زنان دریچه گشوده تری به فضای سایبر می خواهند

شماره گیری, كلیك , صدای مودم رایانه , كلیك راست , ۱۵ ثانیه بعد سفربه دنیای مجازی ای كه مدت هاست گذرنامه و اجازه از همسر لازم ندارد بلیت چند سره سفر به دنیای مجازی اینترنت و ارتباط با بیرون , از تمام دكه ها و مغازه های شهر قابل خریداری است و هیچ كس هم برای فروختن این بلیت از مسافر نام , شناسنامه و هویت او را نمی خواهد

ورود اینترنت به ایران اواسط دهه هفتاد ، با مركز تحقیقات فیزیك نظری شروع شد ، ابتدا به صورت بسیار محدود و برای مراكز دانشگاهی واشخاص خاص و بعد ها همگانی تر.شروع آشنایی با اینترنت برای بیشتر كاربران ایرانی به معنی اتاق های گفت و گو بود و « چت بازی» و مشتریان پرو پا قرص این گفت و گو های اینترنتی ، دختران و پسران جوانی كه همیشه تازگی برای آنان جذب كننده بوده و اعجاب آور.

اما اینترنت برای جوانان محدود به « چت» نماند . این وسیله ارتباطی جدید «مولتی مدیا» ، هم صدای رادیو را به خانه ها آورد هم تصویر تلویزیون ، هم سیل متون نوشته شده به صد زبان مختلف . هم وسیله سرگرمی شد هم تحقیق و جمع آوری اطلاعات. هم نامه های آنان را به دستشان رساند هم صدای مسافران شان را از راههای دورتر و با هزینه كمتر به گوششان.اینترنت شادی دیگری را هم برای دختران جوان طعم محدودیت چشیده به ارمغان آورد ، شادی تجربه های جدید بدون چشم غره بزرگ ترها.در نخستین گردهمایی های سران درباره جامعه اطلاعاتی در « ژنو » سال ۲۰۰۳ ، اصولی تعیین و قرار شد كشورها با پیگیری این اصول ، بعد از دوسال ، نتایج اقدامات خود را در این زمینه به اجلاس بعدی ، یعنی ۲۰۰۵ شهر تونس در آفریقای جنوبی گزارش دهند. یعنی حدود پنج ماه دیگر. یكی از اصول تعیین شده ، ارتقای مشاركت زنان و كاهش شكاف دیجیتال جنسیتی در فضای سایبر است و ایران هم ،یكی از كشورهایی است كه باید گزارش خود را در این باره به اجلاس بعدی ارائه كند.

< تولید انبوه در فضای سایبر

یك جست و جوی ساده در «گوگل» ، نام ۲۶۶ میلیون سایت مربوط به زنان را در جهان روی صفحه اینترنت فهرست می كند. گرچه یك سوم این سایت ها ، محتویات غیر اخلاقی و «پورنو» دارد، اما سایر آنها نشان دهنده حضور فعال و جدی در این زمینه است.در ایران بر اساس گزارش سایت webhosting ، ۴۷هزار و ۵۱۱ دامنه اینترنتی به ثبت رسیده كه نشان دهنده وجود بیش از ۴۰ هزار سایت فارسی است. اگر به طور منطقی سهم مشاركت زنان را نصف مردان در نظر بگیریم ، فعالیت نیمی از این سایت ها باید زیر نظر زنان ساماندهی شود اما هنوز چنین وضعیتی وجود ندارد.البته در عرصه وبلاگ نویسی ، نقش زنان و دختران بسیار پررنگ است. از ابتدای رواج رسانه ای سایبر به نام وبلاگ ، جدی ترین كاربران استفاده كننده و نویسنده این رسانه های نوین ، زنان و دختران بودند . شاید به دلیل پتانسیل قوی ای كه دختران ایرانی به واسطه ارتقای دانش و مهارت ها در سالهای گذشته به دست آورده بودند اما فرصتی آشكار برای بروز آن نداشتند. فضای سایبر با پدیده نوظهور وبلاگ نویسی ، این امكان را برای آنان فراهم كرد و شاید به همین دلیل بود كه از ابتدا ، زنان و دختران عمدتاً جوان ، این اتفاق را جدی تر گرفتند.در حال حاضر بیش از ۱۰۰ هزار وبلاگ فعال فارسی وجود دارد كه نویسندگان بخش عمده آن دختران و زنان هستند، هرچند مانند سایر نقاط جهان ، تعداد كاربران زن در این حوزه بسیار كمتر از مردان است.

