گزارش سه روزه (21 تا 23 اردیبهشت 1394) 28امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

الهام ابراهیمی

من دانشجوی باستان شناسی هستم . همون رشته ای که مرده رو زنده می کنه . خیلی اتفاقی وسط ترم از دانشگاهم در شهرستان ، به تهران اومدم . همراه دو تا از دوستام برای خرید کتاب های ارشد مون . می دونم که باید سخت برا ارشد بخونم . قصد نوشتن این سفر نامه رو نداشتم ولی هر چی توی این سه روز اتفاق افتاد باعث قلم به دست گرفتنِ من شد . میخوام اول از آخرش شروع کنم . روز آخر این سه روز مترو بسیار شلوغ بود و فروشندگان ، جوانان عزیز کشورم در حال فروش اجناس مختلف در مترو بودند . خانم های گلم ، شالای رنگی دارم ، فقط 8 تومن . خانومای گلم کسی اینجا شال نخواست ؟ احتمالا اگه از بچه ها سوال کنی این جمله ی آخر اونارو یاد دختر کبریت فروش می اندازه . خدا کنه داستان تغییر پیدا کنه و کبریتاش به مغازه ارتقا پیدا کنه ، یا حتی اونقدر داشته باشه که تا آخر عمر بتونه درس بخونه ، کتاب بخونه و حتی به بقیه کمک کنه ... چون درباره این موضوع توی متن توضیح میدم پس فعلا ازش می گذرم .

 روز اول ، آسمان آبی ، زمین پاک و همچنین خریدِ کتاب های باستان شناسی : با متروی گلشهر کرج ، به سمت تهران راه افتادیم . مترو خلوت بود و فروشنده ها که به نظرم زیاد تر شده بودند ، مشغول بودند .  مردی مسن که کتاب های خودش را در دست گرفته بود و می فروخت و اشعار آن را از حفظ و با شور شاعرانه ی خود می خواند ، توجه همه را جلب کرده بود . طوری که در ذهنم حک شد . وقتی به محل برگزاری نمایشگاه رسیدیم ، فضای وسیعی رو دیدم که ترکیبی از آدم های رنگی و درختان سبز بود . بیشترین تک رنگی رو که به خاطرم میاد ، رنگ قرمزه . تا جایی که یادمه تبلیغات قرمز مسیر رو تحت پوشش قرار داده بود . همه ی فروشنده ها که با فرم های یکدست نارنجی ، قرمز ، یا بدون لباس فرم دیده می شدند ، در حال بازاریابی و زبون ریزی بودند . "یک لحظه تشریف میارین" . دست اکثر مردم ، آیس پک های رنگی مختلف توت فرنگی ، موز و ... بود . بعدا در خبرها خوندم که به منظور سهولت دسترسی ، هر قسمت رنگ بندی شده بود . حقیقتاً هم چشم نواز بود . مثلا نشر دانشگاهی،زرد _ عمومی،نارنجی _ بین الملل،قرمز و ... ما به داخل شبستان ، ناشرین عمومی رفتیم . با توجه به شماره ی راهرو ها و انتشاراتی که در دو طرف راهرو ها، اسامی شان به ترتیب حروف الفبا لیست شده بود، به مشکلی بر نخوردیم . تنها اینکه مواردی به صورت دستی از لیست پاک شده بودند و یا اسم انتشاراتی دیگری ، جلوی اسامی در پرانتز اضافه شده بود . فروشنده ها تا جایی که من دیدم خوش برخورد و مهربان بودند و همه به شکل بسیار محسوس و متفاوتی در این دوره نسبت به دوره های دیگر ، درحال جلب مشتری ! ما دانشجویان باستان شناسی ، برای تهیه برخی از کتاب های تخصصی مان ، همیشه با مشکل روبرو هستیم . در نمایشگاه هم ، برخی انتشاراتی هایی که امیدوار بودیم کتاب های باستان شناسی مون رو ازشون تهیه کنیم ، اصلا نیامده بودند . همچنین ، کتاب های عالی و مهمی در باستان شناسی هست که متاسفانه از سوی انتشارات ، تجدید چاپ نمی شن و دسترسی بهشون سخته و گاهی اصلا ممکن نیست . مثل کتاب "منشا نهاد های حکومتی در پیش از تاریخ" (نوشته ی دکتر عباس علیزاده وترجمه شده توسط