نگاهی به کتاب «حسی ترینیداد» نوشتة دکتر فرانک کروم

پيمان اسحاقي

ترینیدادوتوباگو کشوری کوچک در دریای کارائیب و شمال ونزوئلاست که 80 درصد جمعیتِ حدود یک میلیون و سیصد هزار نفری آن را افرادی با تبار آفریقایی و هندی تشکیل میدهند. در اوایل قرن نوزدهم، دولت بریتانیا شماری از مردمان شمال هندوستان را برای کار در مزارع به ترینیدادوتوباگو منتقل کرد. در سال 1917م.حدود یکصد و چهل و چهار هزار کارگر از هندوستان به ترینیداد کوچ داده شده بودند. این افراد از مناطقی چون آگره و اود به ترینیداد آمده بودند. از نظر دینی آنها بیشتر هندو بودند، اما در میانشان شیعیانی نیز یافت میشدند. از آنجا که علاوه بر شیعیان شبهقارة هند، پیروان دیگر ادیان این منطقه نیز مشارکت فعالی در مراسم محرم و سوگواری امام حسین (ع) دارند، به زودی برگزاری مراسم دهة محرم در میان این مهاجران نیز آغاز شد و تاکنون نیز ادامه داشته است. این مراسم که به دلایلی مردمشناختی صورتهای فرهنگی تازهای یافته، بیشتر به مراسم «حسی» (تحریف شدة نام حسین) معروف است.
«حسی» مجموعهای از آداب فرهنگی است که توسط گروههای مختلف مردم در این کشور برگزار میشود. در این مراسم از ماکتهای حرم امام حسین (ع) که «تجه» نام دارد و طبلهای خاصی که بیشتر «تسه» نامیده میشود، استفاده میشود. شرکتکنندگان در کنار تجههایی که در خیابانها گردانده میشود، راهپیمایی میکنند و افرادی نیز تسهها را به صدا درمیآورند. برخی عناصر مادی دیگر همچون ساختههایی به نام ماه کبود که نماد امام حسین (ع) است و ماه سرخ که نماد امام حسن (ع) است، نیز در این مراسم مورد استفاده قرار میگیرد. بسیاری از عناصر این مراسم که نتیجة ترکیب و امتزاج (Syncretism) با فرهنگهای محلی است، چنان آن را از صورتهای اولیه عزاداری مهاجران شیعه هند، متفاوت کرده که درک آنها و یافتن منشاء و ارتباطشان با صورتهای اولیه، آسان نیست.
از نکات قابل توجه این مراسم، استفاده از طبلهای گوناگون و فریاد «حسی! حسی!» عزاداران و مشارکت «گویم حسی! گویم حسی!» کسانی است که آن عزاداری را شاهدند. تجهها در پایان مراسم به دریا انداخته میشوند. در این مراسم علاوه بر تجه و تسه، ساختههایی به نام ماه نیز وجود دارند. این ساختهها که به صورت گرد ساخته و تزیین میشوند، اصولاً نماد امام حسن (ع) و امام حسین (ع) است. ماه سرخ نماد امام حسین( ع) و ماه آبی یا سبز نماد امام حسن (ع) است. افرادی نیز در اطراف هر یک از این ماهها در حرکت و به اصطلاح رقص هستند. این دو ماه در حرکت در خیابانها، با تجهها روبهرو میشود. شرکتکنندگان، تجهها و ماهها را به هم نزدیک میکنند و این عمل را بوسة آن دو میدانند (شبیه سلام دادن علامتها به هم در عزاداریهای ایرانی).2 برگزارکنندگان این مراسم در اشتباهی فاحش معتقدند که امام حسن (ع) نیز در کربلا به شهادت رسیده است! ناگفته نماند که در سالهای اخیر جماعت شیعیان اثنی عشریه خوجه، با ارسال شماری از کارشناسان دینی و بررسی مراسم حسی از نزدیک، تلاش بسیاری را برای اصلاح این مراسم و تبدیل آن از فستیوال و کارناوال به صورتهای اصیلتر عزاداری آغاز کردهاند.
