پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
بازگشت از بی معنایی به معنا
این اتفاق خوبی نیست که وقتی از داریوش مهرجویی و سینمایش حرف میزنیم همان ابتدا بگوییم خدا را شکر «اشباح» ناامیدکننده نیست و نسبت به «نارنجیپوش» و «چه خوبه که برگشتی» یک سر و گردن بالاتر است.
این که مهرجویی به نقطه ای در کارنامه خود برسد که سینمایش در یک قدمی فاجعه قرار بگیرد و علاقه مندانش همین که او به سقوط تن نداده است خوشحال باشند، جای شادمانی ندارد.
مهرجویی همیشه با متر و معیار قله، سنجش و قضاوت می شد، نمی توان او را در دامنه سینما جای داد. با این حال اشباح را می توان بازگشت مهرجویی به سینمای قصه گویش دانست که این بار نیز در یک اقتباس ادبی کم و بیش موفق بوده است. بعد از سارا این دومین بار است که مهرجویی سراغ ایبسن می رود. بعد از این که سارا را بر اساس نمایشنامه «خانه عروسک» او ساخت، این بار از «اشباح» ایبسن اقتباس کرده و با بومی کردن فضای قصه و شخصیت ها، هرچند موفقیت سارا را تکرار نمی کند، اما دست کم مخاطب را هم خشمگین و ناامید نمی کند.
در نمایشنامه اشباح، پسری بیماری جنسی دارد که از پدر به ارث برده، مغزش تحلیل رفته و مرگش نزدیک است. خانم آلوینگ در اوان جوانی می خواهد از پدرِ پسر جدا شود و چون عاشق کشیشی بوده به او پناه می برد، ولی چون کشیش ماندرز اسیر اخلاقیات و سنت ها و مقررات اجتماعی است، او را نمی پذیرد و اینک بعد از سال ها پسر، انسان افسرده ای است رها شده، حاصل عشقی مغلوب که دردها و بیماری خود را حاصل عیش و گناه پدر می داند و مدام زجر روحی می کشد. نمایشنامه با کلمات پسر خاتمه می یابد: «خورشید، خورشید...» آیا رهایی او با گرما و نوری است که به صورت سمبلیک در پایان دیده می شود ؟ شاید جانمایه نمایشنامه را بتوان در کلام کشیش خلاصه کرد. آنجا که کشیش ماندرز می گوید: «ما همه اشباحیم. نه تنها آنچه از پدر و مادرمان ارث برده ایم، بلکه تمام افکار و عقاید منسوخ شده هنوز حاکم بر ماست. این افکار در همه ما نهفته است. مثل شن های کنار دریا از ما بیرونند. از این جهت ما با کمال تاسف از نور حقیقت وحشت داریم.»
به غیر از اقتباسی بودن اشباح که روایتی بومی پیدا کرده، دو ویژگی دیگر را هم می توان به این اثر اضافه کرد. یکی سیاه و سفید بودن فیلم که با فضا و لحن روایت قصه همخوانی دارد و بی تناسب نیست و دوم زمان قصه که به دو دوره قبل و بعد از انقلاب تقسیم می شود؛ البته این تقسیم بندی زمانی را می توان از دل قصه و شخصیت هایش بیرون کشید و مثلا گفت اشباح به دو نیمه بدل می شود قبل از مرگ تیمسار و بعد از مرگ او.
