عيد شعانين و قیام در کلیسای شرق آشوری

فرزانه سجادپور

عيدا د او شانه د ماران/ ?eida de ousane de maran / در روز يكشنبه قبل از عيد قيام برگزار ميشود. از اين رو به آن خو شبا د او شانه / xousba de ousane / يعني يكشنبه شعانين و يكشنبه نخل نيز مي‌گويند. مسيح(ع) به سمت اور شليم حركت مي‌كند تا در مراسم فصح شركت جويد. او پيش از ورود به اورشليم سرنوشت خود را پيشگويي مي‌كند: “مرا كه مسيحم خواهند گرفت و نزد رئيس كاهنان و علماي مذهبي خواهند برد و به مرگ محكوم خواهند كرد. آنان نيز مرا به رومي‌ها تحويل خواهند داد. ايشان مرا مسخره كرده، به صليب خواهند كشيد. اما من روز سوم زنده خواهم شد"( متي، باب 20، آيات 18 و19 ) جشن ورود مسيح به اورشليم يك هفته قبل از عيد قيام در 13 آوريل، برگزار مي شود. در اين مراسم نيز تقديم نان و شراب صورت مي گيرد. بخش هايي از عهد عتيق كه آمدن پادشاه يهود به اورشليم را مژده مي دهد و همچنين قسمت هاي مرتبط با يكشنبه اوشانا از كتاب مقدس، قرائت مي شود. در بخش هايي مردم با گروه همسرايان(گروه كر )همخوان مي‌شوند: " قدوس، قدوس، قدوس است خداوند صبا يوت. آسمان و زمين از شكوهت سرشار است" يا "خجسته باد آنكه به نام خداوند مي‌آيد. هوشعنا در اعلي عليين ". دعاهاي زير نيز بسيار مرسوم است: " خداوند ما خداست و بر ما ظاهر شده است. عيد را جشن بگيريد و شادي كنيد. بياييد مسيح را با در دست داشتن شاخه‌هاي نخل چنين تمجيد كنيم: خجسته باد آن كه به نام خداوند مي‌آيد" و يا " بياييد راه با او بپيماييم، به همراه او به صليب آويخته شويم، از لذات دنيوي چشم بپوشيم تا با او زندگي كنيم و فرياد بلند او را بشنويم كه مي‌گويد: ديگر به سوي اورشليم براي متحمل شدن در د و رنج نمي‌روم بلكه به سوي پدر خود و پدرشما، خداي خود و خداي شما، مي‌روم تا شما را به سوي اورشليم آسماني و ملكوت آسمانها همراه خود ببرم" . پس از مراسم دعا شاخه‌هاي بيد تبريزي كه بر آن ها دعاي مخصوص جهت تبرك خوانده شده بين افراد توزيع مي‌شود. البته در اورشليم مردم با شاخه‌هاي نخل و زيتون به استقبال مسيح (ع ) شتافتند اما در ايران به علت كمبود اين دو درخت، از شاخه‌هاي بيد تبريزي كه در اين زمان تازه جوانه زده‌اند، استفاده مي شود. شاخه‌هاي بيد توسط مردم تا سال بعد نگهداري شده ؛. برخي آن را در حياط منزل يا گلدان مي‌كارند. پس از توزيع شاخه‌ها و گردآوري اعانه، مراسم عشاي رباني برگزار مي شود. عيد قيام عيدا د قيامتا د ماران /?eida de qiamata de maran/ . ( عيد رستاخيز (قيام)مسيح (كه به آن عيد گورا /goura / به معني عيد بزرگ نيز مي‌گويند. اين عيد در 20 آوريل يا 31 فروردين درست يك هفته بعد از عيد اوشانا بر گزار مي‌شود اما پيش از توضيح خود عيد، به دو مراسم ديني پيش از آن اشاره مي‌كنيم. پنج شنبه قبل از عيد قيام، مراسم عيد فصح برگزار مي‌شود. همچنان كه قبلاً نيز اشاره شد، مسيح و يارانش براي بر گزاري عيد فصح وارد اورشليم شد. اين عيد به ياد خروج قوم يهود از مصر به رهبري موسي ( ع) برگزار مي‌شود. مراسم برافراشتن خيمه و قرباني، از متداولترين رسوم يهوديان بوده است. در فارسي واژه عيد پاك براي اين رسم و همچنين عيد قيام مسيح (ع) استفاده مي شود. طبق سنت قديمي در كليساي شرق آشوري اين روز با دعاهاي ويژه‌اي پاس داشته مي‌شود، همچنين مراسم اعطاي نان و شراب نيز برگزار مي‌گردد. در مشاهده و مقايسه ضمني كه پژوهشگر از مراسم مختلف داشت. به نظر مي‌رسد عامة مردم در برگزاري اين جشن اهتمام اندكي دارند. تعداد شركت كنندگان در اين روز كمتر از 25 نفر بود، درحالي كه مراسم يكشنبه‌ها نيز با جمعيتي بيش از اين برگزار مي‌شود. مسيح (ع) پس از ورود به اورشليم و انجام موعظات و معجزات، در شب عيد فصح به همراه يارانش آخرين شام معروفش را تناول كرد و پس از آن كه فرد خيانتگر خود را رسوا مي‌كند، همراه حواريون در باغ جتسيماني شب را به صبح رساند اما هنوز سپيده سر نزده بود كه يهوداي خائن او را به دست گماشتگان قيافا، كاهن اعظم يهوديان، سپرد. قيافا نيز مسيح (ع) را دست بسته نزد پيلاتس حاكم رومي اروشليم برد و در اثر اصرار و پافشاري او مسيح( ع ) به مرگ محكوم گرديد. به اين ترتيب وي را بر صليب كشيدند و مسيح پس از ساعاتي زندگي را بدرود گفت (متي، باب26،آيات 17-75 و باب 27،آيات1-66). يادبود به صليب كشيده شدن مسيح ( ع ) به جمعه عزا معروف است. در اين روز كشيش ها و شماسان از لباس هاي مشكلي استفاده مي‌كنند و در حالي كه پرده‌هاي محراب گشوده است، مذبح و تمام قسمت هاي داخلي آن با پارچة سياه پوشانده شده، بر روي كتاب مقدس نيز پارچة سياهي قرار دارد. در اين روز از شمع مشكي- بر خلاف هميشه كه شمع قرمز استفاده مي‌گردد- براي روشنايي سود مي‌برند. نكتة مهم اينكه مراسم خواندن دعا توسط كشيش ها و شماسان در داخل محراب صورت نمي‌گيرد، بلكه همه آنها خارج محراب در اولين رديف صندلي‌ها و رو به محراب - پشت به مردم- دعاهاي مخصوص اين روز را قرائت مي‌‌كنند. از جمله اين دعاي مشهور: “ امروز، روز هفتم را تقديس نمودي روزي كه در گذشته با آرام گرفتن از كارهاي خود آنرا مبارك خواندي زيرا كه تو جهان را آفريده‌اي و آن را با سبت خود تازه مي‌گرداني، اي منجي ما" بر خلاف تمام مراسم كليسايي كه با اعطاي نان و شراب به پايان مي‌رسد. در اين روز مراسم عشاء رباني برگزار نمي‌شود و بيشتر مختص سرودهاي عزا داري است. صليب كشيدن نيز در اين روز چه توسط مردم و چه توسط خادمان كليسايي عملي نامطلوب محسوب مي‌گردد. حتي مردم از سلام گفتن به يكديگر پرهيز مي‌كنند. و به جاي آن عبارت “ خدا بيامرزد مرده‌هايتان را“ به كار مي‌برند. برخي از مردم عادي نيز لباس سياه مي‌پوشند و در قبرستان ها حضور پيدا مي‌كنند و در آنجا با خرما و حلوا و يا سوزاندن كندر بر سر خاك روح درگذشتگان را شادي مي‌بخشند. افرادي كه در آن سال عزيزي را از دست داده‌اند، در منزل از دوستان و آشنايان با قهوه تلخ پذيرايي مي‌‌كنند. اما مراسم عيد قيام از ساعات آخر روز شنبه آغاز مي‌شود. قيام حضرت مسيح (ع) از خاك بزرگترين حادثه مسيحيت محسوب مي‌شود و از اين رو عيد قيام- رستاخيز- نيز مهمترين عيد آنهاست.البته بين كليساهاي شرقي و غربي در اين مورد اختلاف نظر وجود دارد. غربي‌ها، ولادت مسيح (ع) را مهمترين عيد مي‌دانند اما كليساهاي شرقي معتقدند اگر مسيح (ع) رستاخيز نكرده بود، تولدش مفهومي نداشت . به هر روي مسيح (ع) در روز سوم پس از تصليب خاك را رها كرده زناني كه بر سر قبر او حضور يافته بودند با قبر خالي مواجه شدند. ا زان پس مسيح (ع) چند بار به يارانش و ساير افراد ظاهر شد. آشوري‌ها طبق سنت قديمي اين عيد را در روز يكشنبه برگزار مي‌كنند. اما ظاهراً اين تاريخ چندان دقيق نيست و حالت عرفي دارد در 325 م بر اثر اختلافاتي كه براي برگزاري اين مراسم وجود داشت روز يكشنبه در شوراي نيقيه به رسميت شناخته شد. (ميلر، 1931 : 246). مراسم عيد قيام با شكوه كامل برگزار مي‌شود. مردم كه از 50 روز قبل، روزه داري خود را آغاز كرده بودند، پس از خوردن نان و شراب روزه خود را مي‌گشايند. در شب عيد نيز مراسم خاصي برگزار مي‌شود. مردم در مراسم دعا شركت مي‌كنند. سرودهاي شادي بخش قرائت مي‌شود. نزديك ساعت12 شب، چراغ ها خاموش مي‌شود و ابتدا كشيش و شماسان به همراه گروه كر كه لباس هاي متفاوت از ساير روزها پوشيده‌اند در حاليكه شمع به دست دارند از قسمت رخت كن خارج شده در داخل كليسا سه بار دور ميزند و سرودي در مورد قيام حضرت مسيح (ع) را قرائت مي‌كنند. در ساعت 12مجدداً چراغ‌ها روشن ميگردد و اعلام مي گرددكه“ مسيح قيام كرد، عيد قيام بر همه مبارك باد" به اين ترتيب روز عيد آغاز مي‌شود. در روز عيد مردم علاوه بر پوشيدن لباس نو، تخم مرغ رنگ شده به يكديگر تقديم مي‌كنند. از نظرآشوري‌هاي تخم مرغ سمبلي از حركت شور انگيز مسيح (ع ) است. جدارة بيروني تخم مرغ نشانة خاك، سفيدة آن ، نشانة كفن و زردة آن جسم حضرت مسيح (ع ) است كه با شكاندن اين تخم مرغ، گويي مسيح (ع) از كفن و خاك بر مي‌آيد . البته تخم مرغ نمادي از زندگي و شكوفايي و باروري نیز هست که وقتي مي‌شكند حيات از آن توليد مي‌شود. همچنان كه مسيح (ع) با خروج از قبر باعث حيات و شكل گيري مسيحيت شد. معمولاً مردم به مدت يك هفته اين عيد را جشن مي‌گيرند و به ديد و بازديد يكديگر مي‌روند. ضمناَ هفته‌اي كه با يكشنبه اوشانا آغاز و به عيد قيام ختم مي‌شود، هفته مقدس نيز ناميده مي‌شود.