فصلنامه تخصصی «فرهنگ مردم ایران» ویژه خانواده و رسانه

سید علیرضا هاشمی

سی ویکمین شماره فصلنامه تخصصی «فرهنگ مردم ایران» ویژه خانواده و رسانه و فرهنگ مردم در 302 صفحه و مربوط به دوره زمانی زمستان 1391، از سوی واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما انتشار یافت. این فصلنامه که ویژه خانواده و رسانه در فرهنگ مردم است در محورهای رسانه و سبک زندگی، رسانه و خانواده در فرهنگ مردم ، رسانه و آیین­های خانواده محور، خانه و معماری سنتی و همچنین گزارش­ های فرهنگیاری دارای مقالات ویژه است.

در سخن نخست این شماره به قلم اصغر شعاع سردبیر فصلنامه آمده است: خانواده نهادی اجتماعی است که با تأثیرپذیری از مجموعه وسیعی از عوامل تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است. خانواده در گذشته فضایی اجتماعی یا محیطی انسانی برای کسب تجربه بود و تجربه‌های انسانی به طور ناخودآگاه درون آن شکل می‌گرفت. سنّت‌ها، آیین‌ها، مناسک و به طور عام فرهنگ مردم در مجموع، تصور افراد را از خانواده (شکل می‌دادند و هر کدام از این عوامل، نقش مهمی در تولید روابط خانوادگی افراد ایفا می‌کردند. در طول زمان و به تدریج، این عوامل موقعیت گذشته خود را از دست دادند و جای خود را به انواع رسانه‌ها سپردند. امروزه، رسانه‌ها و دیگر ابزارهای بازنمایی مدرن، از اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذار بر مفهوم خانواده‌ و ایجاد تصاویر تطبیقی جدید از خانواده هستند که چگونگی این بازنمایی، به شدت بر سازوکار ذهن افراد جامعه تأثیر می‌گذارد و طبیعی است که هر چه مواد و داده‌های ذهنی بیشتر شود، سازوکار ذهن برای فهم مسائل، گسترده‌تر، متنوع‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.

با در نظر گرفتن چنین الزاماتی و نیز به پیروی از منویات مقام معظم رهبری(مدظلّه‌العالی) «در نزدیک کردن و رساندن این رسانه فرهنگ‌ساز به تراز رسانه‌ای که دین و اخلاق و امید و آگاهی بارزترین نمود آن باشد و رفتار اجتماعی مخاطبان و نیز نهاد حساس و مهمی چون خانواده براساس آن شکل گیرد و هنر و شیوه‌های گوناگون حرفه‌ای و آزموده شده یا نوپدید یکسره در خدمت رشد این شاخص‌ها درآید»، شماره 31 فصلنامه فرهنگ مردم به موضوع «خانواده، رسانه و فرهنگ مردم» اختصاص یافته است.

مطالب این ویژه‌نامه با هدف بازنمایی جایگاه والای خانواده در جامعه دینی ایران و نقش آداب، رسوم، سنن و آیین‌های اصیل اسلامی - ایرانی در مناسبات بین اعضای خانواده، همچنین تکریم والدین و فرزندان و نظایر آن به منظور بهره‌برداری دست‌اندرکاران رسانه ملّی تهیّه و تنظیم شده است؛ چرا که بازنمایی خانواده، به بازاندیشی و تأمل عمیق در تمام ابعاد فردی و جمعی انسان می‌انجامد و نوعی هم‌سخنی و هم‌زبانی ملّی را در میان افراد جامعه موجب می‌شود. بر این اساس و به منظور تسهیل کاربرد این مفهوم در رسانه، مقاله‌ها، در محورهایی همچون «رسانه و سبک زندگی خانواده»، «بازتاب رسانه‌ای اعضای خانواده در فرهنگ مردم»، «ادبیّات شفاهی و آیین‌های خانواده‌محور در رسانه» و «خانه و معماری سنّتی» ارائه شده‌اند تا ابعاد مختلف خانواده و چگونگی بازنمایی این ابعاد از رسانه، در اختیار تهیه‌کنندگان و تولیدکنندگان برنامه‌های مختلف قرار گیرد. امید است مطالب این شماره بتواند پاسخگوی نیازهای حوزه برنامه‌سازی رادیویی و تلویزیونی برای تولید برنامه‌های مختلف در قالب‌ها و ساختار‌های گوناگون باشد(ص،9 و 10).

فهرست مطالب این شماره حاوی مقالات نویسندگان زیر است:

- سخن نخست/ سردبیر

- تغییر الگو و عناصر فرهنگی از خانواده گسترده به خانواده هسته‌ای/ سیّدعلیرضا هاشمی

- نقش رسانه‌ها در تغییرات فرهنگی خانواده‌ها / مریم رضایی

- تکریم سالخوردگان در فرهنگ مردم؛ جایگاه خرد و تجربه/ سویل ماکویی

- نوازش‌های مادرانه در فرهنگ کردی/ سیّداسماعیل حسینی

- مقام و منزلت پدر در مکتب اسلام و فرهنگ مردم/ شهرزاد دوستی

- مروری بر انواع فیض‌طلبی‌های کودکانه در فرهنگ مردم ایران/ محسن حنیف / علی تفکری

- خانواده و روابط خانوادگی در ضرب‌المثل‌های فارسی/ دکتر حسن ذوالفقاری

- واسونک‌های مهرگان؛ بررسی عناصر اقلیمی و زبانی/ دکتر اسدالله نوروزی / مریم قاسمی

- بازتاب احترام در آیین‌ها و جشن‌های ملّی/ الهه شایسته‌رخ

- روز مهرورزی به زن در کانون خانواده ایرانی/ علی آنی‌زاده

- سبک معماری خانه‌های سنّتی در سبزوار/ نسرین‌سادات‌علوی‌مقدم

- معماری خانه‌های روستاهای ماسوله و فشارک؛ تأثیر فرهنگی و اقلیمی/ شیرین خزایی / زهرا جعفری‌فشارکی

- جشن تکریم و احترام عروس و مادرشوهر: جشن عروسان در چشمه گلشاخاتون/ مهدی هنرمند رحقی

- سبک ازدواج سنّتی در اقلید فارس/ زهرا صابر

- معرّفی کتاب/ مجید قربانی

- چکیده‌های انگلیسی