خط لوله صلح و رونق تعامل اقتصادی و سیاسی ایران و پاکستان

احداث خط لوله صلح برای صادرات گاز ایران به پاکستان, موقعیت بسیار مناسبی را در اختیار ایران قرار می دهد که در صورت استفاده هوشمندانه از آن, می تواند تبعات سیاسی و اقتصادی گسترده ای را نصیب کشور کند

احداث خط لوله صلح برای صادرات گاز ایران به پاکستان، موقعیت بسیار مناسبی را در اختیار ایران قرار می‌دهد که در صورت استفاده هوشمندانه از آن، می‌تواند تبعات سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای را نصیب کشور کند.

احداث این خط لوله، می‌تواند بسترهای محکمی برای طراحی تعامل اقتصادی بلندمدت بین ۲ کشور پرجمعیت و قدرتمند مسلمان، یعنی ایران و پاکستان ایجاد کند.

براساس تحلیل دکتر عباس ملکی در مصاحبه با روزنامه دنیای اقتصاد، با وجود آنکه هند به احتمال فراوان مشتری خرید گاز از طریق خط لوله صلح نخواهد بود، اما انتقال گاز از طریق این خط لوله به پاکستان می‌تواند منافع گسترده‌ای برای ایران به همراه داشته باشد؛ از منافع بالفعل مربوط به درآمد ثابت صادرات گاز گرفته تا منافع بالقوه‌ای که می‌تواند در صورت تعریف همکاری‌های متنوع اقتصادی بین ایران و پاکستان به دست آید. علاوه بر این، خط لوله انتقال گاز به پاکستان، باید از استان سیستان و بلوچستان عبور کند و همین مساله می‌تواند بسترهای مناسبی برای کمک به رونق اقتصادی محروم‌ترین استان کشور فراهم کند.

● خط لوله صلح و کمک به رونق اقتصادی محروم‌ترین استان ایران

در صورت به‌کارگیری تدبیر لازم در فرآیند احداث خط لوله صلح، این خط لوله می‌تواند گام مهمی در راستای کاهش محرومیت در استان سیستان و بلوچستان محسوب شود. برای مثال، دولت می‌تواند بخشی از گاز انتقالی توسط خط لوله صلح را به شهرک‌های صنعتی واقع در استان سیستان و بلوچستان منتقل کند و با ارائه مشوق‌های مالیاتی به صنایعی که در این شهرک‌های صنعتی مستقر می‌شوند، شرایط را برای ایجاد نسبی رونق اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری در این استان مهیا سازد. همچنین کاملا منطقی به نظر می‌رسد اگر درصدی از درآمد ثابت سالانه دریافتی از پاکستان به منظور سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی این استان اختصاص یابد، از ساخت مدارس و درمانگاه‌ها گرفته تا ساخت راه روستایی، گازرسانی به خانه‌ها، بهبود کیفیت دسترسی به آب آشامیدنی و امثالهم. در صورت مکلف شدن دولت برای اختصاص درصدی از درآمد صادرات گاز به پاکستان به منظور توسعه پروژه‌های زیربنایی در سیستان و بلوچستان، چنین مصوبه‌ای را می‌توان در استمرار مصوبه قانونی موجود در زمینه الزام دولت به هزینه درصد ثابتی از درآمدهای نفتی در مناطق نفت‌خیر ارزیابی کرد.

ضمنا لازم به توجه است که استان سیستان و بلوچستان محروم‌ترین استان کشور از حیث متوسط درآمد سرانه و متوسط دسترسی به امکانات زیربنایی به حساب آمده و در عین حال سال‌ها است که براساس داده‌های آماری منتشره از سوی مرکز آمار ایران، بالاترین نرخ بیکاری را در بین استان‌های کشور دارا می‌باشد. در کنار این مسائل، متاسفانه استان سیستان و بلوچستان به طور همزمان بالاترین نرخ بی‌سوادی و نیز بالاترین نرخ زاد و ولد را در میان استان‌های کشور به خود اختصاص داده است. با این اوصاف، به نظر می‌رسد که احداث خط لوله صلح می‌تواند شرایط بالقوه مناسبی را برای توجه بیشتر به بهبود توسعه اقتصادی در این استان ایجاد کند. علاوه بر مطالب فوق، بدون شک بالا بودن نرخ بیکاری و نرخ بی‌سوادی و نیز محرومیت شدید ساکنان این استان در دسترسی به انواع امکانات زیربنایی، از مهم‌ترین دلایلی محسوب می‌شود که شرایط را برای شبکه‌های توزیع مواد مخدر در این استان فراهم ساخته است. به این ترتیب بسترسازی برای رونق اقتصادی بیشتر استان سیستان و بلوچستان، می‌تواند افزایش امنیت این استان و نیز کاهش امکان فعالیت باندهای قاچاق مواد مخدر را به همراه داشته باشد.

