پایان نامه های حوزه مطالعه اجتماعی ورزش (5): فوتبال و هویت اجتماعی؛ بررسی فرایندهای تکوین هویت جوانان و نوجوانان در عرصه فوتبال

ایرج کاظمی کلیشمی

بین المللی با تاثیر بر ساختارهای آگاهی آنها و... میتواند روند مدنیزاسیون در کشورها را سرعت بخشد.همچنین هویت ملی که خود از هویتهای مدرن محسوب میشوند می تواند تحت تاثیر فوتبال قرار گیرد.

 

عنوان پایان نامه: فوتبال ، هویت اجتماعی بررسی فرایندهای تکوین هویت جوانان و نوجوانان در عرصه فوتبال

دانشجو: ایرج کاظمی، رشته مطالعات جوانان، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، استاد راهنما: دکتر سید ضیاء هاشمی، تاریخ دفاع: 1391/04/17

 

از آنجا که سنین هواداری فوتبال در کشورمان بیشتر سنین بین 10 تا 29 سال را شامل می شود و از آنجا که اوقات فراغت بسیاری ایرانیان با فوتبال سپری می شود(عنبری 1380، رجب زاده 1381،و حاجیانی 1385)،همچنین ویژگیهای خاص این ورزش محبوب شده که به دلیل ذات گروهی بودنش، وجود مرزبندی های آشکار و روشن، وجود عنصر دیگری و... می تواند بافت یگانه ایی را در اطراف خود ایجاد کند که دامنه آن می تواند شامل محله ، قومیت، مذهب، ملیت، و ... را شامل شود و بنابراین بودن در این فضا با ایجاد حس تعلق و فرایند همدات پنداری، در تکوین هویت آنان نقش ایفا کند.

این پژوهش با برشمردن انواع و سطوح هویت مانند هویت ملی، هویت فراملی، هویت قومی ،هویت جنسیتی و ... ارتباطشان را با پدیده اجتماعی فوتبال ،با روش کیفی و تکنیک هایی مانند مشاهده مشارکتی، مطالعه اسنادی، مصاحبه و ... بررسی می کند.

یافته های پژوهش در زمینه ارتباط فوتبال و هویت های فرا ملی(تجددی)نشان از رابطه مستقیم آنها دارد. فوتبال با قرار دادن گروه ها و بخصوص جوانان و نوجوانان در یک فضای مدرن و شبکه روابط بین المللی با تاثیر بر ساختارهای آگاهی آنها و... میتواند روند مدنیزاسیون در کشورها را سرعت بخشد.همچنین هویت ملی که خود از هویتهای مدرن محسوب میشوند می تواند تحت تاثیر فوتبال قرار گیرد و اشکالی از ارتباط مانند شکل گیری نوعی ملی گرایی فرهنگی،ناسیونالیسم افراطی و نژادپرستانه و بعلاوه جریانات ضد ملی و جدایی طلبانه را موجب شود.در زمینه فوتبال و هویت جنسیتی فوتبال به عنوان ورزشی رقابتی و با دیگر خصوصیات مردانه می تواند در جامعه پذیری جوانان و کسب هویت مردانه نقش ایفا کند.در زمینه فوتبال و هویت مذهبی به چهار جریان اشاره شده است:الف)جامعه پذیری مذهبی،اخلاقی در پرتو ورزش ب)نمایش نماد و سمبل های مذهبی ج)تقابل بین ارزش های اصیل مذهبی و ارزش های ورزش مدرن وچ)فوتبال به مثابه نوعی مذهب پست مدرن.

و در نهایت ارتباط فوتبال و هویت قومی(آذری)،مبحث عمده مطرح شده بود.برای بررسی این ارتباط علاوه بر مطالعه اسنادی شامل مجلات و روزنامه های ورزشی  و سایت های هواداری ، به مطالعه مستقیم و میدانی از هواداران آذری در 4 مسابقه استقلال-تراکتورسازی، سایپا- تراکتورسازی، پرسپولیس تراکتورسازی، و پرسپولیس-گسترش فولاد تبریز در فینال جام حذفی سال 90،پرداخته شد.حاصل کار استخراج مفاهیم و مقولات برای تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری و ذکر ویژگی ها و دلایل و پیامدهای پدیده اجتماعی بود که برخی آنها عبارتند از:

ویژگی ها:

. وجود آگاهی قومی نزد هواداران آذری که ابعاد آن می تواند از خیلی زیاد تا مختصر باشد.

. بیشتر آنها به نقش هوادار بودن خود آگاهی کامل دارند.

. آنها به عضویت خود در گروه هواداران و احساس تعلق به تیم آگاهی دارند.

. جهت گیری و ارزش های مشترک با سایر اعضا گروه،مثال:بکار بردن زبان، نماد، سرودها، و شعارها و خواسته های مشترک.

.وجود عمل جمعی و بکار گیری عنصر اعتراض.

. وجود شبکه غیر رسمی روابط بین افراد گروه.

. تفاوت بین درجه هویت مندی نزد هواداران ، از آنها که بیشتر طرفدار تیم خودی و فوتبال هستند تا آنها که مسیله اساسی شان قومیت است و از فوتبال به عنوان یک زبان یا رسانه استفاده می کنند.

علل شکل گیری فعالیت های هویت محور در فضای فوتبال:

. وجود فضای مرزبندی شده نمادین با مرزهای مشخص- مثال تقابل آبی ها و تراکتورسازی

. احساس وجود شباهت در درون گروه و تفاوت با آنها

. احساس وجود تبعیض و تظلم خواهی

پیامدها:

. ممکن است این مرزبندی ها و هویت مندی مفرط به تعصبات و نفرت های پایدار تبدیل شود.

. ممکن است بنا بر یکی از کارکرد جنبشها، این حرکت مانند دریچه اطمینان،کاهش خواسته های اجتماعی متراکم شده عمل کند.

حال می توان ارتباط فوتبال و هویت قومی و جنبشهای اجتماعی هویت محور را چنین توصیف کرد:

اتفاق مهمی در سال 1388 موجب شد تیم فوتبال تراکتورسازی بعد از 8 سال انتظار به لیگ برتر صعود کند و در تقابل با تیم های مرکز نشین قرار گیرد، در اینجا بهترین فرصت برای نمایش قدرت و تمایز خودـدیگری برای هواداران مهیا شد. 8سال پیش از این وقتی تیم های سرخ ابی پایتخت در تبریزبه مصاف تیم های این شهر می رفتند تقریبا بیش از نیمی از هواداران از تیم های پایتخت حمایت می کردند و هواداران مقابل نیز بیشتر شامل هواداران تیم رقیب پایتخت می شدند اما حالا فضای کاملا متفاوتی را نظاره می کنیم که اغلب حول و حوش مسیله قومیت و زبان تورکی و جبهه گیری و ... حرکت می کند.بنابرین با توجه به ویژگیهای ذکر شده وفضای موجود ونظریات جامعه شناختی معرف جنبش های اجتماعی مانند نظریات دلاپورتا و دیانی و... می توان نتیجه گرفت این حرکت جمعی ازسطح یک هیجان جمعی(mob) فراتر رفته و به یک حرکت مستمر با تکیه بر عناصر فرهنگ خودی و عنصر آگاهی قومی تبدیل شده است و می توان آنرا با وجود نقیصه در ارایه گفتمان مشخص و واحد در برابر هژمونی فرهنگ غالب، بخشی از یک جنبش اجتماعی محسوب کرد .

[e-mail]

بخشی  از رساله کارشناسی ارشد ایرج کاظمی کلیشمی

دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران