تدوین کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی‌ها

نگرانی مجامع بین‌المللی و زیست‌محیطی از تبعات سوء عملیات بازیافت کشتی‌ها بر عوامل انسانی و محیط زیست منجر به تدوین سند بین‌المللی و جلوگیری از تأثیرات مخرب بر محیط زیست دریائی گردید. این تبعات سوء به سبب مشکلات ناشی از افزایش بازیافت کشتی‌های فرسوده، عدم رعایت ایمنی عوامل انسانی و تبعات آلودگی ناشی از آن و تأثیر نامطلوب بر سواحل محل بازیافت به وجود می‌آید. در پنجاه و سومین کمیته حفظ محیط زیست دریائی موافقت گردید هنگام تدوین کنوانسیون مذکور طراحی، ساختار و عمل بازیافت بدون فشار بر ایمنی عوامل انسانی و محیط زیست و هم‌چنین مکانیسمی برای نظارت بر این صنعت و صدور گواهینامه در نظر گرفته شود.
هم‌اکنون کمیته حفظ محیط زیست دریائی از طرف سازمان بین‌المللی دریانوردی در حال تدوین کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی (Ship Recycling) به روش ایمن و مناسب است.
● کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی‌ها
این کنوانسیون به منظور کاهش و تا حد امکان حذف اثرات سوء بازیافت کشتی‌ها بر سلامت انسان‌ها و محیط زیست و ارتقاء ایمنی کشتی‌ها و حفاظت از سلامت انسان‌ها و محیط زیست در طول عمر فعال کشتی در حال تدوین می‌باشد.
از نظر کنوانسیون، بازیافت کشتی به معنای قطعه قطعه ساختن کامل یا جزئی از کشتی به منظور پردازش یا استفاده مجدد از آن است که شامل فعالیت‌های مرتبط مانند نگهداری و پردازش قطعات و مواد در محل می‌شود. محل تسهیلات بازیافت کشتی منطقه‌ای مشخص شامل سایت، محوطه یا تسهیلاتی برای بازیافت است که باید تحت مجوز بخش ذی‌صلاح دولت کشوری باشد که در آن فعالیت می‌کند.
هیچ‌یک از ملزومات این کنوانسیون نباید به‌عنوان مانعی برای کاهش یا تقلیل اثرات سوء بازیافت کشتی‌ها بر سلامت انسان‌ها و محیط زیست تفسیر شود.
باید از توقیف یا ایجاد تأخیر غیرضروری برای کشتی‌ها اجتناب کرد. در غیر این‌صورت غرامت به کشتی پرداخت خواهد شد.
هم‌چنین متعاهدین باید در اجرای مؤثر این کنوانسیون تلاش کنند و متعهد شوند که رشد و ایجاد فن‌آوری‌ها و روش‌هائی را که به بازیافت کشتی‌ها به روش ایمن و مناسب از نظر محیط زیست کمک می‌کند، تسریع کنند.
● کاربرد کنوانسیون
ـ برای کشتی‌هائی که تحت پرچم یکی از متعاهدین باشند.
ـ تسهیلات بازیافت متعلق به کشتی‌هائی است که تحت صلاحیت قانونی یکی از متعاهدین باشند.
ـ این کنوانسیون برای کشتی‌های زیر GT ۵۰۰ و کشتی‌های درگیر در سفرهای داخلی قابل اجرا نیست با این حال، متعاهدین باید آنها را از طریق اتخاذ اقدامات مناسب تضمین نمایند و این کشتی‌ها باید تا حد ممکن و معقول از ملزومات این کنوانسیون پیروی کنند.
ـ متعاهدین باید برای کشتی‌هائی که تحت پرچم کشورهای غیرمتعاهد به این کنوانسیون هستند رویکردی مشابه کشتی‌های خود اتخاذ کنند.
● آمار صنعت بازیافت کشتی
مهم‌ترین شاخص اساسی عملیات بازیافت کشتی‌ها، وزن کشتی‌های خالی است (Light Ship) که به‌صورت ظرفیت آن با تمامی تجهیزات و آماده برای رفتن به دریا، بدون خدمه، مسافر، ذخایر، سوخت، بالاست، آب و یا بار، تعریف می‌شود.
طبق این تعریف، وزن روغن‌های روانکاری موتورهای اصلی و کمکی، روغن هیدرولیک و آب مورد نیاز برای پر کردن بویلرهای کشتی در این وزن در نظر گرفته می‌شود. این عامل را می‌توان به‌صورت جرم ساختار کشتی، ماشین‌آلات رانش و سایر دستگاه‌های آن نیز تعریف کرد. این فاکتور جهت برآورد تجهیزات به‌دست آمده پس از جداسازی قطعات کشتی در فرآیند بازسازی اهمیت دارد.
● فاکتورهای مؤثر در بازیافت یک کشتی
ـ به‌طور معمول کشتی‌ها تنها هنگامی برای بازیافت اعزام می‌شوند که شرایط اقتصادی آنها ایجاب می‌کند. البته کشتی‌های تک جداره‌ای که از مقررات ضمیمه اول مارپول پیروی نمی‌کنند، از این قاعده مستثنی هستند.
ـ سن بالای کشتی‌ها که به‌صورت متوسط نشان از وضعیت شناور بازار حمل و نقل دارد، در این رابطه مؤثر است.
این میانگین سنی از ۲۶ تا ۲۷ سال در دهه ۱۹۹۰ به حدود ۳۲ سال در حال حاضر افزایش یافته است.