● خط لوله صلح و بسترسازی برای قرارداد «تجارت آزاد» بین ایران و پاکستان

ایران و پاکستان، به‌رغم دارا بودن ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشابه، متاسفانه تاکنون نتوانسته‌اند همکاری اقتصادی مستحکم و همه‌جانبه‌ای را میان خود طراحی نمایند. به این ترتیب، جدی شدن بحث احداث خط لوله صلح برای انتقال گاز ایران به پاکستان، به صورت بالقوه می‌تواند گام بزرگی در بهبود روابط سیاسی و همکاری‌های اقتصادی دو کشور محسوب شده و حتی شرایط را برای امضای قرارداد تجارت آزاد (صفر شدن تدریجی تعرفه‌های گمرکی بین دو کشور) فراهم سازد.

در صورت امضای قرارداد تجارت آزاد بین این دو کشور پرجمعیت مسلمان، بازار مصرف بزرگی با جمعیتی بالغ بر ۲۰۰ میلیون نفر پیش روی تولید‌کنندگان هر دو کشور قرار خواهد گرفت که می‌تواند امکان تولید محصولات مختلف با تیراژ بالا‌تر و در نتیجه کاهش هزینه‌های تولید را برای تولیدکنندگان ایرانی و نیز پاکستانی ایجاد کند. از طرف دیگر مشابهت سطح تکنولوژیک کشورهای ایران و پاکستان، شرایطی را ایجاد خواهد کرد که پس از صفر شدن تعرفه‌های صادرات و واردات بین این دو کشور، امکان ورشکستگی و بروز شوک ناگهانی برای تولیدکنندگان ایرانی و پاکستانی ناچیز باشد.

در نتیجه امضای قرارداد تجارت آزاد بین ایران و پاکستان، در بلندمدت خواهد توانست با افزایش رقابت تدریجی بین تولیدکنندگان دو کشور، به بهبود کیفیت و قیمت محصولات تولیدی منجر شده و در عین حال کاهش هزینه‌های تولیدکنندگان را (به دلیل تولید با تیراژ بالا) به همراه آورد.

● جمع‌بندی

به نظر می‌رسد که در صورت تمرکز بیشتر توان دیپلماتیک کشور برای پیگیری انعقاد قرارداد احداث خط لوله صلح و انعقاد قرارداد بلندمدت خرید گاز ایران توسط پاکستان، شرایط برای ارتقای قابل‌توجه تعامل سیاسی و اقتصادی دو کشور ایجاد شده و حتی به صفر شدن تعرفه‌های گمرکی و به عبارت دیگر انعقاد قرارداد «تجارت آزاد» بین ایران و پاکستان منجر شود. ارتباط مستحکم اقتصادی و سیاسی بین ایران و پاکستان، می‌تواند در ترکیب با تعامل رو به رشد ایران و ترکیه، شرایط بسیار مطلوبی را برای گسترش همکاری‌های استراتژیک و کمک به رونق اقتصادی روزافزون این سه کشور پرجمعیت و قدرتمند مسلمان مهیا سازد.

از طرف دیگر، با توجه به عبور خط لوله مذکور از استان سیستان و بلوچستان، در صورت برنامه‌ریزی مناسب می‌توان بخشی از گاز منتقل‌شده را به منظور تشویق استقرار واحدهای تولیدی مختلف در این استان اختصاص داد و همچنین با ارائه قانونی در راستای اختصاص منظم درصد معینی از درآمد صادرات گاز برای پروژه‌های زیربنایی در استان سیستان و بلوچستان، شرایط را برای محرومیت‌زدایی از این استان و ارتقای وضعیت معیشتی ساکنان فراهم کرد؛ مساله‌ای که قطعا کاهش فعالیت گروه‌های قاچاق مواد مخدر و ارتقای امنیت این استان را در پی خواهد داشت.

میثم‌هاشم‌خانی