آقای کوروش روستایی،ناشر:سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ). امسال به نسبت سال قبل ، مقدار بن خرید کتاب ثابت مانده بود ولی قیمت کتاب ها افزایش یافته و قدرت خرید را سلب می کرد. چشممان به کتاب ها بود تا کتاب های تازه چاپ 93 و 94 باستان شناسی را بیابیم . "باستان شناسی ماد" (از دکتر کاظم ملازاده) ، "شهرهای ساسانی" (از دکتر رضا مهر آفرین) و چند کتاب دیگر از انتشارات سمت _ کتاب "پیدایش انسان" ( با مقدمه ای از دکتر عباس علیزاده و پروفسور جفری کلارک و با کوشش دکتر حامد وحدتی نسب و ترجمه جمعی از مترجمان،انتشارات ِایران نگار)_ کتاب کوچک" باستان شناسی" از مجموعه ی مختصر مفید (نوشته ی پل بان و ترجمه ی دکتر کامیار عبدی) که واقعا هم کتاب مفید و جالبی است و به دردِ عمومِ مردم می خورد ، مانند کتاب باستان شناسیِ چهل تکه (مؤلفان: دکتر عمران گاراژیان ، دکتر لیلا پاپلی یزدی ، دکتر مریم دژم خوی، خانم مریم نعیمی وآقای آرمان مسعودی ) که این کتاب نیز برای عموم مردم نوشته شده و در سایت www.gapend.net قابل دانلود است . کتاب های قدیمی ، ولی با جلد و چاپ جدید ، مانند کتابِ خوبِ الواح بابل از ادوارد شی یرا ، نیز به چشم می خوردند . چاپ کتاب جدید و بسیار خوبی به نام تاریخ مصور کمبریج باستان شناسی جهان ، به کوشش پل بان و ترجمه ی خانم زهرا باستی ، از نشر دانشگاهی ، البته قیمت آن زیاد بود . کتاب جدید دیگری که جلب توجه می کرد ، "چگونه اشیاء ذهن را شکل می دهند" نام داشت. این کتاب درآمدی باستان شناختی و مردم شناختی ، بر فهم شناختیِ هنر و طراحی است (نوشته ی لمبرُز مالافوریس ، ترجمه ی آقای وحید عسگر پور ،از انتشارات دانشگاه هنر اسلامی تبریز ) . ناگفته نماند ، کتاب جدیدی از زنده یاد مهرداد بهار ، پدر اسطوره شناسی ایران ، به نام " ادبیات مانوی " ، پس از 24 سال ، توسط انتشارات کارنامه ، چاپ شده است . کتابِ آشنای ِ"ایران در زمان ساسانیان "(نوشته ی پرفسور کریستینسن، ترجمه ی آقای وحید یاسمی) ، تغییر انتشارات داده بود و برای خرید آن ، به مشکل برخوردیم . جا دارد از استادان دیگری که کتاب جدیدشان چاپ شده ، اما به دلیل کمبود وقت نتوانستم آن ها را بیابم و ذکرکنم ، عذر خواهی کنم . خلاصه ، کتاب های تخصصی مان را گرفتیم . در نقطه ای که مرکزِ دید بود ، چند تا از کتاب های رئیس جمهورِ وقت ، آقای روحانی ، در فضای معماری به صورت طاقچه های مکعبیِ توپر و تو خالیِ روشن ، خودنمایی می کرد . توی حیاط مرد نقره ای را دیدم که کاملا ثابت ، مثل مجسمه ایستاده بود . بسیار مجسمه ی زنده ی قشنگی بود . برای صرف نهار به سایه ی گوشه ی بیرونیِ شبستان پناه بردیم ، چون آفتاب مستقیم و گرما و کمبود سایبان نمی گذاشت در حیاط بنشینیم . در حال خوردن نهار با دوستان بودیم که دختری عینکی و احتمالا دبیرستانی که شدیدا در حال صرف نهار و صحبت با خانمی بود ، گفت : میشه در بطری تون رو اگه نمی خواین بدین . من هم در بطری رو دادم ولی برام سوال شد . بعدا 2 درِ دیگه براش بردم ، خوشحال شد . ازش پرسیدم برا چی میخواد . با لبخند و سریع گفت : اینارو جمع می کنیم ، میدیم بازیافت ، از پولش برا بچه های شهرستانی کتاب می خریم که مطالعه کنند . به نظرم جالب اومد . برای روشن شدن داستان در نوشابه ها ، باید دو روز برم جلو و اتفاق روز سوم