نظریه طراحی در تفکیک مجدد اراضی؛ برگرفته از تجربه ی تفکیک مجدد زمین در ژاپن

نرگس آذری

در دهه های میانه قرن بیستم و پس از جنگ جهانی دوم، در روزگار توسعه هم هچیز در حال تغییر بود در حال دود شدن مداوم و به هوا رفتن هرآنچه سخت و استوار است. در این میان اما تفاوت در نحوه مواجهه با این تغییرات بود که خصایص مدنیزاسیون و مدرنیته مختص به هر جامعه را آشکار میساخت.  در این میان، ژاپن طلایه دار تفاوتهای آشکاری در رویکرد نسبت به توسعه بوده است. هنوز هم مدرنیته ی ژاپنی نمادی از همزیستی فرهنگ و توسعه و بومی کردن پیشرفتهای بشری توسط جامعه ای است که به شدت به سنتها و تاریخ خود ارج می نهد.

کتاب نظریه ی طراحی در تفکیک مجدد اراضی شرحی بر یکی از راهکارهای موفقی است که اگرچه در آلمان مراحل قانونی خود را سریعتر طی کرد اما در کشورهای آسیای شرقی به ویژه ژاپن زودتر به مرحله ی عملی شدن پاگذاشته است. این کتاب در سالهای آغازین ده هی 90 میلادی؛ زمانی که تجربه ی تفکیک مجدد اراضی از ژاپن الگوبرداری شده و در حال انتقال به مالزی بوده است، به قلم کارشناسان آژانس همکاری های بین المللی به نگارش درآمده است. این کتاب در دو جلد تالیف شده که یکی مربوط JICA ژاپن به ویژگی های این تجربه در ژاپن و دیگری به بررسی زمینه های شکل گیری این سیستم در مالزی می پردازد.

همکاری های بین المللی نیز در این زمینه برای ژاپن مورد استفاده و سودمند بوده است، یک سازمان نیمه دولتی است که نقش ، JICA آژانس همکاری های بین المللی ژاپن عمده در توسعه همکار یهای فنی با کشورهای در حال توسعه بازی می کند و صندوق نیز در فعالیت هایی مشارکت کرده اند که طی )OECF( همکاری های اقتصادی خارجی آن ها ژاپن توسعه یافته و در آینده نیز به منظور معرفی تفکیک مجدد اراضی به کشورهای در حال توسعه ارائه خواهد شد.

در این کتاب همه چیز در مورد روش جدید در قالب طراحی فرایند توضیح داده شده است. الگوی مسکن مشارکتی بخشی از عملیاتی است که مبنای آن نظریه طراحی مجدد اراضی است که به نظریه تفکیک مجدد اراضی شهرت یافته است.  نمونه مورد استفاده در این مورد خاص، مربوط به تجربه کشورهای آسیای شرقی به ویژه ژاپن و مالزی است. این پروژه در زمینه مهندسی شهرسازی ومدیریت شهری ارائه شده و بنیان آن بر مشارکت اجتماعی و توسع ه محله ای است. پیشینه تجربی این نظریه، مربوط به کشاورزان ژاپنی قرن نوزدهمی است که با توجه به مسایل و مشکلات مالی و قانونی بسیار پیشروی خود برای استفاده از زیرساختهای خدماتی شهری، به مدل جدید و نوآورانه ای روی آوردند که زمینهای آن ها را ابتدا تجمیع و پس از تعیین و بازسازی زیرساختهای مورد نیاز مجددا تفکیک می نمود.

این روش که در آغاز ریشه در برنامه ریزی روستایی داشت، توانست در برنامه ریزی شهری نیز گسترش یافته و بسیار موفق شود، بدین ترتیب که با استفاده از این روش، سطح گسترد های از ویرانی های پس از جنگ جهانی دوم و زلزله ی بزرگ شهر توکیو بازسازی گردید.

تفکیک مجدد بنا به تعریف، عملیاتی است که در مورد بافتهای فرسوده و یا آسیب دیده شهری اجرا می گردد. بدین ترتیب که مالکین خانه های مسکونی در یک محله در یک تعاونی مسکن مشارکتی در سطح محله ثبت نام می کنند و سند خود را در اختیار آن قرار می دهند تا بدین واسطه انتقال مالکیت قطعه زمین اصلی به قطعه بندی جدید )که با اجرای ضوابط اصولی و مدرن شهرسازی توسعه مجدد یافته( انجام گردد. بر این اساس، حقوق قانونی مربوط به قطعه زمین اصلی، به جز قسمتی از زمین که باید برای خدمات عمومی و زمین پشتیبان مالی اختصاص یابد، به قطعه بندی متناظر با آن منتقل می شود ) یاناسه. جلد دوم، 1390:17)

اما آنچه وجه تمایز این کتاب شاید به واسطه ی ژاپنی بودن این تجربه است، این است که دارای ابعادی از نوع فرهنگی و اجتماعی است، از جنس توسعه ای انسان محور که حاصل آن نوعی از مدرنیته است که به نابودی همه چیز نیانجامد و گزینشی معقول میان آنچه هست و آنچه می تواند باشد را ترتیب دهد. برخی از مهمترین ویژگی های کتاب و نظریه ی طراحی در تفکیک مجدد اراضی از منظر فرهنگی و اجتماعی عباتند از؛

