عقب‌نشینی دریای خزر و«حقِ بر ساحل دریا»

ناصر عظیمی

 بررسی های زمین شناسی نشان می دهد که از حدود هشت هزار سال پیش، آب دریای خزر در حال پسروی بوده است. این پسروی با وجود پیشروی های موضعی در مجموع تا کنون ادامه یافته و از پای کوه ها به ساحل کنونی رسیده است. از این رو جلگه های جنوبی دریای خزر محصول همین پسروی آب دریای خزر محسوب می شود. مطابق بررسی های مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر پایین ترین سطح آب دریای خزر در چند سده ی اخیر در سال 1357 اتفاق افتاده است. بر اساس داده های ارائه شده توسط این مرکز، سطح آب این دریا در سال 1357 برابر منفی12/27 متر بوده است. این ارتفاع برای دریای خزر پایین ترین سطح ارتفاعی بود که در طول پانصد سال گذشته تا آن زمان به ثبت رسیده است...

عقب‌نشینی دریای خزر و«حقِ بر ساحل دریا»(آیا تصرفِ« اراضی مستحدث» دوباره تکرار می‌شود؟) طرح مساله

 بررسی های زمین شناسی نشان می دهد که از حدود هشت هزار سال پیش، آب دریای خزر در حال پسروی بوده است. این پسروی با وجود پیشروی های موضعی در مجموع تا کنون ادامه یافته و از پای کوه ها به ساحل کنونی رسیده است. از این رو جلگه های جنوبی دریای خزر محصول همین پسروی آب دریای خزر محسوب می شود. مطابق بررسی های مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر پایین ترین سطح آب دریای خزر در چند سده ی اخیر در سال 1357 اتفاق افتاده است. بر اساس داده های ارائه شده توسط این مرکز، سطح آب این دریا در سال 1357 برابر منفی12/27 متر بوده است. این ارتفاع برای دریای خزر پایین ترین سطح ارتفاعی بود که در طول پانصد سال گذشته تا آن زمان به ثبت رسیده است.

   در چند دهه ی اخیر این پسروی آب دریا با پیشروی ساخت و سازهای غیر مجاز در ساحل این دریا همراه شد. به ویژه با وقوع انقلاب اسلامی سال 1357 و فقدان نظارتی قانونمند، هرج و مرجی در اشغال سواحل یا آن چیزی که در قانون « اراضی مستحدث» نامیده شده بود، پیش آمد. پیشروی ساخت و سازها در اراضی مستحدث نه فقط مناظری چشم آزار پدید آورد بلکه حق استفاده ی عموم از ساحل یعنی« حقِ بر ساحل دریا» [1]را نیز به چالش گرفت. اما چنان که می دانیم، بعد از این تاریخ، سطح آب این دریا از دهه های 1360 و 1370 به سرعت شروع به بالا آمدن کرد و تا سال آبی 1374 – 1375 حدود 5/2 متر بر ارتفاع آن افزوده شد. در جریان این پیشروی سریع، خرابی های بسیار در سواحل این دریا پدید آمد. اکنون مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر وابسته به وزارت نیرو هشدار می دهد که آب دریای خزر در طول سال های اخیر به سرعت در حال پسروی است. این مرکز در پایان سال آبی 1393 – 1394 که از مهر سال 1393 تا مهر 1394 را در بر می گیرد یعنی در آخرین گزارش سالانه ی خود می گوید میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی 1393 – 1394 برابر منفی89/26 متر ثبت شده است که نسبت به سال آبی قبل 22 سانتی متر و نسبت به دو سال قبل 30 سانتی متر کاهش ارتفاعی نشان می دهد. به عبارت دیگر اگر سطح آب این دریا در سال آبی 1392 – 1393 تنها 8 سانتی متر پایین افتاده، در سال آبی 93 – 94 این مقدار به 22 سانتی متر رسیده است. همین مرکز در سال های قبل از آن نیز گزارش داده بود که دریای خزر به طور مستمر در حال پسروی بوده است. اگر چه این مرکز اعلام کرده است که با وجود کاهش 2/1 متری سطح آب دریا در دو دهه ی اخیر هنوز سطح آب این دریا نسبت به سال 1357 به میزان 3/1 متر بالاتر قرار دارد [2] لیکن سرعت پسروی دریا می تواند دوباره همان مسائل پیشین یعنی زمینه ی تصرف اراضی مستحدث ساحلی این دریا به مثابه ی یک فضای عمومی را توسط افراد حقیقی و حقوقی فراهم کند. با توجه به ارزش تفریحی وگردشگری سواحل دریای خزر برای عموم شهروندان از یک طرف و خطر روزافزون تصرف و تعرض به حریم دریا به مثابه ی حریم اکولوژیکی آبزیان طرف دیگر، پرسش اصلی این است که در فاز فرایند پسروی کنونی این دریا چه باید کرد تا مسائل پیشین تکرار نشود؟ کوشش شده است در این نوشته ضمن بررسی قوانین موجود مرتبط با ساحل دریای خزر، به این پرسش مهم  نیز پاسخ داده شود...

برای خواندن مقاله فایل پیوست را ببینید.

این مقاله برای اولین بار در مجله گیله وا منتشر شده و توسط نویسنده در اختیار انسان شناسی و فرهنگ قرار گرفته است.

پیوست	اندازه
31057-7.pdf	738.27 KB