اشباح، واجد المان های اخلاقی و حکیمانه است که به نوعی با روانشناختی شخصیت های اصلی قصه درآمیخته و یک داستان درون خانوادگی را به یک روایت فلسفه اخلاق پیوند می زند؛ این که گناه پدر چه تاثیری بر سرنوشت پسر داشته و مسیر زندگی او را تغییر داده است. مازیار با این که در حوزه کاری خود یعنی نقاشی به استاد و فردی برجسته تبدیل شد، اما به واسطه جدایی از وطن و خانواده از عقده هایی رنج می برد که موقعیت و خاستگاه طبقاتی اش نیز نمی توانست این خلأ ها را پرکند. کمبود محبت و نیاز به عشق اکسیری بود که می توانست رنج سال ها تنهایی را در او فرو بکاهد، اما این اکسیر به جام زهری بدل می شود که حاصل دست پدری گناهکاراست. مازیار عاشق دختری می شود که دختر نامشروع پدرش بوده و اینک این خواهرناتنی به معشوق او بدل شده که نه می تواند با او زندگی کند و نه می تواند از او بگذرد. خوشگذرانی های پدر اینک به تلخکامی های پسر بدل شده و او را حتی از عشق ورزیدن محروم کرده است.
اشباح فیلم تلخی است، اما جفنگ بازی ها و فضای آبزورد دو اثر قبلی مهرجویی را ندارد و قطعا نسبت به آن دو، هم از حیث ساختار دراماتیک و هم اجرا و روایت شسته رفته تر است. بازی مهدی سلطانی که نخستین تجربه همکاری اش با مهرجویی را تجربه کرده، قابل قبول و کم نقص است، اما این عباس معجونی است که با بازی درخشان در نقش یک پدر معتاد و ناتنی، تماشاگر را مجذوب می کند؛ بازیگر خوبی که کمتر از استعداد و توانایی او در سینما استفاده شده است.
شاید آنچه خیال علاقه مندان مهرجویی را در اشباح راحت می کند، پرهیز و دوری از خلق موقعیت های جفنگ گونه به اسم کنشمندی های روشنفکرانه است.
قصه گویی مهرجویی همان رازی بود که مخاطبان عام و خاص را به تماشای آثارش پیوند می زند و اینک می توان امیدوار بود تماشاگران عادی نیز از تماشای اشباح ناراضی برنگردند.
گرچه اشباح را می توان در یک تحلیل جامعه شناختی نیز نقد کرد و به شکاف طبقاتی میان اشرافیت و طبقه فرودست جامعه که در فیلم هایی مثل بانو نیز شاهد آن بودیم ارجاع داد، اما اشباح در فراز این تحلیل ها قرار گرفته و ماهیتی اخلاقی ـ روانشناختی پیدا می کند تا همچون نگاهی روانکاوانه ریشه ناکامی و تلخی های انسان امروز را در گذشته او و تجربیات کودکی اش ردیابی کند و بیش از اینها، شیفتگان سینمایش را امیدوار کند که شاهد بازگشت استاد به سینمای خاص خودش باشیم.
سیدرضا صائمی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران دولت نیکا شاکرمی روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس شورای اسلامی مجلس دولت سیزدهم حجاب شهید مطهری شورای نگهبان
تهران زلزله هواشناسی معلم شهرداری تهران سیل قوه قضاییه آموزش و پرورش پلیس سلامت سازمان هواشناسی دستگیری
خودرو قیمت خودرو بانک مرکزی قیمت دلار دلار ایران خودرو قیمت طلا سایپا کارگران بازار خودرو تورم قیمت
مسعود اسکویی فضای مجازی تلویزیون رضا عطاران سریال سینمای ایران سینما دفاع مقدس موسیقی تئاتر
دانشگاه علوم پزشکی مکزیک
رژیم صهیونیستی غزه اسرائیل فلسطین آمریکا جنگ غزه چین روسیه نوار غزه حماس عربستان ترکیه
استقلال پرسپولیس فوتبال سپاهان تراکتور لیگ برتر ایران رئال مادرید بایرن مونیخ باشگاه استقلال لیگ قهرمانان اروپا لیگ برتر باشگاه پرسپولیس
اینستاگرام همراه اول دبی واکسن اپل ناسا وزیر ارتباطات تبلیغات گوگل پهپاد
کبد چرب بیماری قلبی کاهش وزن دیابت داروخانه ویتامین طول عمر بارداری