ساختار شورا و شهرداری تهران مردانه است

چند نکته در باب فقدان تعادل جنسیتی در شهر تهران

شاید نخستین گام برای بحث درباره <ساختار مردانه شهر تهران> و گرایش ساختاری این شهر به نادیده گرفتن زنان توجه به طراحی و برنامه‌ریزی شهری باشد. طراحان و برنامه‌ریزان شهری ما که عمدتا دارای نگاه متعادل جنسیتی و شناخت کافی از تمایزها و نقش‌ها و فعالیت‌های زنان در سطح شهر نیستند، ناخواسته برنامه‌های کلا‌ن‌شهری را در خلا و فقدان یک دیدگاه جامع طراحی کرده و نوشته‌اند. فقر نگاه زنانه در شهر تهران آثار و تبعات زیادی دارد که ندیدن تفاوت‌ها تنها یکی از آنها است و نهایتا به تبعیض منتهی خواهد شد. برای این مقدمه می‌توان مثال‌های متعدی آورد. زنان در زمینه ورزش به اندازه مردان امکانات ندارند و فضای مناسب برای فعالیت‌های ورزشی زنان در سطح شهر وجود ندارد. البته نباید فراموش کرد که تحقق عدالت جنسیتی در زمینه ورزش کار چندان ساده‌ای نیست.

مردان و پسران می‌توانند به راحتی در کوچه و خیابان‌های شهر هم ورزش کنند اما زنان و دختران برای استفاده از این فضای نامحدود محدودیت دارند. دوچرخه‌سواری برای مردان در خیابان‌های شهر امری بسیار متداول است اما هنوز با وجود تغییراتی که در تلقی اجتماعی ما حاصل شده. دوچرخه‌سواری زنان و دختران در خیابان‌های شهر مورد پذیرش قرار نگرفته است. البته اخیرا با احداث پارک‌های زنان تغییر رویکرد روشنی در این زمینه رخ داده است.

مهمتر از اینها امنیت تردد زنان در سطح شهر و به‌خصوص در ساعات پایانی روز است که مجموعه مدیریت شهری در این زمینه نیز هنوز با چالش‌های جدی روبه‌رو است. هنوز فضاهای شهری از نظر نورپردازی، ایمن‌سازی و امنیت تردد دچار ضعف‌های انکارناشدنی‌است و به‌خصوص برای گروه‌هایی از زنان شاغل که نیمه‌شب از محل کار خود بازمی‌گردند امنیت کافی وجود ندارد. در این شرایط زنانی که در بیمارستان به فعالیت خدماتی مشغول هستند و پاسی از شب گذشته به خانه خود بازمی‌گردند چگونه باید احساس امنیت و سلا‌مت روانی داشته باشند؟

‌ یکی از پیشنهاداتی که پیش از این در شورای شهر تهران برای حل معضل این گروه از زنان مطرح کرده‌ایم تردد اتوبوس‌‌هایی با فضای داخلی و اتاق‌های کاملا‌ روشن در ساعات پایانی شب درسطح شهرها است. اما این تبعیض‌های جنسیتی حتی در نمازخانه‌های مساجد، فرودگاه‌ها و سایر اماکن عمومی هم وجود دارد و این مورد را نیز در صحن علنی شورا مطرح کرده‌ایم. متاسفانه محل نماز و عبادت در اکثر موارد برای زنان ما بسیار نامناسب و غیرکارشناسی در نظر گرفته شده است و اکثرا به لحاظ دسترسی با مشکلا‌تی همراه است. نمازخانه‌های زنان در این اماکن اکثرا در طبقات بالا‌یی یا میانی قرار گرفته‌اند و برای زنان مسن، زنی که فرزندانش را به همراه دارد یا زنان باردار به هیچ روی مناسب نیست. همین روال درباره سرویس‌های بهداشتی زنانه موجود در سطح شهر هم تکرار می‌شود و این اماکن اغلب از کیفیت لا‌زم و استاندارد برخوردار نیستند. مثال‌های دیگری هم می‌توان آورد.