رو شرح بدم : روز سوم که با پدرم اومده بودم نمایشگاه ، موقع خروج ، جمع بسیار پر انرژی و جوانی رو دیدم که در حال شادی بودند و نگاه ها رو به خودشون جلب می کردند . به صورت گرد ایستاده ، منظم بودند و جلوی پاهاشون ، روی یک فضای مستطیلی ، با همون در نوشابه ها ، به صورت دورنگ ، نوشته ی آسمان آبی رو در آورده بودند . پسری جوان با بلندگویی ارزون که معمولا فروشنده های دوره گرد ازش استفاده می کنند ، درباره ی بازیافت صحیح بطری های پلاستیکی به منظور آسیب نرساندن به طبیعت توضیحاتی رو ، نمایش وار داد . برچسب دورشان را می کَند که محل تجمع آب نباشد ، سپس بدون دَر و به صورت مجزا از آشغال های دیگر به درون سطل بازیافت انداخت . هر چقدر از انرژی جوانانه ای که توی اون فضا بود بگم ، کم گفتم . (بعدا توی اینترنت خوندم که این کار در حقیقت نمایش خیابانی بود که به طور از پیش تعیین شده برایش تمرین کرده بودند . همچنین شامل 16 نمایش زمان بندی شده ، با موضوعاتی مشابه و روشی متفاوت بود .مثلا پسران جوان ، سر تا پای خود را رنگ کرده بودند و نوشته هایی حامی پیام ، در دست داشتند . متن یکی از نوشته ها ، از این قرار بود :" با راندن بین خطوط ، ترافیک کنترل و آلودگی هوا تا 60 درصد کاهش می یابد. " ) جلوتر از این گروه حدودا 40 نفره و جوان ، گروه دیگری در حال اجرای برنامه ای شاد برای بچه ها بودند که بزرگ ترها دورشان جمع شده بودند . این بود خاطره من از قضیه ی درِ نوشابه ها . فصل دوم نوشته ی من ، نویسندگان و شاعرانِ فروشنده نام دارد : این رسم معمولی است که نویسندگان ، خودشان کتاب هایی که نوشته اند به مردم معرفی و موقع فروش آن را امضا می کنند . روز دوم به همراه مادرم به نمایشگاه آمدم و یک راست به غرفه ی ناشر اختصاصی شعر رفتیم . مادرم از اینکه کتاب شعرش ، با نام "آن سوی افق" ، به نمایشگاه رسیده بود ، خوشحال بود . شعرای جوان در حال فروش کتاب های خود بودند . کتاب شعر جدید سیامک عباسی که خواننده ی شعرهای خودش است ، توجهم را جلب کرد . اشعار شُعرا را که می خواندم ، دقیقا در آن حال و هوا قرار می گرفتم . واقعا روح لطیف انسان در برابر برخی حوادث زندگی ، تنها می بارد . چقدر بد است اگر دود و شلوغی و ترافیک ، ما را از روح لطیفمان ، "ما را از ما "غافل کند . سپس به طبقه دوم ، یعنی بخش بین الملل رفتیم .اتاق های دوستی ایران با بعضی کشورها به صورت غرفه ، خودنمایی می کرد. مادرم کتاب شعری از غرفه ی ایران و تاجیکستان خرید . پسری از تاجیکستان مهمان کشور ما بود . به او خوش آمد گفتیم . چشمانی ریز ، کت مشکی ، صورتی ریزنقش و پوستی کمی تیره با لبخند و خوشبختانه زبان مشترک که ما را از زبان های واسطه برای برقراری ارتباط کلامی ، بی نیاز می کند . اتاق گفتگویی که در طبقه دوم بود ، در ساعات مشخصی برنامه ی سخنرانی داشت . آن ساعت ، زمان سخنرانی یک تاجیک بود ، که برگزار نشد . موقع برگشت از نمایشگاه ، مترو بسیار بسیار شلوغ بود . مردم واقعا مثل مور و ملخ از هر طرف به سمت درهای باز مترو می دویدند . یکی از همدان و بسیاری از شهرهای دیگر و یا خود تهران ، حومه و ... همراه بن تخفیف دانشجویی خرید کتاب آمده بودند و مترو به هیچ عنوان پاسخگوی حجم انبوه مردم نبود . داخل متروی اکباتان به حدی فشرده و نفس به نفس ایستاده بودند ، که حال بعضی