محمّد شریف خان دهلوی: طبیبی از تبار پزشکان مشهور دهلوی (2)

زهرا شعربافچي زاده

بخش دوم و نهایی
 (با خوانش میکروفیلم از  نسخه‌های  خطی بر جای مانده دربارۀ محمد شریف خان)
آثار دیگر این طبیب مشهور دهلوی عبارتند از:

عجالۀ نافعه
تألیفی پس از علاج الأمراض

عجالۀ نافعه، اثر مهم دیگر محمّد شریف خان است و چنانچه در مقدمه اش ذکر کرده، هنگامی که در حال نوشتن و تصحیح و مقابلۀ  علاج الأمراض  بوده دربارۀ تصحیح عجالۀ نافعه تصمیم می گیرد. او در مقدمۀ این کتاب می نویسد: "می خواستم که هنگام فرصت و فراغت، آن کتاب را تصحیح گردانم تا آنکه مدّت پنج سال به کتاب علاج الأمراض پرداخته و سپس که فراغتی دست داده این کتاب را تصحیح و مقابله کردم" ( عجالۀ نافعه، محمّد شریف خان:2). بنابراین نوشتن این رساله، پنج سال پس از کتابت علاج الأمراض صورت پذیرفته و البته چنان چه محمّد شریف خان، خود اشاره می کند پیش از آن به گردآوری مطالب و مباحث پرداخته امّا به دلیل اهمیت بیشتر وجامعیت رسالۀ علاج الأمراض، کتابت آن را بر عجالۀ نافعه مقدّم دانسته است.
محمّد شریف خان، در این رساله که 590 صفحه از آن بر جای مانده، به ذکر گیاهان دارویی که برای بیماری های گوناگون نافع و سودمند است، اشاره های فراوان دارد. به عنوان مثال؛ استفاد از ادویه، روغن بادام شیرین،زعفران، گل سرخ و سایر گل ها و گیاهان را در درمان بیماری های گوناگون مؤثر می داند  به ذکر خواص و شیوۀ درمانی هر کدام پرداخته و موارد استفاده و شیوۀ خوراک آنها اعم از دم کردن، جوشاندن، سرد نوشیدن و با گیاهی مخلوط کردن را بیان کرده است.
یکی از ویژگی های این رساله نیز، ذکر روایت هایی از دیگران، بزرگان، و پادشاهانی است که در موقعیت های مختلفی از خواص دارویی گل ها و گیاهان بهره مند شده اند. شیوۀ نگارش او مانند بعضی دیگر از آثارش هنگام ذکر بزرگان، فاخر و شعر گونه و دربارۀ خواص و ویژگی های گیاهان بسیار طبیبانه است و سخن از روی حکمت گفته می شود.
تألیف شریف= مفردات هندی
رسالۀ بقول و اغذیۀ هندیه
آغازین صفحات این رساله در نسخۀ خطی موجود که 88 صفحه از آن باقی مانده، دیده نشده است. محمّد شریف خان در تألیف شریف یا مفردات هندی به ذکر خواص و ویژگی های خوردنی ها، میوه ها، ادویه و اغذیۀ هندی پرداخته و به همین جهت نام رسالۀ بقول و اغذیۀ هندیه را به خود گرفته و از طرفی چون این خوراک، غذاها، ادویه و میوه های هندی، دانه دانه و به ترتیب سودمند بودنشان در این رساله چیدمان یافته مفردات هندی خوانده شده اند. در این رساله، علاوه بر ذکر مفردات، معایب و نقایص هر کدام از این خوردنی ها بیان و میزان و چگونگی کاربرد آنها توضیح داده شده است. همچنین وی با دانش خود در این زمینه به خوردن برخی از این خوراک ها در موسم و فصل هایی ویژه تأکید بسیار می‌کند.

فهرست منابع:
1- میکرو فیلم نسخه خطی رساله خواص الجواهر: حکیم محمّد شریف خان/ 26 صفحه/  زبان فارسی
تهیه کننده: دکتر مهدی خواجه پیری و دکتر رضا
یادبود چهارصدمین سالگرد شهادت قاضی نورالله شوشتری
2- میکرو فیلم نسخه خطی رساله عجاله نافعه: حکیم محمّد شریف خان/ 590 صفحه/ زبان فارسی
تهیه کننده: دکتر مهدی خواجه پیری و دکتر رضا
یادبود چهارصدمین سالگرد شهادت قاضی نورالله شوشتری
3- میکرو فیلم نسخه خطی رساله بقول و اغذیه هندیه، تألیف شریف، مفردات هندی: حکیم محمّد شریف خان/
88 صفحه/  زبان فارسی
تهیه کننده: دکتر مهدی خواجه پیری و دکتر رضا
- فهرست مشترک نسخه های خطی کتاب های فارسی پاکستان : احمد منزوی، ج1 ،649-648.
5- فهرستوارۀ کتاب های فارسی: احمد منزوی، ج5، 4029.
6- فهرست نسخه های خطی فارسی : احمد منزوی، تهران 1348.
                                                                                      
[e-mail]