• در این کتاب اگرچه بنا بر توضیح روش و فرایندی است که در ژاپن در مورد روش تفکیک مجدد اراضی به کار بسته شده اما در مجموع تنها خود فرایند طراحی نشده بلکه روشی در این کتاب آموزش داده شده که در هر جامعه ای با توجه به ویژگی های خاص آن فرایند مستقلی را بتوان برای طراحی مبتنی بر روش تفکیک مجدد اراضی انتخاب نمود.  ویژگی های خاصی چون قوانین و مقررات موجود و نقشه ی ذهنی و واقعی محلی که با روش تفکیک مجدد اراضی میبایست نوسازی و بهسازی شود. این ویژگی امکان بومی سازی نظریه ای مهندسی را در شرایط اجتماعی و فرهنگی متفاوت پیش بینی کرده است که از دیدگاه انسانی آن نسبت به سایر نظریه هایی که در عرصه شهرسازی و معماری ارائه میشود، حکایت دارد.

• کتاب نظریه طراحی در تفکیک مجدد اراضی، کتابی در مورد یکی از روشهای جدید طراحی در شهرسازی است که به واسطه ی در نظر گرفتن ویژگیهای خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ی هدف، رویکردی اجتماعی دارد. ویژگی دیگر روش ارائه شده در این کتاب که به آن بعدی ویژه از منظر فرهنگی میبخشد، ویژگی مشارکتی بود این روش است. یکی از انواع سرمایه هایی که در این روش پیشنهادی مورد استفاده قرار می گیرد سرمایه های خرد مردمی است که در آن محل زندگی می کنند، مواردی چون زمین و پس اندازهایشان که خود به واسط هی جذب سرمایه های اجتماعی امکان پذیر میباشد.  بر همین اساس یکی از مهمترین وظایف تعیین شده برای مجری در این طرح، مذاکره با مالکین و مستاجران است. این مذاکره ها در راستای ایجاد فضایی است که در آن تقاضا برای توسعه شهری از پایین به بالا شکل گرفته و به شکلی هدایت شود که امکان کنشی جمعی برای بهبود فضای شهری را به وجود آورد.

• تئوری و روش توضیح داده شده در این کتاب مبتنی بر حفظ جامعه ی محلی در راستای توسعه ی کالبدی آن است. هدف اصلی آن است که خود ساکنین با مشارکت در طراحی و اجرای طرح های توسعه و بهسازی فضای شهری، بخشی از روند طراحی و اجرا باشند و پس از طی مراحل عملیات عمرانی بار دیگر در همان محل ساکن گردند.  در این روش، از آنجایی که بازسازی خانه ها و کلیه ی برنامه ریزیهای مربوط به آن به صورت جمعی صورت می گیرد، تحمل مشکلات در حین اجرا آسان تر بوده و پس از اتمام طرح کلیه ساکنین بار دیگر در همین محل مستقر می شوند. این یکی از مهمترین ویژگی های روش تفکیک مجدد اراضی از بعد انسان شناختی است، حفظ ارزش کاربردی محله ها و میراث انسانی آن.

• محلی بودن، یکی دیگر از ویژگی های روش تفکیک مجدد اراضی است. در این روش نقش دولت مرکزی، ارائه خدمات مشاوره ای به دولت محلی در مورد خط مشی تفکیک مجدد اراضی و ایجاد هماهنگی با وزارت خانه ها و شرکت های دیگر در رابطه با جنب ههای قانونی آن است. نقش دولت محلی)یا شهرداری ها(، ارائه راهنمایی های فنی در پروژ ههای مختلف تفکیک مجدد اراضی و تضمین اجرای بون اشکال پروژه ها و هم چنین تصویب اجرای پروژه هاست. نقش مجری طرح در این روش نیز اجرا و مدیریت تفکیک مجدد اراضی و مذاکره با مالکین و مستاجرین به عنوان بخش دیگری از مجریان طرح است. محلی بودن در مورد شهرهای ایرانی، به محله ای بودن تعبیر میشود و راهکار توسعه ی محله ای در این طرحها مورد توجه قرار می گیرد.

انگیزه ی اصلی در ترجمه و انتشار این کتاب توسط شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران و شرکت عمران و مسکن سازان استان اصفهان، معرفی و اجرای این روش به عنوان یکی از مهمترین را ههای نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده به شیو های انسانی، مشارکت گرا و محله ای است. اکنون محله ی جوباره شهر اصفهان و محله ی نوید شهر نجف آباد به صورت آزمایشی پذیرای این پروژه هستند. این امر در راستای بهره گیری از تجربیات کشور ژاپن در توسعه ی شهری انجام گردیده که در دهه های اخیر به دلیل قرابت فرهنگی با کشور ما مورد توجه ویژه بوده است.

بدین واسطه اکنون دو محله ی کوچک و با پیشینه ی تاریخی و فرهنگی غنی در شهر اصفهان، میزبان تجربه ای اساسا ژاپنی است که گفتگو و معاشرت فرهنگی از نوع توسعه گرایانه، شهروند مدار و مهندسی شهرسازی را امکان پذیر ساخته است.

JICA مولف: موسسه همکار یهای بین المللی ژاپن ترجمه: مهندسین مشاور شارمند با همکاری دفتر محلی جوباره اصفهان مشخصات نشر: نشرخاک، 1389

این مطلب متعلق به ویژه نامه فرهنگ ژاپن است

http://anthropology.ir/node/13618