عوامل ایجادکننده خشم در کودکم چیست؟

دانشنامه‌رشد: خشم يك واكنش عاطفي در كودكان است و بيشتر از ساير حالات عاطفي در بچه‌ها ديده مي‌شود، زيرا در محيط كودكان محرك‌هاي خشم‌انگيز بسيار وجود دارد و كودكان خيلي زود درمي‌يابند كه خشم راه خوبي براي جلب توجه و رسيدن به آرزوست.

يكي از ويژگي‌هاي برجسته كودكان خشمگين، آن است كه واكنش‌هاي آنان با عوامل و محرك‌هايي كه آنان را به خشم آورده است چندان تناسبي ندارد و معمولاً شديدتر است. كودكان بزرگ‌تر با دعوا كردن،‌ لگدزدن، سنگ‌پراني و اذيت و آزار كردن، خشم خود را نشان مي‌دهند و به تدريج واكنش‌هاي خشم‌آلود ديگري را كه بيش از كتك زدن، اجتماع پسند است مانند فحش دادن، مسخره كردن، قسم خوردن، بي‌ادبي و غيره،‌جايگزين آنها مي‌كنند. بچه‌هايي كه آشنا به مهارت‌هاي لازم براي شركت در بازي‌ها يا برخورد با مشكلات نيستند، اغلب دچار خشم مي‌شوند. فرا گرفتن اين گونه مهارت‌ها در كم شدن خشم بچه‌ها تاثير فراوان دارد.

بروز خشم در سنين مختلف

از وقتي كه زبان كودك باز مي‌شود، او به جاي فعاليت‌هاي بدني، خشم خود را به وسيله كلمات ظاهر مي‌سازد. جلوگيري از فعاليت‌هاي كودك و رشد قوه تكلم در او و مشكلاتي كه از اين لحاظ براي او به‌وجود مي‌آيد، در ماه‌هاي آخر دومين سال زندگي باعث خشم كودك مي‌شود. ايجاد عادات بدني، جلوگيري بزرگترها از انجام كارهايي كه كودك به آنها علاقه‌مند است، بازي با هم‌سالان،‌دست زدن به اسباب‌بازي‌هاي كودك و ارتباط كودك با ديگران تا چهارسالگي سبب بروز خشم در بچه‌ها مي‌شود. ابتدا خشم كودك به صورت حمله نمايان مي‌شود ولي به تدريج اعمال و رفتار ديگر، خشم كودك را ظاهر مي‌سازد. تا دو سالگي كودك خشم خود را با دور انداختن اشياء، گاز گرفتن و زدن، نشان مي‌دهد. در سه يا چهار سالگي زبان جاي فعاليت‌هاي بدني را مي‌گيرد. در پنج يا شش سالگي كودكان خشم خود را به صورت كناره گرفتن از ديگران يا طرد كردن آنها ظاهر مي‌سازند. در هشت يا نه سالگي خشم كودك ابتدا جنبه دروني و احساسي پيدا مي‌كند يعني احساسات او جريحه‌دار مي‌شود يا ديگران را مي‌رنجاند و بعد به صورت نزاع و كشمكش با ديگران ظاهر مي‌شود. گاهي نيز بچه‌ها خشم خود را از راه بلند صحبت‌كردن، به خود باليدن، خشونت و گستاخي در مقابل بزرگسالان و بچه‌هاي همسن و رقابت با ديگران ظاهر مي‌سازند.

عوامل ايجادكننده خشم در كودكان

محرك‌هايي كه منجر به واكنش‌هاي خشم‌آلود مي‌شوند، عبارت‌اند از:

ـ ايجاد محدوديت‌هاي جسمي و حركت‌هاي كودك، خواه به وسيله ديگران و يا بر اثر ناتواني‌هاي خود او

ـ جلوگيري از انجام فعاليت‌هاي در جريان او،‌ ايجاد مانع در رسيدن او به خواست‌ها، برنامه‌ها و هدف‌هايش و بالاخره مجموعه‌اي از ناراحتي‌هايي كه موجب ناكامي او مي‌شود.

ـ در كودكان بزرگ‌تر قطع فعاليت‌هاي در حال پيشرفت

ـ ايراد گرفتن دائم از آنان

ـ اذيت كردن آنان

مقايسه نامناسب بين كودك با ديگران

ـ سخنراني و نصايح پياپي به آنان

مطالعات نشان مي‌دهد كه متداول‌ترين دليل خشمگين شدن و نارضايتي اجتماعي كودك سرزنش كردن او به خاطر كاري است كه انجام نداده است.

بچه‌ها قبل از ورود به مدرسه و در دوره ابتدايي اغلب در مقابل توقعات والدين و معلم دچار خشم مي‌شوند. اصرار والدين براي ياد دادن بازي‌ها و پاره‌اي از مهارت ها به كودكان آنها را خشمگين مي‌سازد. شكست در انجام فعاليت‌هاي تحصيلي و ناتواني در انجام آنچه گروه هم سن از فرد انتظار دارد نيز باعث ايجاد خشم در كودك مي‌شود.

بهانه‌گيري والدين از بچه ها و اجبار آنها به بازي و مصاحبت با برادران و خواهران كوچكتر، ايجاد مزاحمت براي بچه‌ها و ابراز بي‌مهري نسبت به آنها و گاهي عادات و خصوصيات اخلاقي والدين سبب خشم افراد مي‌شود. موقعي كه والدين به بچه‌ها دروغ مي‌گويند يا آنها را مورد طعنه و سرزنش قرار مي‌دهند و همچنين زماني كه به بچه‌ها دستور مي‌دهند، خشم و خصومت آنها را نسبت به خود برمي‌انگيزند.

بايد اذعان داشت كودك تا قبل از ورود به مدرسه روش غلبه برخشم و كنترل خشم خود را مي‌آموزد. معمولاً در سنين قبل از مدرسه خشم و ناراحتي كودك به صورت گريه ظاهر مي‌شود ولي بعد از ورود به مدرسه ياد مي‌گيرد كه ناراحتي خود را به اشكال ديگر بيان كند. والدين و مربيان آگاه بايد كوشش كنند موجبات خشم كودكان را به وجود نياورند و اجازه دهند كودكان در بعضي مواقع خشم خود را ظاهر سازند. تنبيه و مؤاخذه شديد در مقابل خشم كودكان سبب تشديد خشم آنها مي‌شود. والدين و مربيان محترم بايد در برخورد با خشم كودكان تحمل بيشتري از خود نشان دهند و همواره با آنها با ملايمت رفتار كنند. چرا كه ملايمت، بسيار موثرتر از خشونت و عكس‌العمل شديد و مقابله به مثل است. بايد با ملايمت و صبر رفتارهاي مطلوب مورد نظر خود را جانشين رفتارهاي ناخوشايند كودكان كنند.

شاعر هوشمندي به نام اسحاق واتز (isaaewatts) روزگاري كلمات كنايه‌آميز زير را نوشته است.

بگذاريد سگ‌ها شادي‌كنان عوعو كنند و گاز بگيرند.

چرا كه خداوند آنها را اين گونه آفريده است.

بگذاريد خرس‌ها و شيرها غرش‌كنان بجنگند.

چرا كه طبيعت آنها نيز چنين است.

اما، شما اي كودكان هرگز اجازه ندهيد شهوت خشم اين گونه فوران كند. دستان كوچك شما هرگز براي آن شكل نگرفته اند تا چشمان يكديگر را بدريد.