< شكاف طبقاتی ، این بار از نوع دیجیتال

طبق گزارش سایت internetworl dstats.com در سال گذشته ، آمار كاربران اینترنت در خاورمیانه نزدیك به ۱۷‎/۵ میلیون نفر بوده است كه ایران با چهار میلیون و ۸۰۰ هزار نفر كاربر ، رتبه اول را در خاور میانه دارد. یعنی ۲۷ درصد كاربران خاورمیانه ای در ایران زندگی می كنند.

هیچ آماری وجود ندارد كه نشان دهد زنان ایرانی چه سهمی از این تعامل با فضای سایبر را به خود اختصاص داده اند.حضور ۶۱ درصدی دختران در دانشگاه ها و افزایش فعالیت های علمی آنان ، شاید تأیید كننده افزایش حضور آنان در فضای سایبر هم باشد اما استفاده از اینترنت به عنوان یك منبع اطلاعاتی تنها یكی از كاركردهای این رسانه است و سایر اقشار جامعه برای اینترنت ، ممكن است تعاریف دیگری مانند سرگرمی یا تجارت داشته باشند.شكاف دیجیتال و نابرابری در استفاده از اینترنت و مشاركت در جامعه نوین اطلاعاتی از چالش های مهم در این زمینه است و شكاف دیجیتالی میان زنان و مردان هم یكی از بخش های مهم این چالش .

اصطلاح شكاف دیجیتال (digital divide) به فاصله بین افراد دارای مهارت های استفاده از رایانه و اشخاص فاقد این مهارت اشاره می كند. شكاف دیجیتال می تواند به این واقعیت اشاره كند كه زنان معمولاً سواد رایانه ای كمتری دارند، اما این تنها عامل فاصله انداز میان زنان و مردان نیست. برخورداری از تكنولوژی و دستیابی به امكانات ارتباطی را نیز می توان عامل مهم دیگری در كاهش شكاف دیجیتال دانست.

