اعتدال؛ پلی میان آرمان‌ و واقعیت‌

نظر به اینکه جامعه ما در شمار جوامع در حال گذار و تحت فشارهای شدید نوسازی و دگرگونی قرار دارد، همانند همه جوامع در حال توسعه گروه‌های سیاسی می‌توانند در چگونگی این گذار نقش برجسته‌ای ایفا کنند. این نکته با در نظر گرفتن انباشتی از تجربه‌های ارزشمند ۱۰۰ سال گذشته در کشور ما اهمیت بیشتری می‌یابد.
ذکر این نکته که ده‌ها سال است مردم ما برای دستیابی به حقوق حقه خویش به شیوه‌ها و اشکال گوناگون تلا‌ش کرده‌اند، می‌تواند اهمیت این بحث را روشن‌تر سازد. بر اساس ویژگی جوامع در حال گذار، طیف بسیار متنوع و گوناگونی از نقطه نظرها، دیدگاه‌ها، ارزش‌ها و باورها در جامعه ما وجود دارد که بر اساس آنها اهداف و رفتارهای متنوع، متفاوت و حتی متعارض و متضاد شکل می‌گیرد. به این ترتیب می‌توان نقش گروه‌های سیاسی و اساسا رهبران اجتماعی را در چنین شرایطی مورد ارزیابی قرار داده، براساس این سرشت متعارض گروه‌های گوناگون را شناسایی کرد. ‌
تجربه دموکراسی خواهی در کشور ما همواره با گرایش‌های گوناگون و متضاد همراه بوده است که این گرایش‌ها هریک خواسته‌ها و اهداف بخشی از گروه‌های اجتماعی را بیان کرده‌اند. با نگاهی گذرا به تجربه‌های پیشین می‌توان به خوبی هزینه‌های این تنوع تناقض آمیز را مشاهده کرد؛ به این ترتیب که از صدر مشروطه خواهی و جنبش مهار استبداد در کشور همواره رهبران سیاسی اجتماعی با دشواری‌های تبیین خواسته‌ها و اهداف گروه‌های متفاوت مواجه بوده‌اند که این امر در همه جوامع در حال گذار کمابیش به چشم می‌خورد. در این چارچوب عدم توانایی تبیین مناسب و مبتنی بر اجماع و توافق در بیان این خواسته‌ها و اهداف همواره جنبش‌های دموکراسی خواهی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. تجربه ۱۰۰ ساله اخیر ما موارد متعددی از این چالش‌ها را به دوش کشیده است؛ اما کمتر در تنظیم رفتارها و جهت گیری‌ها به آن توجه می‌شود. باید در نظر داشت که نکات پیش گفته از ویژگی‌های همه جوامع در حال گذار است که با بحران‌های متعددی همراه می‌شود؛ البته جوامعی که توانسته‌اند این بحران‌ها را با موفقیت پشت سر بگذارند امروز از آرامش و ثبات نسبی در جامعه جهانی برخوردارند. عبور از این بحران‌ها تکلیف مهم و دشواری است که رهبران سیاسی اجتماعی با آن مواجه بوده‌اند. به این ترتیب در میانه طیف وسیعی از گرایش‌های تندرو و رادیکال برای تسریع در تحولا‌ت اجتماعی یا بازداشتن آن تقویت گرایش‌های میانه رو و معتدل به گونه‌ای که با نزدیک کردن این دو لبه به یکدیگر و پرکردن شکاف ایجاد شده به امری حیاتی و الزامی برای گذار همراه با سلا‌مت و امنیت تبدیل می‌شود. تحقق این آرمان در شرایط واقعی که تنش‌ها و فشار تقاضاها، جوامع در حال گذار را دچار سختی می‌کند، معمولا‌ وظیفه‌ای است که به درستی ادا نمی‌شود. ‌
آنچه در طول دهه‌های گذشته و به‌ویژه در سال‌های اخیر شاهد آن بوده ایم، مصادیقی از این مفاهیم است که همه کشورهای در حال توسعه به آن مبتلا‌ هستند؛ بنابراین برای گذار از این بحران‌ها استفاده از نگرش‌ها و رویکردهایی که بتوانند گروه‌های وسیع تری از مردم و تقاضاهای آنان را پوشش دهند کارآمدی بیشتری دارند. با توجه به اینکه گروه‌های رادیکال، خواهان تغییر وضع موجود یا مخالف هر نوع تغییر در وضع موجودند، به بیان خواسته‌های گروه‌های محدودتری از مردم می‌پردازند، هرچه دامنه این خواسته‌ها در یک رویکرد حداقلی گسترش یابد می‌توان سیر تحقق هویت ملی، منافع ملی و مصالح عمومی را روشن‌تر و مشخص‌تر مشاهده کرد. در واقع اگر بتوان بر اساس تعمیق و روشنسازی، ضرورت تمرکز بر منافع ملی و عمومی که مردم جهان را در قلمرو‌های سرزمینی به هم پیوند می‌دهد در قلمرو کشور هم تقویت کرد ونیز اگر بتوان ضرورت و الزام تامین منافع عمومی را برای مردم مشخص‌تر کرد، گذار از این فرآیند با فشارها و بحران‌های کمتری همراه خواهد بود. ‌
آنچه در طول دوران اصلا‌حات شاهد بودیم تلا‌ش برای اعتماد سازی با جامعه جهانی و عدم توجه مناسب به ضرورت‌های اعتماد سازی داخلی و تقویت مبانی و مصالح ملی در داخل برپایه یک رویکرد میانه روانه و اعتدال آمیز بود که جریان‌های رادیکال ( افراد و گروه‌ها در هر دو سر طیف )به عدم تحقق این وضعیت کمک کردند. از سوی دیگر همان‌گونه که در سطح نظام بین‌الملل شاهدیم، البته در مقیاس وسیع تر، جریان‌های تندرو و رادیکال، صلح وثبات و آرامش بین‌المللی را مورد تهدید قرار می‌دهند و اساسا حیات آنان منوط به تلا‌ش برای حذف دیگری است؛ ‌ بنابراین با توجه به این نکات و اینکه جامعه ما حرکات افراطی را بارها تجربه کرده و هزینه‌های آن را هم پرداخته است لا‌زم است که با نقد وارزیابی گذشته دور ونزدیک بر اساس رویکردی واقع گرایانه، نقاط اشتراک و پیوندهای عموم مردم را برجسته سازیم و تهدید‌ها و آسیب‌هایی که همگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد نیز بازشناسیم.
براساس این رویکرد سعی کنیم پلی میان آرمان‌ها و واقعیت‌ها بر اساس امکانات و محدودیت‌های موجود به وجود بیاوریم که برای تامین این هدف بدون تردید تندروها و رادیکال‌ها نخواهند توانست نقش موثری ایفا کنند. البته این نکته نیز قابل توجه است که این واژه‌ها در فرآیندی از تعامل و گفت‌وگو و مفاهمه درمیان جریان‌ها و گروههای سیاسی می‌تواند ابعاد روشن و مشخصه خود را به‌دست آورد، در غیر این صورت می‌توان میانه رو ترین و متعادل ترین افراد را به تند روی متهم کرد و از عرصه بازی سیاسی بیرون راند. ‌

الهه کولا‌یی‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی