیر و جانشینانش صورت واقعی پیدا کند، رو به زوال گذاشت. برای اطمینان بسیاری از شهرهای جدید-که اغلب به دلیل اینکه اسکندر آن ها را بنیان گذاشت اسکندریه نامیده می شدند- در میان رود نیل و سند استقرار یافتند و ارتباطات میان تمدن های اصلی اروپایی و آسیایی را تسهیل کرده و مبادلات فرهنگی  و تجارت را افزایش می دادند، این امر تاثیر پایداری را هم بر غرب و هم بر شرق بجا نهاد. شهر با وجود این که از لحاظ فرهنگ پرطراوت باقی ماند، دیگر یک عضو سیاسی مستقل نبود و تبدیل به  عضو وابسته ی یک کلیت سیاسی-ایدئولوژیکی بزرگتر شد.
رومی ها که وارث دنیای هلنیستی بودند، شهر را در ناحیه های از نظر تکنولوژیکی عقب مانده که در ورای کوه های آلپ قرار داشته و توسط مردم کشاورز سلت و ژرمن اشغال شده بود، ایجاد کردند. اینکه رومی ها نظم را برای تمدن به ارمغان آورند و هر دوی این ها را برای بربرهای واقع در مرزها بردند، سبب شد که شهر به جای آنکه خود هدف باشد، برای امپراطوری به یک وسیله تبدیل شود (مرکزی برای آرامش نظامی و کنترل بوروکراتیک). برخورداری از صلح امپراطوری روم مستلزم پذیرش جایگاه مونیسیپیوم ها (municipium) بود- ]شهری[ با رتبه ای قابل احترام اما تابع در دولت روم. مونیسیپیوم از نظر مالی توسط مالیات بر تجارت، کمک های اعضای جامعه و در آمد حاصل از زمین های تحت تملک هر مونیسیپیوم حمایت می شد. به هر صورت، در گذر زمان مفهوم وظیفه عمومی به جاه طلبی خصوصی دامن زد، به ویژه که شهروند رومی مفهومی جهانی تر شد. عملکرد شهری ضعیف شده و شهر تا دوره بیزانس اصولا به عنوان یک مکانیزم مالی برای دولت دوام آورد، گرچه شهر غالبا مکان توسعه ی آموزشی و تجلی گاه مذهب و فرهنگ باقی ماند.
متن به صورت زیر ارجاع داده شود:
•    MLA Style:   "city." Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite.  Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
•    APA Style:   city. (2010). Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite.  Chicago: Encyclopædia Britannica.