تغذیه کودک، ضامن سلامتی جامعه

در اینجا با وضعیت تغذیه کودکان در ایران، وضعیت ریز مغذی‌‌ها و کمبودهای مواد مغذی در کودکان، وضعیت کم خونی کودکان و سلامت کودکان در ایران آشنا می‌شوید.

اولین بار در سال 1370 مطالعه وضعیت سوءتغذیه کودکان زیر 5 سال در قالب بررسی ملی سالیانه بهداشت خانواده با اندازه گیری وزن کودکان انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که 23درصد دختران روستایی، 17درصد دختران شهری، 15درصد پسران روستایی و 10درصد پسران شهری دچار کم وزنی هستند. در سال 1374 به دنبال تعهد سران کشورها برای دستیابی به اهدافی در زمینه سلامت کودکان در فاصله دهه 1990 تا 2000 که به اهداف دهه پایانی قرن بیستم معروف بوده است، انجام شد.

براساس نتایج این مطالعه، 16/6 درصد کودکان زیر 5 سال دچار کم وزنی، 19/4 درصد کودکان زیر 5 سال دچار کوتاه قدی تغذیه‌ای و 7 درصد کودکان زیر 5 سال دچار لاغری بوده‌اند. بررسی کشوری انجام شده توسط وزارت بهداشت با عنوان "تعیین شاخص‌‌های تن سنجی کودکان زیر 5 سال (1ANIS) در سال 1377 تصویر اپیدمیولوژیک سوءتغذیه را به تفکیک استان‌‌های مختلف کشور نشان داده است.

اطلاعات این بررسی نشان داد که درحدود 10/9 درصد کودکان زیر 5 سال کشور دچار کم وزنی متوسط و شدید، 15/4 درصد کوکان دچار کوتاه قدی و 5درصد کودکان دچار لاغری  بودند. درسال 1383، دومین بررسی کشوری "تعیین شاخص‌‌های تن سنجی کودکان زیر 5 سال" (2 ANIS) توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت انجام شد.

بر اساس نتایج این بررسی، 5/2 درصد کودکان زیر 5 سال دچار کم وزنی متوسط وشدید بودند 4/7 درصد کودکان دچار کوتاه قدی تغذیه‌ایی متوسط وشدید و 3/7 درصد کودکان دچار لاغری متوسط و شدید بودند.

آخرین بررسی کشوری  انجام شده، مطالعه شاخص‌های سلامت و جمعیت سال 1389 وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی (MIDHS) است که نتایج آن نشان می‌‌دهد  شیوع کم وزنی، کوتاه قدی و لاغری در کودکان زیر پنج سال کشورمان به ترتیب 4.08، 6/8 و 4 درصد بوده است. بطور کلی مقایسه نتایج مطالعات انجام شده  طی سال‌‌های 1370-1389 نشان می‌‌دهد که شیوع سوءتغذیه کودکان در حدود 50درصد کاهش یافته است. 

این یافته‌‌ها حاکی از روند کاهشی و معنی داری در سه شاخص کم وزنی، کوتاه قدی و لاغری و بهبود قابل توجه در وضعیت تغذیه کودکان زیر پنج سال کشور می‌‌باشد.

با این وجود نباید از نظر دور داشت که شیوع سوءتغذیه در مناطق محروم کشور هم چنان بالاست. نتایج مطالعه MIDHS درسال 1389 حاکی از آن است که بالاترین میزان شیوع سوءتغذیه در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد.

به بیان دیگر در این استان، 20/7 درصد کودکان دچار کوتاه قدی، درحدود 13درصد دچار کم وزنی و حدود 9 درصد کودکان دچار لاغری هستند.

وضعیت ریزمغذی‌‌ها در کودکان

درزمینه وضعیت ریزمغذی‌‌ها درکودکان زیر 5 سال، اولین بررسی انجام شده در سطح ملی مربوط به سال 1380 می‌باشد. براساس نتایج بدست آمده از این بررسی، شیوع کم خونی در کودکان 23-15 ماهه کشور 37.8 درصد گزارش شد که دامنه شیوع آن از 27/5 درصد دراستان تهران تا 54 درصد در مناطق جنوب وجنوب شرقی (سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان وجنوب خراسان) متغیر بود.

شیوع کم‌خونی در کودکان 6 ساله کشور نیز 18/2 درصد گزارش شد که دامنه آن از 8 درصد در سمنان و مرکز خراسان تا 34.8 درصد در مناطق جنوب و جنوب شرقی متغیر بود. کمبود آهن براساس شاخص فرییتین سرم نیز در حدود 33 درصد کودکان 23-15 ماهه ودرحدود 26 درصد کودکان 6 ساله گزارش شده است.

کمبود روی نیز در 19.4 درصد کودکان 23-15 ماهه در سطح کشور  گزارش شد و دامنه شیوع آن از 6.3 درصد در اقلیم فارس و مرکز استان کرمان تا 70/2 درصد در مناطق جنوب وجنوب شرقی کشور متغیر بود.

