«باد» در فرهنگ مردم کرمان­­

زهرا ایزدی

مردم کرمان باد را، یکی از نعمات بزرگ خداوند برای بشر می­دانند. خطه کرمان چون در منطقه­ای کویری واقع شده است وزش باد در آن در ایام مختلف و با شدت و ضعف و با نام­های گوناگون همراه است، مثل باد زرد، باد سیاه، باد فصل، باد بهاری، باد پاییزی(باد خزون)، باد قبله، باد مخالف، تیفون باد، باد چاق، باد دشت، باد سُوم، باد شمال، باد کوه و باد لَوار.

 این نوشتة مختصر، نگاهی دارد به انواع باد در کرمان و اصطلاحات و باورهایی که مردم نسبت به آن دارند.

باد زرد:

اغلب در اواخر فروردین می­وزد و در اثر آن آسمان زرد می­شود.

باد سیاه:

باد سهمگین و شدیدی است که گاهی باعث ترس و وحشت مردم می­شود و به واسطه آن نماز آیات برپا می­دارند.

باد فصلی:

در هر فصل بنا به موقعیت می­وزد.

باد بهاری:

بادی بسیار ملایم و جسم نواز است که بعضی ها به آن «باد مرده زنده کن» می­گویند و بر این باورند که این باد است که سبب زنده شدن و بیداری درختان و گیاهان می شود.

باد پاییزی (باد خزون):

از اوایل مهر ماه شروع به وزیدن می­کند و سبب زرد شدن برگ درختان می­شود.

گل سرخم چرا رنگت شده زرد                     مگر باد خزون بر تو گذر کرد

برو باد خزون که برنگردی               که رنگ گل اناریم کرده­ای زرد

بیا باد صبا بر گل گذر کن               ز تندباد خزون گل را خبر کن

بگو با آن گل آشفته احوال              ز آه بلبل مسکین حذر کن

باد قبله:

بادی که از سوی قبله می­وزد و مردم معتقدند به همراه باد، باران هم خواهد بارید.

» باد اگر از قبله خیزد برف و باران می­کند .«

باد مخالف:

 بادی است شدید که مزارع و کش تزارها را آسیب می­زند.

تیفون باد:

وزش این باد شدید است و به دنبال آن باران هم می­بارد، ولی زمان آن کوتاه است.

الهی باد تیفونت بگیره           تغرسه[1] در بیابونت بگیره

تغرسه در بیابونت نه چندون       الهی آتشی جونت بگیره

باد دشت:

که از جانب دشت به طرف کوه می وزد.

باد سُوم(sum):

این باد از سوی مناطق گرم می­وزد و گاهی باعث تنگی نفس می­شود.

باد شمال:

این باد از جانب شمال می­وزد و هوا را لطیف و ملایم می­کند. در شب­های گرم اگر هوا کمی معتدل شود می­گویند: » باد شمال وزید.«

عجب بادی از این سر کوه میایه

زده بر چنگ گل خوشبو میایه

به قربون شمال باد بگردم

که بوی دلبرم داره میایه

شمالا می­روی نزد حبیبم

بیا مادر سر کوچه غریبم

به پابوس تو مادر خواهم آمد

اگر آب وطن گردد نصیبم

باد کوه:

 که سمت وزش آن از کوه به طرف جلگه است.

باد لوار:

 باد گرمی که از مناطق گرم استوایی یا کویری می­وزد.

 

اصطلاحات، ضرب المثل­ها و باورهایی در مورد باد:

بعضی در موقع تعارف و خوشآمدگویی به مهمان گویند:

»خیلی عجب باد آمده گل آورده .«

به افراد بوقلمون صفت که هر لحظه به رنگی درآیند می­گویند:

»هر طرفی که باد می آید اوشین[2] می کنه .«

»ما بیدی نیستیم که از این بادها بلرزیم.«

در مقام تعریف از شجاعت و دلیری خود به کار می رود.

»اگر باد می­آید الهی گردش به جونت ننشینه:«

نوعی دعای خیر برای عزیزان، اما در موقع نفرین ممکن است از این جمله استفاده کنند:

» امیدوارم باد مخالف تو جونت بیفته.«­

اگر از کسی انتظار خوبی نداشته باشند از این مثل استفاده می­کنند:

»از سین[3] جهنم هشوخت[4] باد خنک نمی­یاد.«­

در موقع سخن گفتن و از هر دری سخن راندن از این اصطلاح استفاده می­شود:

»حرف حرف میاره باد برف میاره.«­

در بیان کم اقبالی گفته می­شود:

آدم که اقبالش بلند نباشه باد هم بیاد ضرر می­رسونه.

به موضوع پوچ و سخنِ یاوه می­گویند: «باد هواست».

بعضی ها در موقع وزش باد شدید و زمانی که بخواهند باد قطع شود پسر نابالغی را می­برند مقابل دیوار رو به قبله تا هفت بار حرف «ق» را روی دیوار بنویسد و بر این باورند با این کار باد بند می­آید.

 

بعضی از مردم بویژه کهن­سالان اگر گربه­ای را ببینند که به داخل اتاق پناه آورده و سرش را روی زمین بین دو دستش گذاشته می­گویند به زودی هوا منقلب می­شود و باد و باران تندی می­بارد.

هاله زرد دور ماه را هم نشانه­ای از آمدن باد و باران می­دانند.

عده­ای بر این عقیده­اند و بنا به تجربه­ای که دارند باران و باد روز شنبه را پایدار می­دانند و می­گویند این باد و باران و هوای آشفته تا آخر هفته ادامه دارد.

اگر ماکیان قبل از وقت همیشگی به لانه پناه ببرند نشانه آمدن باد و باران است.

***

نسخه اول این مطلب در فصلنامه «نَجوای فرهنگ» سال سوم، شماره هفتم، بهار 1378، صص135 تا 138 به چاپ رسیده است.

[1] - تغرسه: تگرگ

[2] - اوشین: چنگال بزرگ چوبی برای باد دادن خرمن

[3] - سین: سوی

[4]- هشوخت: هیچ وقت