ـ یکی دیگر از عوامل کلیدی در این خصوص، اندازه و حجم ناوگان هر کشور است. ناوگان جهانی همواره با ورود کشتی‌های جدید، بازیافت کشتی‌های قدیمی و خروج کشتی‌های نامناسب در حال تغییر است.
ناوگان جهانی در سال گذشته با ۷ درصد رشد تناژ ناخالص و ۴ درصد رشد از نظر تعداد کشتی‌های بالای GT۵۰۰ رشد چشمگیری داشته است.
با فرض سن ۳۰ سال برای بازیافت و وجود ۹۵ هزار کشتی بالای GT۵۰۰ در جهان، تقاضای سالانه برای دریافت در حدود ۳۲۰۰ تا ۳۱۰۰ کشتی در سال خواهد بود.
با فرض وجود ۴۴ هزار کشتی بالای GT۵۰۰ با میانگین سنی ۲۸ سال که ۶۰ درصد آن متعلق به کشورهای متعاهد به این کنوانسیون است، تقاضای سالانه برای بازیافت ۹۴۰ کشتی در سال خواهد بود.
ـ طبق آمار، کشتی‌های کوچک نسبت به کشتی‌های بزرگ عمر مفید طولانی‌تری دارند. هم‌چنین، میانگین عمر مفید کشتی‌های بالای ۱۰ هزار GT از انحراف معیاری برابر با ۵ سال برخوردار است.
ـ اختلاف هزینه‌های نیروی انسانی و هزینه‌های زیست‌محیطی بازیافت کشتی‌ها در نقاط مختلف جهان نیز در این فرایند تأثیرگذار است.
ـ بررسی کشتی‌های بازیافت شده نشان می‌دهد کشتی‌های حمل مواد فله و تانکرها عمر مفید کوتاه‌تری نسبت به کشتی‌های باری، گازی و مسافری دارند.
● تبیین استراتژی بازیافت ایمن کشورها
▪ کنترل بازیافت کشتی‌ها
ـ هر متعاهد باید از کشتی‌های تحت پرچم خود یا فعال تحت صلاحیت خود بخواهد ملزومات مندرج در کنوانسیون و ضمیمه آن را اجرا کند و تدابیری در جهت اعمال آن ملزومات اتخاذ کند.
- هر متعاهد باید در تسهیلات بازیافت کشتی‌های تحت صلاحیت خود، ملزومات مندرج در کنوانسیون و ضمیمه آن را اجرا و تدابیری در جهت اعمال آن اتخاذ نماید.
▪ بررسی و صدور گواهینامه
در بررسی و صدور گواهینامه برای کشتی‌ها، هر متعاهد باید تضمین نماید که برای کشتی‌های تحت پرچم خود یا فعال تحت صلاحیت خود که مشمول بررسی و دریافت گواهینامه، مطابق مقررات ضمیمه مورد بررسی هستند، گواهینام دریافت کند.
در بررسی و صدور گواهینامه برای تسهیلات بازیافت کشتی‌ها، هر متعاهد باید تضمین نماید که برای تسهیلات بازیافت کشتی‌های فعال تحت صلاحیت خود (و مشمول این کنوانسیون) مطابق مقررات ضمیمه مجوز دریافت نماید.
▪ نظارت بر اجرای صنعت بازیافت
باید یک سیستم ممیزی به منظور حصول اطمینان از اجرای کامل این کنوانسیون ایجاد شود. متعاهد در انجام تعهدات خود طی ممیزی‌ها در موارد ذیل ارزیابی می‌شود:
ـ ایجاد قوانین لازم از سوی متعاهد برای اجرای این کنوانسیون
ـ وجود یک سیستم اعمال و چگونگی اجرای آن
ـ وجود مکانیزم‌ها و کنترل‌های لازم برای واگذاری اختیار توسط متعاهد به مؤسسه رده‌بندی
ـ وجود سیستم بررسی و صدور گواهینامه‌ها و مجوزها توسط متعاهد یا مؤسسات رده‌بندی
▪ روش ممیزی
ـ ممیزی باید به روش عادلانه انجام شود.
ـ متعاهدین با تیم ممیزی همکاری لازم را داشته باشند.
ـ با در نظر گرفتن پیامد ممیزی و هدف از انجام آن و تضمین اجرای کنوانسیون، متعاهد ممیزی شده باید اقدامات ضروری متعاقب را بررسی و اتخاذ نماید.
▪ شناسائی و گزارش تخلفات
ـ متعاهدان در زمینه‌ شناسائی تخلفات و اعمال مفاد کنوانسیون با هم همکاری داشته باشند.
ـ بازرسی کشتی هنگام ورود به بنادر و پایانه‌های فراساحلی در صورتی که شواهد کافی مبنی بر این که فعالیت کنونی، گذشته یا آینده یک کشتی با ملزومات این کنوانسیون مغایرت دارد، وجود داشته باشد.
ـ در صورت شناسائی تخلف یک کشتی از مفاد این کنوانسیون تدابیری در جهت اخطار، توقیف و اخراج یا ممنوع‌الورود ساختن کشتی اتخاذ شود.
ـ چنان‌چه کشتی و یا کشوری دارای تسهیلات بازیافت دچار تخلف گردد، تحریم‌هائی طبق قانون مرجع مورد نظر اعمال گردد.
▪ همکاری و کمک‌های فنی به اجرای روش ایمن و مناسب از طریق:
ـ آموزش پرسنل
ـ تضمین وجود تسهیلات، تجهیزات و فن‌آوری لازم
ـ ایجاد برنامه‌های مشترک تحقیق و توسعه
ـ اتخاذ سایر اقدامات با هدف اجرای مؤثر این کنوانسیون و دستورالعمل‌های تهیه شده از سوی IMO

احمد پرهیزی، رئیس اداره تجسس و نجات و حفاظت محیط زیست دریائی سازمان بنادر و کشتیرانی

منبع : ماهنامه پیام دریا