کمبود روی در کودکان 6 ساله وسعت قابل ملاحظه‌تری دداشت بطوری که 31 درصد کودکان این گروه سنی در سطح کشور دچار کمبود روی سرم بودند و دامنه شیوع آن از 21/8 درصد تا 46 درصد در مناطق جنوب وجنوب شرقی متفاوت است.

دومین بررسی ملی وضعیت ریزمغذی‌ها که در سال 1391 انجام شده است نشان می‌‌دهد که شیوع کم‌خونی و کمبود روی در کودکان کشور در یک دوره ده ساله کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است.

وضعیت کم‌خونی در کودکان 23-15 ماهه در سال 91 (20.7درصد) در مقایسه با سال 1380 ( 37.8 درصد) بر اساس معیار مشابه کاهش  50 درصدی را نشان می‌‌دهد. دامنه شیوع کم‌خونی از 8 درصد در استان تهران تا 41.7 درصد در مناطق جنوب و جنوب شرقی متفاوت است.

وضعیت کم خونی کودکان

همچنین مقایسه وضعیت کم‌خونی در کودکان 6 ساله در سال 91 (11.3درصد) در مقایسه با سال 1380 (18.2 درصد) بیانگر کاهش کم‌خونی در این گروه سنی نیز می‌‌باشد. دامنه شیوع  کم‌خونی از 5.9 درصد در استان‌های زنجان، قزوین، قم و مرکزی تا 22.8 درصد در مناطق جنوب و جنوب شرقی متفاوت است.

وضعیت کمبود روی در کودکان 23-15 ساله در سال 91 ( 19.8 درصد) در مقایسه با سال 80 (19.4 درصد) تغییری را نشان نداده است. دامنه شیوع  کمبود روی در کودکان 23- 15 ماهه از 10.5 درصد  در مناطق غرب کشور  و شمال خوزستان  تا 31.4 درصد در استان‌‌های فارس و کهگیلویه و بویر احمد متغیر است.

برخلاف گروه سنی 23-15 ماهه، وضعیت کمبود روی در کودکان 6 ساله در سال 91 ( 13.4 درصد) در مقایسه با سال 81 (31 درصد) کاهش قابل توجهی نشان داده است.

دامنه شیوع  کمبود روی در کودکان6 ساله از 8.3 درصد در مناطق غرب کشور و شمال خوزستان تا 18.5 درصد در مناطق جنوب و جنوب شرقی متفاوت است. وضعیت کمبود و کمبود شدید ویتامین A در کودکان 23-15 ماهه در سال 91 (19.7 درصد) در مقایسه با سال 80 (2.1 درصد) بطور قابل توجهی  افزایش یافته است.

دامنه کمبود و کمبود شدید  ویتامین A از 11.7 درصد  در مناطق مرکزی  تا 33.1 درصد در استان‌‌های گلستان و خراسان شمالی متغیر است. وضعیت حاشیه کمبود  و کمبود ویتامین D در کودکان 23-15 ماهه در سال 91 (23.7 درصد) در مقایسه با سال 80 (3.7 درصد) افزایش شدید معنادار و نگران کننده ای داشته است.

دامنه  حاشیه کمبود و کمبود ویتامینD  ِاز 11 درصد  در استان‌‌های گیلان و مازندران  تا 35.9درصد در استان‌‌های بوشهر، هرمزگان و جنوب خوزستان متغیر است. وضعیت حاشیه کمبود و کمبود ویتامین D در کودکان 6 ساله در سال 91 ( 61.6درصد) گزارش شده که نگران کننده هست.

دامنه حاشیه کمبود و کمبود ویتامین D در کودکان 6 ساله  ِاز 41.5 درصد در استان‌‌های زنجان، قزوین، قم و مرکزی  تا 75 درصد در استان‌‌های بوشهر، هرمزگان و جنوب خوزستان متغیر است. روند وضعیت ریزمغذی‌ها طی ده سال اخیر در کودکان نشان دادکه وضعیت کم خونی کودکان در دو گروه سنی 23- 15 ماهه و 6 ساله بطور قابل توجهی کاهش یافته است.

اما هنوز در مناطق جنوب و جنوب شرقی کشور شیوع کم خونی در کودکان بالاست. در مورد وضعیت کمبود روی اگرچه در گروه سنی 23-15 ماهه هیچ‌گونه کاهشی رخ نداده اما در کودکان 6 ساله شاهد کاهش قابل توجه  کمبود روی می‌‌باشیم. 

همچنین کمبود ویتامین A در کودکان 23-15 ماهه و ویتامین D در کودکان 23-15 ماهه و 6 ساله در طی ده سال اخیر بطور قابل توجهی افزایش نگران کننده‌ای داشته است.وضعیت کمبود ویتامین A در استان‌‌های گلستان و خراسان شمالی و ویتامین D در استان‌‌های بوشهر، هرمزگان و جنوب خوزستان نسبت به سایر مناطق کشور از وضعیت نامطلوبی برخوردارند.