وقتی دیدی که سوختی

انواع, علل و کمک های اولیه در سوختگی

سوختگی نوعی جراحت پوست یا غشاهای مخاطی (مانند پوشش دهان، معده، ملتحمه و مجاری هوایی) است که می‌تواند در اثر گرمای بیش از حد، سرمای بیش از حد، مواد شیمیایی یا جریان الکتریکی اتفاق بیفتد....

البته گاهی این جراحت می‌تواند از پوست و مخاط فراتر رفته و ساختمان‌های زیرین مانند ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، اعصاب و رگ‌های خونی را نیز درگیر کند.

می‌توان سوختگی‌ها را بر اساس شدت سوختگی یا بر اساس عامل ایجاد سوختگی ارزیابی و طبقه‌بندی کرد.

● هزار و یک علت سوختگی

بر اساس عامل سوختگی، می‌توان از سوختگی‌های ناشی از مواد شیمیایی، الکتریکی، حرارتی، نورانی و تشعشعی یاد کرد. به عنوان نمونه سوختگی ناشی از یک اسید با سوختگی ناشی از یک قلیای قوی هم از لحاظ ظاهر بالینی و هم از لحاظ عوارض سوختگی می‌تواند کاملا متفاوت باشد. در این رابطه توجه خوانندگان محترم را به مواد قلیایی‌تری مانند سفید‌کننده‌های قوی، حلال‌ها و شوینده‌های قوی جلب می‌کنم. علاوه بر این سوختگی‌هایی مانند سوختگی‌ ناشی از آب جوش، ممکن است با سوختگی ناشی از جریان برق روند کاملا متفاوتی داشته باشد.

به طوری که در سوختگی آب‌‌جوش ممکن است سطح سوختگی وسیع بوده ولی سوختگی بافت‌های زیرجلدی ناچیز باشد.

در حالی که در سوختگی ناشی از جریان برق، گرچه ممکن است اثر سوختگی روی پوست به صورت یک ناحیه کوچک باشد ولی آسیب‌ وارد بر بافت‌های زیر پوست می‌تواند بسیار شدیدتر باشد. در سوختگی‌های ناشی از انفجار مواد محترقه نیز که در ایام چهارشنبه‌سوری اتفاق می‌افتد همه ساله شاهد تابلوهای بالینی متعدد و ترکیبی از سوختگی‌های شیمیایی و حرارتی هستیم.

● ضخامت سوختگی

تقسیم‌بندی دیگر، تقسیم سوختگی برحسب ضخامت آسیب است که به نام درجه سوختگی نامیده می‌شود:

در سوختگی درجه یک که سوختگی سطحی یا خفیف‌ترین نوع سوختگی است، فقط لایه خارجی پوست یعنی اپیدرم درگیر می‌شود. در این حالت پوست دردناک، قرمز و نسبتا خشک و هنگام فشردن، محل ضایعه سفید می‌شود. این نوع سوختگی معمولا بین ۳ تا ۶ روز بدون به جا گذاشتن اثر بارزی التیام پیدا می‌کند و نیاز چندانی به مراقبت‌های خاصی ندارد.

در سوختگی درجه دو که سوختگی با شدت متوسط است، فقط اپیدرم و قسمتی از درم (ولی نه همه ضخامت درم) درگیر می‌شود و به بافت‌های زیرین آسیبی نمی‌رسد. در این حالت پوست بسیار دردناک است، محل ضایعه قرمز می?شود و تاول می‌زند. این نوع سوختگی نیز در مدت زمان ۱ تا ۳ هفته بهبود می‌یابد ولی پوست ناحیه برای همیشه سفیدتر یا تیره‌تر از بقیه نواحی باقی می‌ماند. سوختگی عمیق‌تر یا درجه ۳، سوختگی?ای است که تمام ضخامت پوست یعنی اپیدرم و درم و گاهی چربی زیرجلدی در آن تخریب می‌شود و حتی ممکن است به بافت‌های زیرپوستی (چربی، ماهیچه و استخوان) نیز آسیب وارد شود.

سوختگی‌های درجه ۱ معمولا ناشی از شعله ملایم، اشعه‌آفتاب یا مواد شیمیایی رقیق‌ است و در اکثر موارد عارضه طولانی‌مدت همراه ندارد. در حالی که در سوختگی درجه ۳ بعد از بهبود کامل ضایعه، بدون شک تغییرات رنگ و فرم در بافت‌های باقیمانده از سوختگی وجود دارد و گاهی می‌تواند به اسکارها و مزیت‌‌های شدید پوستی یا استخوانی منجر شود.

به لحاظ تابلوی بالینی گاهی ممکن است به بدریختی‌های شدید پوستی یا استخوانی ایجاد شود. گاهی هم ممکن است تمایز سوختگی درجه ۳ از سوختگی درجه ۲ مشکل باشد ولی معمولا محل سوختگی در نوع درجه ۳ معمولا سیاه‌رنگ است یا اینکه خشک و سفید باقی می‌ماند در حالی که در سوختگی درجه ۲، محل ضایعه قرمز و مرطوب است و ظاهر عرق‌کرده‌ای دارد.

● با سوختگی پوست چه کنیم؟

در مواجهه با سوختگی در درجه اول لازم است محل سوختگی را لخت کنید و با آب فراوان شست‌وشو دهید. جریان آب خنک، هم به التیام درد بیمار کمک می‌کند و هم باعث دور شدن مواد سوزاننده احتمالی از سطح پوست می‌شود. لباس باید از محل سوخته جدا شود خصوصا در مواردی که لباس به یک ماده شیمیایی مانند بنزین و نفت آغشته شده باشد ولی چنانچه لباس فرد در اثر سوختگی شدیدا به پوست چسبیده، سعی نکنید آن را به زور جدا کنید. در مواردی هم که مواد چسبنده‌ای مانند قیر روی پوست چسبیده باشد سعی نکنید آن را از سطح پوست جدا کنید یا بتراشید.

حتما توجه کنید هنگام شست‌وشو از آب ساده استفاده کنید و به هیچ‌وجه از صابون، بتادین یا سایر مواد شوینده استفاده نکنید. می‌توانید محل سوختگی را به وسیله کمپرس سرد خنک نگه دارید ولی قرار دادن یخ به طور مستقیم روی پوست یا قراردادن مواد اضافی از قبیل بریده‌های سیب‌زمینی یا پمادهای مختلف از قبیل خمیر دندان و... صحیح نیست و نباید انجام شود.

چنانچه سطح ضایعه تاول‌زده از ترکاندن آنها چشم‌پوشی کرده و مراقبت‌های بعدی را به پزشک مربوطه واگذار کنید. ترکاندن تاول‌ها چه با سوزن و چه با فشار دست، خطر ایجاد عفونت را بالاتر می‌برد. اگر از دریافت آخرین واکسن کزاز فرد بیش از ۵ سال گذشته باشد و سوختگی از نوع درجه ۲ یا ۳ باشد، باید یک دوز واکس کزاز هم به بیمار تزریق شود. برای کنترل درد می‌توانید از داروهای مسکن مانند استامینوفن و ایبوپروفن استفاده کنید. اگر سوختگی را در منزل درمان می‌کنید توجه داشته باشید که چنانچه پس از چند روز محل سوخته روبه‌بهبود نباشد یا درد ناحیه به جای کاهش یافتن، افزایش پیدا کند یا ظاهر عفونی و چرکی پیدا کند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. هر چند که درمان سوختگی‌های درجه ۲ و ۳ در منزل توصیه نمی‌شود و به ویژه اگر سطح پوست سوخته وسیع باشد، مراجعه پزشکی به منزله نجات جان بیمار خواهد بود.

علاوه بر این چنانچه فرد در ناحیه صورت دچار سوختگی شده یا دست‌ها و انگشتان بیمار دچار آسیب شده و نیز اگر سوختگی در سطح مفاصل یا نزدیکی مفاصل است یا ناحیه تناسلی را درگیر کرده مراجعه پزشکی الزامی است و از درمان‌های معمول در منزل باید اجتناب شود. در ضمن سوختگی‌های وسیع‌تر از نیم متر از سطح بدن یا سوختگی عمیق حتی با وسعت کمتر باید زیر نظر پزشک درمان شود و شما فقط می‌توانید اقدامات و کمک‌های اولیه‌‌ای را که شرح آن داده شد، انجام دهید. چنانچه فرد مصدوم کودک زیر ۵ سال یا مسن‌تر از ۷۰ سال است، نیز باید با مراجعه به پزشک اقدامات درمانی صورت گیرد و از درمان در منزل خودداری کنید.

چنانچه هرگونه علائم و نشانه‌هایی از عفونت پوست (مانند افزایش درد، قرمزی، ترشح، چرک یا تب بالای ۳۸ درجه) ایجاد شود، لازم است بلافاصله به مراکز مربوطه مراجعه کنید تا درمان نیز نظر پزشک ادامه یابد.

دکتر فریده مهتی‌پو

متخصص پوست‌ومو