می‌توان به وضعیت اتوبوس‌ها در سطح شهر تهران اشاره کرد که اغلب برای شهروندان زن مشکل‌آفرین هستند. کمیته محیط زیست شورا چندی پیش در جلسه‌ای به شکایت گروهی از فرهنگیان تهران رسیدگی کرد که خواهان توجه بیشتر آقایان راننده اتوبوس‌به بخش زنانه شده و اعتراض کرده بودند که به‌خصوص در اتوبوس‌های قدیمی‌تر تعدادی از زنان به‌هنگام سوار و پیاده شدن به دلیل فقدان دید راننده سقوط کرده و از ناحیه کمر و دست و پا آسیب دیده‌اند. خوشبختانه در خطوط بی‌آرتی این معضل با انتقال فضای مخصوص خانم‌ها به قسمت جلوی اتوبوس، تغییر مثبتی پیدا کرده است.

‌ فقدان نگاه زنانه در چیدمان و آرایش و فضاسازی شهری نیز یکی دیگر از زمینه‌های قابل بررسی در بحث ساختار مردانه شهر است. نگاه زنانه - نگاهی که در عرف ما زنانه تلقی می‌شود و شاید بتوان آن را نگاهی هنرمندانه، عاطفی یا زیبایی‌شناسانه تلقی کرد - در شهر ما وجود ندارد و یا بسیار ضغیف است. طراحان و برنامه‌ریزان این شهر همه مرد هستند و در نتیجه شهری مردانه ساخته‌اند. البته طی سال‌ها، وضعیت شهر ما از گذشته بهتر شده و از نظر زیباسازی هم پیشرفت‌هایی داشته‌ایم اما هنوز تا حداقل شاخص‌های مطلوب فاصله زیادی داریم.

البته قرار نیست در همه زمینه‌ها نیازهای زنان و مردان را از هم جدا کنیم و یا به فکر رقابت با مردان باشیم اما موارد فراوانی هم وجود دارد که نیازهای زنان و مردان با یکدیگر متفاوت است و یک مدیریت شهری معتدل و منطقی باید برای این موارد هم برنامه خاص داشته باشد. قبل از هر چیز باید ببینیم تفاوت‌ها، خلا‡‌ها و فاصله‌ها در چه زمینه‌هایی وجود دارد و سپس بررسی کنیم که چگونه می‌تـوان به رفع آنها پرداخت؟ اگر شهر ما فرصت‌های برابر برای دخترانمان قائل نباشد شاهد لطمه‌های روحی و روانی دختران خواهیم بود. کمااینکه در مقطعی دخترانمان را از نظر پوشش تحت فشار و زیر ذره‌بین قرار دادیم که تبعات منفی بسیاری برای آنها به دنبال داشت و لا‌زم است کارشناسان با دیدگاه‌های بی‌طرفانه و به دور از جانبداری‌های جناحی به بررسی آن بنشینند.

‌ از سوی دیگر بخش‌‌هایی از مشکلا‌ت اجتماعی هم وجود دارند که مدیریت شهری نمی‌تواند نسبت به آن بی‌انگیزه یا بی‌تفاوت باشد. بحث آسیب‌های اجتماعی زنان از جمله این مباحث است که مدیریت شهری باید به صورت کاملا‌ متفاوت به آن بپردازد. با نیم‌نگاهی به این حوزه درخواهیم یافت که موارد زیادی از این دست تاکنون مورد غفلت قرار گرفته‌اند یا به بهانه تابوهای موجود اصلا‌ طرح و بررسی نشده‌اند؛ تجارت زنان، ‌زنان خیابانی و یا سوءاستفاده از زنان از جمله چالش‌های اساسی است که با عنوان قبح اخلا‌قی از سوی برنامه‌ریزان نادیده گرفته شدهاند. ‌