برای همین در بند سوم نخستین پیش نویس اعلامیه اصول سران در جامعه اطلاعاتی ، كشورها تأكید كردند كه: « عدم تعادل رابطه قدرت ، میان عناصر اجتماعی و فرهنگی دیگر ، منشأ نابرابری های مردان و زنان در زمینه های دسترسی ، مشاركت و وضعیت حقوقی آن هاست . این موانع باید از میان برداشته شوند و كاربردهای رو به افزایش تكنولوژی های اطلاعات و ارتباطات جدید ، مورد بهره مندی زنان قرار گیرند تا به این طریق ، آزادی و همچنین مشاركت كامل آنان در توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ، تسهیل شود و شرایط زندگی آنان بهبود یابد.»در جامعه مدرن اطلاعاتی، حق دسترسی همه به این امكانات هرچند بدون توجه به نابرابری های جنسیتی، هنوز برای مردان هم فراهم نشده و در این زمینه تفاوت های تبعیض آمیزی میان مناطق شهری و برخوردار و مناطق محروم تر وجود دارد، اما این نابرابری برای زنان شدید تر است.شیرین احمدنیا ، جامعه شناس و استادیار دانشگاه علامه طباطبایی می گوید: « فناوری های اطلاعات و ارتباطات می توانند آن چنان كه در اعلامیه پكن و برنامه اقدام آن همانند سایر اسناد ملل متحد تشخیص داده شده ، مانند ابزاری برای بهبود شرایط برابری جنسیتی و افزایش توانمندی های اجتماعی، سیاسی، واقتصادی زنان به خدمت گرفته شوند. اما با این حال، برخی همچنان معتقدند كه این فناوری ها می توانند نابرابری های موجود مبتنی بر جنسیت در زمینه فرصت ها و منابع را افزایش دهند و شكل های جدیدی از نابرابری میان زنان و مردان به وجود آورند. »در كنفرانس مقدماتی وزیران كشورهای اروپایی برای اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تأكید شده كه برابری جنسیتی باید مشمول همه حوزه های فناوری های اطلاعات و ارتباطات شود. این حوزه ها عبارتند از تولید كنندگان، سیاست گذاران و كاربران .اما احمدنیا در مقاله ای با عنوان«جایگاه زنان در جامعه اطلاعاتی» منتشر شده در سایت جامعه اطلاعاتی ایران می نویسد :« هرچند زنان بطور بالقوه ۵۰ درصد مصرف كنندگان تولیدات و خدمات و نیروی كار فناوری های اطلاعات و ارتباطات را تشكیل می دهند كه می توانند ایده های مفیدی برای تولید محصولات جدید، خدمات و سبك های مدیریتی نوین ارائه كنند ، اما در سطح كشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه همانند سایر نقاط دنیا، زنان و مردان به طور برابر از گستره و رشد كاربرد فناوری های اطلاعات و ارتباطات برخوردار نشده اند. زنان بویژه از نظر دستیابی به فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی با موانع و محدودیت های نهادینه شده، نظام مند و ایدوئولوژیك درگیر هستند.»

< پنجره های نیم گشوده

رشد سریع اینترنت هرچند در ایران ، زنان را نیز در كنار مردان همراه كرده ، اما فعالیت سایبر زنان به اندازه مردان نیست. این نكته را معدود سایت هایی ، تأیید می كنند كه گردانندگان آن زن یا موضوعات آنها مربوط به زنان است.امیلیا نرسسیان، استاد دانشگاه تهران و متخصص رشته تعلیم و تربیت و انسان شناسی در میزگردی با همین عنوان شكاف دیجیتال در خانه هنرمندان عقیده خود را اینطور توضیح می دهد كه « استفاده از شبكه اینترنت ، دختران را تشویق می كند تا از دنیای خصوصی به دنیای عمومی وسیع تر پا گذارند. از نظر جریان آزاد اطلاعات بعضی كشورها مجبور به پذیرش آزادی های بیشتری می شوند و از نظر فرهنگی، حضور فعال سازمان های مخابراتی سبب می شود تا مردم با فرهنگ های متفاوت آشنا شوند. این نكته ازنظرتعلیم و تربیت هم مفید است.»چند روز پیش ، مادری كه بچه هایش را پس از جدایی از همسر به طور غیرقانونی از او جدا كرده اند با نوشتن این نكته در وبلاگ اش باعث توجه و جلب همكاری وبلاگ نویسان دیگری شد كه برای حمایت از او به دنبال یافتن وكیل بودند.احتمالاً بسیاری از كاربران زن ایرانی این نكته را قبول دارند كه اینترنت ، بخشی از محدودیت هایی را كه به تبع شرایط و به ناگزیر به آنان تحمیل می شود ، دور زده و این محدودیت ها را برای آنان كم رنگ تر می كند.بسیاری از جوان تر ها هم این روزها در وبلاگ های زنانه شان می نویسند كه اینترنت ، دریچه ای بوده تا آنان از دنیای خصوصی خود به دنیای عمومی در بگشایند و تجربه های خود را وسیع تر كنند. ده سال پس از ورود اینترنت به ایران برای استفاده همگان ، وقت آن رسیده كه آنان ، در شهر یا روستاهای محروم دور افتاده ، دریچه گشوده تری را برای ارتباط با جهان از مدیران و مسؤولان طلب كنند.