آیا نیاز به روحانیت ضرورت دارد یا حضور آنها در عرصه اجتماع ضروری نیست

یکی از ویژگی های بارز جهاد سیاسی روحانیت, استقلال و آزاداندیشی آن در چارچوب آرمان های الهی است که شعار نه شرقی, نه غربی, جمهوری اسلامی بیانگر آنست

۱. طرح مسأله: ضرورت یا عدم ضرورت روحانیت

رنسانس زلزله‌ای بود که همهٔ ارکان فکری و اجتماعی قرون وسطا را به لرزه انداخت و مجموعهٔ آموزه‌ها و نظامات اجتماعی عصر خود را به چالش طلبید.

امواج رنسانس اندک اندک سراسر جغرافیای اندیشهٔ انسان معاصر، از جمله کشورهای اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داد.

از جمله اموری که در عصر رنسانس به چالش طلبیده شده، ضرورت روحانیت بود. هر چند نفی روحانیت در غرب یک عکس‌العمل معقول و طبیعی در برابر روحانیت ارتجاعی و وابسته به کانون قدرت بود، اما طرح این مسأله به صورت کلیشه‌ای در جهان تشیع یک اشتباه بنیادین از جانب بخش غربزده جریان روشنفکری می‌باشد. زیرا روحانیت اصیل شیعی به رغم مجموعهٔ فشارهایی که از آغاز تاکنون تحمل کرده، همواره پاسدار آرمان‌های بلند الهی ـ انسانی و مدافع راستین مظلومان تارخی در برابر ظالمان بوده است.

البته این سخن به هیچ وجه به معنای تطهیر و تقدیس روحانی نمایانی که با سوء استفاده از لباس مقدس روحانیت به دنبال آمال دنیوی خود بوده‌اند نیست. ولی این نکته نیز بدیهی است که به هیچ وجه نمی‌توان عملکرد مثبت روحانیت اصیل شیعه را که با ایشان و از خود گذشتگی در راستای پاسداری از ارزش‌های بلند الهی ـ انسانی قیام کرده است به بهانهٔ کج اندیشی و مواضع ناشایست و رفتار نادرست مدعیان دروغین روحانیت نادیده انگاشت و زیر سوال برد.

۲. کارکرد روحانیت اصیل شیعه

برای قضاوت هر چه بهتر درباره ضرورت یا عدم ضرورت روحانیت شیعه لازم است ابتدا با عملکرد تاریخی این نهاد مقدس آشنا شویم. مجموعهٔ فعالیت‌های روحانیت اصیل شیعه را می‌توان در چند محور اساسی خلاصه کرد:

۱. جهاد علمی در راستای حفظ، گردآوری و تنظیم منابع اصلی دین

یکی از ابعاد جهاد علمی روحانیت، تلاش جدی، خالصانه و قابل تحسین آن در زمینه حفظ منابع اصلی دین ـ قرآن مجید و احادیث نبوی و ولوی ـ از اندراس و تطاول زمان و چپاول غارتگران است. اسناد تاریخی بیانگر این واقعیت است که یکی از ابعاد جهاد علمی روحانیت در طول تاریخ چندین صد سالهٔ آن، حراست و پاسداری از خود قرآن مجید در ابعاد گوناگون بوده است. از بحث قرآن که بگذریم، درباره نقش کلیدی و موثر روحانیت در حفظ احادیث، و تلاش شبانه‌روزی برای جمع‌آوری، حفظ، دسته‌بندی و تبیویب و مستند‌سازی آن جای هیچ گونه انکار و حتی تردید نیست. نتیجه این تلاش مقدس و غیرقابل وصف، پیدایش مجموعه‌های حدیثی گرانسنگ و با ارزشی است چون:

نهج‌البلاغه (سیدرضی)؛

صحیفه سجادیه (ابو عبدالله محمد بن احمد بن شهریار)؛

اصول و فروع و روضه کافی (کلینی)؛

من لایحضره الفقیه (شیخ صدوق)؛

تهذیب (شیخ طوسی)؛

استبصار (شیخ طوسی)؛

وسایل الشیعه، (شیخ حر عاملی)؛

وافی (فیض کاشانی)؛

بحارالانوار (محمدباقر مجلسی)؛

آنچه ذکر شد، تنها مشهورترین کتب حدیث است و الا اگر درصدد شمارش نام آنها باشیم، بی‌شک چندین برابر آنچه نام بردیم، خواهد شد. اینکه این احادیث با چه زحمت و خون دلی جمع‌آوری و تدوین یافته است، خود داستان مفصل دیگری است که پرداختن به آن و حتی اشاره به آن، فعلاً برای ما مقدور نیست. و نیز اکثر این آثار، خود چندین مجلد است؛ به عنوان نمونه: مجموعه کافی ۸ جلد؛ وسایل الشیعه ۲۰ جلد؛ و بحارالانوار ۱۱۰ جلد است.

۲. جهاد علمی در راستای دستیابی به معرفت دینی ناب

بخش دیگر از جهاد علمی روحانیت علاوه بر گردآوری و پاسداری از منابع اصلی دین مربوط به فهم درست دین می‌باشد. به عبارت دیگر: یکی دیگر از دغدغه‌های اصلی روحانیت دغدغهٔ فهم درست دین و جلوگیری از بدفهمی و انحراف در حوزهٔ معرفت دینی بوده است. البته این سخن بدان معنا نیست که معرفت دینی روحانیت مصون از خطا است و هیچ گردی بر دامان آن نیست؛ بلکه منظور آن است که روحانیت اصیل شیعه نسبت به این مسأله بشدت حساس و نگران بوده و سعی وافری در این زمینه کرده است و نتیجه آن نیز دستیابی به برترین فهم دینی در مقایسه با فهم سایر اقشار و اصناف مدعی معرفت دینی است. روحانیت اصیل شیعی هیچگاه فهم دینی خود را مطلق نکرده و نیز نه تنها خط بطلان بر سایر فهم‌ها نکشیده بلکه همواره مشوق همهٔ اقشار برای رویکرد به شناخت مستقیم دین بوده؛ اما این تشویق، همراه با احتیاط و اتخاذ روش صحیح بوده است. و نیز هر گاه با جریان‌های انحرافی مواجه شده با دلسوزی و صراحت سعی کرده از آن جلوگیری کند.

---