این در حالی است که یک برنامه متعادل جنسیتی باید به همه این مسائل توجه داشته باشد. کار اجباری دختربچه‌ها - که آسیب‌پذیرتر از پسرها هم هستند - در سطح شهر و سوءاستفاده از آنها در خرید و فروش کالا‌ و مواد مخدر، فرار دختران از منزل و مراجعه آنها به شهرهای بزرگ، ‌همه و همه اینها از جمله معضلا‌تی است که گریبانگیر مدیریت شهری نیز هست و البته حل آن از توان مدیریت شهری یا شهرداری به تنهایی خارج است و یک کار جمعی و فرابخشی است که اندیشه جمعی باید برای آن چاره‌جویی کند. علا‌وه بر این وضعیت زندان‌های زنان پایتخت و زنانی که دارای جرائم هستند نیز باید یکی دیگر از دغدغه‌های مدیریت شهری باشد که طراحان و برنامه‌نویسان یا به کلی از آن غفلت کرده‌اند یا تفاوت‌ها را در این موضوع ندیده‌اند و یا به دلیل تسلط برخی تابوها ترجیح داده‌اند موضوع را از دستور کار خارج کنند، چراکه طرح این گونه مباحث معمولا‌ با حاشیه‌های بسیاری همراه است اما نکته اینجاست که تنها پرداختن به شکل صحیح، علمی و کارشناسانه به این معضلا‌ت است که می‌تواند سلا‌مت جامعه و بنیان‌های اخلا‌قی آن را تضمین کند. بنابراین لا‌زم است که از خودمان بپرسیم آیا یکی از مشکلا‌ت ما دیدن مسائل تنها و تنها از زوایا و کادرهای خاص خودمان نیست؟ آیا زیر سایه سنگین تابوها نیست که به همه چیز می‌نگریم؟

‌ آیا مسائلی که به بهانه ارزش‌های دینی مطرح می‌شود و اکثرا هم ریشه‌های واقعی در تعلیم و تربیت اسلا‌می ندارد، فشارهای مضاعفی را به جوانان شهر ما تحمیل نمی‌کند؟ لا‌زم است از خودمان بپرسیم که اگرچه دلیل ظاهری اعمال این محدودیت‌ها مطالبات دینی است اما نتیجه و برآیندش برای شهروندان و جوانان ما چیست؟ لا‌زم است از خودمان بپرسیم آیا شهری که می‌خواهیم بر مبنای آزادی‌های مشروع و روابط انسانی مبتنی بر انگیزش‌های سالم پایه‌ریزی‌اش کنیم، بدون نگاه متعادل جنسیتی و با نادیده گرفتن واقعیت و پافشاری بر تعصبات غیرقابل درک برای نسل جوان سازمان خواهد یافت؟ به هر حال ضریب خشونت و عدم احساس امنیت و نشاط در جامعه ما همچنان بالا‌ است و داشتن نگاه متعادل جنسیتی یکی از مولفه‌های مهم تحقق عدالت در شهرها است.

اما اینکه چرا این نگاه در جامعه شهری ما وجود ندارد شاید به دلیل غیبت زنان در مدیریت و تصمیم‌گیری‌های شهری است. در شهرداری تهران تعداد زنان بسیار ناچیز است. در شورای شهر تهران هم عضو زن داریم اما به‌طور کلی ساختار شورا و شهرداری تهران مردانه است. شهردار تهران هم پیش از این وعده‌هایی داده و بر مشارکت زنان تاکید کرده بودند اما شهرداران و معاونان ایشان همه از آقایان هستند و تنها در کل مجموعه شهرداری تهران دو مدیر زن آن هم در سطوح مدیریت‌‌های میانی و نه مدیریت عالی وجود دارند. در شورای برنامه‌ریزی و سیاست‌های شهری هم زنی وجود ندارد. به همین منوال در اداراه‌های دولتی شهر تهران هم - به‌جز اداره محیط زیست- زنی در راس نیست. بنابراین جست‌و‌جوی نگاه زنانه هم در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های پایتخت سودی ندارد چرا که تلا‌ش برای دستیابی به تعادل جنسیتی در شهر در فقدان زنان میسر نمی‌شود.

معصومه ابتکار