یکی از مهمترین کتابهایی که تاکنون دربارة مراسم حسی به رشتة تحریر درآمده، کتاب «حسی ترینیداد: نمایشهای محرم در یک پراکندگی قومی هندی کارائیبی» است. این کتاب توسط دکتر فرانک ج. کروم، دانشیار گروه دین دانشگاه بوستون در آمریکا به رشته تحریر درآمده است. فرانک کروم به همراه گوستاو تایس و پیتر چلکوفسکی در حال حاضر به عنوان متخصصان برجسته این مراسم آیینی به شمار میآیند. وی تاکنون تولیدات علمی زیادی درباره مناسک آیینی «حسی» را در اختیار علاقهمندان قرار داده است.
کتاب «حسی ترینیداد» تحقیقی پیشگام در زمینة مراسم آیینی «حسی» در جزیرة ترینیداد بوده است. استدلال اساسی کروم در این کتاب آن است که این مراسم که هر سال در ماه محرم برگزار میشود، گفتمانی چندصدایی است که بهتر از همه با به کارگیری سطوحی از تفسیر فهمیده میشود. در سطح نمادین این مراسم نوعی معنای رمزی را به جماعتی کوچک از مسلمانان هندی-کارائیبی ارائه میکند و در سطحی دیگر، به عنوان نمایندة فرهنگ هندی مهاجرت کرده، به عنوان یک کل فهمیده میشود. این کتاب که به وسیلة روش تحقیق مردمشناختی فراهم آمده، نمونهای از پژوهش دربارة درهمآمیختگی فرهنگی و پراکندگی قومی جهانی به شمار میآید.3
کتاب «حسی ترینیداد» در شش بخش اصلی فراهم آمده است. در بخش اول بعد از مقدمه، مؤلف دربارة گرایشات نظری و دیدگاههای حاکم دربارة تاریخ اسلام و وقایع کربلا سخن میگوید. بخش دوم کتاب «مناسک محرم در ایران: گذشته و آینده» نام دارد که مؤلف در آن به بررسی مناسک حسینی در ایران میپردازد. فصل سوم دربارة اشاعة مناسک آیینی از عراق و ایران به جنوب آسیا (شبه قاره هند) است و «گذر مناسک به جنوب آسیا» نام دارد. فصل سوم این اشاعه را از هندوستان به حوزة دریای کارائیب پی میگیرد. این فصل «به سوی کارائیب» نامیده شده است. از آن پس مؤلف به صورت تفضیلی در پی بررسی مراسم «حسی» در ترینیداد برمیآید. فصل پنجم کتاب با عنوان «ساخت تجه، طراحی جماعت» به بررسی این مهم میپردازد. در فصل ششم مؤلف به عنوان نتیجهگیری از تأثیر این مناسک در ادامة حیات فرهنگی عاملان آن سخن میگوید. این فصل «گذران زندگی و دگرگونی آن از طریق درهمآمیختگی فرهنگی» نام گرفته است. در بخش ششم کتاب، مؤلف با ارائة مطالبی دربارة مراسم «حسی»، بحث خود را به پایان میرساند.

پینوشت:
1. مشخصات کتابشناختی این اثر چنین است:
Korom, Frank J., Hosay Trinidad Muharram Performances in an Indo-Caribbean Diaspora, Penssylvania, University of Pennsylvania Press, 2002, 320 p.
2. برای مشاهده تصاویری از مراسم حسی در ترینیداد همراه با توضیحاتی دربارة جزئیات این مراسم به خبرگزاری خیمه (Kheimehnews.com) بخش گزارشهای تصویری یا بخش جامعه/مردمشناسی مراجعه کنید.
3. مطالب این بند ترجمهای است از:
http://www.upenn.edu/pennpress/book/13848.html

این مقاله پیش از این در ماهنامه خیمه، شماره 53، خرداد 1388، 68 ص منتشر شده بود.
تماس با نویسنده
[e-mail]