بد شد و به نفس تنگی افتادند . متروی کرج خیلی شلوغ نبود و رخصت داد تا این شعر متولد شود. امروز در بازار فکر می فروختند من در افکارم غرق شدم نجات غریقی بهتر از خودم پیدا نکردم ، شنا یاد می گیرم اگر صبر کنم ، علف زیر پاهایم سبز می شود چشم هایم را شستم ، جور دیگر می بینم ماهی هم کمی هوا بخورد بد نیست ... فصل سوم ، اتاق های دوستی : شب قبل پس از اینکه به خونه رسیدم و با آب و تاب ، هرچی اتفاق افتاده بود تعریف کردم ، کتاب های شعر رو شروع کردم به خوندن . به شدت جذاب بودند . از این شعر به اون شعر ، از این فکر به اون فکر . تمامی شعرا از دنیا شکایت داشتند . اما انرژی زیادی پشت همین واژه ها وجود داشت و خیلی مطالب یاد گرفتم . صبح روز سوم ، پس از تعریف های من و مادرم از کتاب ها، پدرم هم تصمیم گرفت به نمایشگاه سر بزند . داخل مترو هر دو کتاب شعری گرفته بودیم دستمون و با لذت در حال خواندنش بودیم . اول به غرفه ی ناشران آموزشی سر زدیم . غرفه ها شیک و اکثرا بزرگ بود . اکثر افرادِ کادرِ فروش ، خانوم هایی بودند با لباس هایِ فرم و ست شده با دکورِغرفه شان و خوشامد می گفتند . غرفه ها اصلاً خفه نبود و فضایِ سربسته ی جادار داشت . سپس به شبستان رفتیم . ناگفته نماند مجموعه ی مصلی امام خمینی (ره) در حال گسترش می باشد و نقشه ی طراحی شده ی آن در شبستان به نمایش گذاشته شده بود که به نظرم بسیار زیبا آمد . آن روز از دو روز قبل بسیار شلوغ تر شده بود . همچنین به نظرم عناوین کتاب های انتشارات عمومی بسیار تکراری آمدند . مثل صد سال تنهایی و ... با چندین جلد متفاوت که در خیلی از غرفه ها وجود داشت . کتاب های تاریخی به شکل محسوسی شامل این قاعده می شدند . همچنین کتاب هایی که نوید یک شبِ پولدار شدن و آموزش زبان در چند ماه و ... می دهند ، همچنان در ورژن های جدید خود نمایی می کنند . به نظرم برای خرید ، بهترین کار، پیدا کردن انتشاراتی مورد نظر است . چه کتاب ها تخصصی باشند و چه عمومی . به طبقه ی دوم رفتیم . انتشاراتِ تخصصیِ معرفیِ کارآفرینان ، به نظرم جالب آمد . عملکرد کارآفرینان ایرانی را با درج تصویرشان روی جلد ، در کتاب شرح داده بود . به نظرم جوانان بسیار نیازمند مطالعه ی عملکرد آن ها هستند . موسّسین شرکت های صنعتی ، از این دست بودند . اتاق دوستی های متفاوتی به چشمم خورد . هرچند پدیده ی جدیدی نبود . اتاق دوستی ِ ایران و ایتالیا ، هند ، بوسنی و هرزگوین ، آلمان ، فرانسه ، ترکیه ، افغانستان ، تاجیکستان ، لیبی ، کانادا ، لبنان ، عمان و ... اتاق ها در حقیقت ، غرفه هایی به صورت پراکنده از هم بودند . در آن ها پرچم کشور ها ، کتاب های محدود به زبان همان کشور، اجناس خاص هر کشور برای فروش و ... دیده می شد . غرفه ی ترکیه 5 برابر ایتالیا ، و کتاب هایش صرفا جهت بازدید بود . خانمی ترک ، ایرانی را می فهمید ، اما معمولا به ترکی پاسخ می داد . اکثر ایرانی هایی که با او صحبت می کردند ، تنها "تشکر لر" را بلد بودند . در غرفه بغلی ، کتاب های ترکی به فروش می رسید . به صورت اتفاقی به اتاق گفتگویی کوچک ، که محل بعضی از سخنرانی ها بود ، رفتم . خانم دکتری از کشور بوسنی و هرزگوین در حال صحبت بود . ایشان جنیتا هاوریچ، رئیس دپارتمان شرق شناسی دانشگاه سارایوو (پایتخت بوسنی و هرزگوین) بودند . بسیار به فارسی مسلط بودند . پیام علاقه مندی به همکاری دانشگاه شان با دانشگاه های ما ، جهت ترجمه ی اشعار فارسی را رساندند . همچنین به امضای تفاهمنامه مشترک بین دانشگاه بوسنی هرزگوین با دو دانشگاه بوعلی سینای همدان و زبان و ادبیات فارسیِ اصفهان ، اشاره کردند و گفتند : هدف ازین کار،ایجاد فرصت های مناسب ، برای تبادل استادان و دانشجویان ایرانی با دانشگاه سارایوو می باشد. تا کنون کتاب هایی چون مثنوی مولانا، بوستان و گلستان سعدی و دیوان حافظ به زبان بوسنیایی ترجمه شده است . آقایی درباره واژه های مشترک دو زبان سوال کردند . واژه هایِ مشترکِ نسبتا زیاد(حدود هزار واژه) با تفاوت هایی اندک در تلفظ ، مانند شادُروان و ... سپس سفیر فنلاد که مردی قد بلند و حدودا 50 ساله بودند ، کمی به فارسی صحبت کردند . بدین مضمون که ،" خرسندم اعلام کنم برای اولین بار شاهنامه را به فنلاندی ترجمه کردیم . شاهنامه 30 سال طول کشید نوشته شود ، 15 سال طول کشید که به فنلاندی ترجمه شود ." سپس انگلیسی با خانم دکتر صحبت کردند . من هم که هیچ علاقه ای به خروج از اتاق گفتگو نداشتم ، به دلیل کمبود وقت ، مجبور به رفتن شدم . عمان ، میهمان ویژه ی این دوره ی نمایشگاه بود . اتاقِ دوستیِ عمان ، بزرگ و از چند طرف ، فاقد دیوار بود . از نظر من اتاق باستان شناسی به حساب می آمد . عمان به داده های باستانی خود می نازید و کتاب های تاریخی و باستانی شان را به نمایش گذاشته بود . چند لباس محلی عمان ، چند ابزار فلزی و کتاب ها ، اتاق را مشابه موزه کرده بود . اتاق دوستی ژاپن ، وسایل خاص خود برای فروش داشت . اتاق فکر کشوری آفریقایی که اسمش یادم نیست ، سنگ و دست بند و مجسمه های چوبی زنانی کشیده و مجسمه های چوبی دیگر می فروخت . بنرِ نمایشگاه فرانکفورت آلمان ، که 15 تا 20 مهر برگزار می شود را دیدم . مهمان ویژه ، کشور فنلاند است . ایران نیز 3 غرفه در این نمایشگاه دارد . همچنین ناشرین می توانند علاقه مندی خود جهت شرکت در آن را، اعلام کنند . در کل قسمت بین الملل، کتاب های خارجی بسیار کمی برای فروش داشت و حتی یک کتاب انگلیسی مناسب هم نمی توانستی تهیه کنی . غذاهای نمایشگاه بسیار گران بود . غذاهای برنجی تزیین شده ی گوناگون و انواع غذای فست فودی و محل هایی سراسری و سایه دار برای خوردن غذا وجود داشت . " دوغ شتر موجود است " از عجایبی بود که در حیاط نمایشگاه خواندم . موقع برگشت هم به " آسمان آبی ، زمین پاک" برخوردیم که توضیحش ذکر شد . مترو بسیار شلوغ بود . از روز قبل هم شلوغ تر . کسانی که بیرون بودند با هُل هم جا نمی شدند و حدود 10 نفری ، بیرون از مترو ، منتظر قطار بعدی می ماندند . چهره ی فروشنده های مترو ، بسیار بسیار من را در فکر فرو برد . فکر به طریقه زندگی آن ها ، آینده آن ها ، خانواده های آن ها ،افکار آن ها و ... این اشرف مخلوقاتی که اکنون از سر نیاز ، غرورش را زیر پایش گذاشته ، چاره اندیشی می کند ... فروشندگانی که پیش از این هم بارها و بارها آن ها را دیده بودم ، با آن ها هم صحبت شده بودم . اما این بار انسانی تر به آن ها نگاه کردم ... در پایان می گویم در این دوره که دور ، دورِ علم است ، 70 "ها " میلیون راه برای تمامی موفقیت ها ، فقط در کشورمان ایران وجود دارد ، کافیست بیاندیشیم . همچنین از حسن توجه شما تشکر می کنم . و اینکه ، شما هم بنویسید ...