نیاز سنجی پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود در کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف

سنجش نیاز استفاده کنندگان و آگاهی از وضعیت موجود سازمان می تواند مسئولین را در تعیین معیارهای دقیق و مناسب جهت انتخاب این نوع از منابع اطلاعاتی یاری نماید

● چکیده:

با افزایش رشد منابع الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی مسئولیت کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی در انتخاب این فناوری بسیار سخت و پیچیده شده است. برخلاف آنچه که دیگران می پندارند انتخاب پایگاههای اطلاعاتی هرگز کار ساده ای نیست، هرچه که از لحاظ زمانی به پیش می رویم با افزایش هزینه های اشتراک سالیانه و نیازهای اطلاعاتی متغیر، فرایند انتخاب دشوارتر می شود. بنابراین کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی باید معیارهای مناسبی برای انتخاب این منابع اطلاعاتی اتخاذ نمایند، و در غیر اینصورت با خطر از دست دادن بودجه و عدم رضایت استفاده کنندگان مواجه خواهند شد. بنابراین سنجش نیاز استفاده کنندگان و آگاهی از وضعیت موجود سازمان می تواند مسئولین را در تعیین معیارهای دقیق و مناسب جهت انتخاب این نوع از منابع اطلاعاتی یاری نماید. کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف با رسالت خدمت و مسئولیت در قبال استفاده کنندگان هر ساله اقدام به انجام نظرسنجی در خصوص منابع الکترونیکی خود (پایگاههای اطلاعاتی پیوسته و مجلات الکترونیکی) می نماید، تا ضمن آگاهی از میزان استفاده از این منابع، به اطلاعات مفید و روزآمد در خصوص نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی های آینده دست یابد. لذا مطالعه حاضر در صدد آن بوده است که با دریافت نظرات و پیشنهادات استفاده کنندگان پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف با تعیین میزان استفاده از این منابع مورد اشتراک، حتی الامکان به شرایط موجود پی ببرد

● مقدمه:

پیشرفت دانش و فناوری های نوین و رشد صنعت اطلاع رسانی در دهه اخیر باعث به کارگیری ابزارها و روشهای جدید شده است. استفاده از شبکه جهانی وب و دریافت اطلاعات از پایگاههای اطلاعاتی در سراسر جهان از طریق ماهواره ها، اشاعه اطلاعات و دانش مدون بشر را سهل تر و سریعتر ساخته است. امروزه پژوهشگران با استفاده از فناوری های رایانه ای و پایگاههای اطلاعاتی قادرند اطلاعات مورد نیاز خود را با دقت و سرعت جستجو و بازیابی نمایند و از این اطلاعات در تهیه و تدوین مطالعاتشان در زمینه های مختلف علمی استفاده نمایند.

با افزایش رشد منابع الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی مسئولیت کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی در انتخاب این فناوری بسیار سخت و پیچیده شده است. برخلاف آنچه که دیگران می پندارند انتخاب پایگاههای اطلاعاتی هرگز کار ساده ای نیست، هرچه که از لحاظ زمانی به پیش می رویم با افزایش هزینه های اشتراک سالیانه و نیازهای اطلاعاتی متغیر فرایند انتخاب دشوارتر می شود. بنابراین کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی باید معیارهای مناسبی برای انتخاب این منابع اطلاعاتی اتخاذ نمایند، و در غیر اینصورت با خطر از دست دادن بودجه و عدم رضایت استفاده کنندگان مواجه خواهند شد. ب

نابراین سنجش نیاز استفاده کنندگان و آگاهی از وضعیت موجود سازمان می تواند مسئولین را در تعیین معیارهای دقیق و مناسب جهت انتخاب این نوع از منابع اطلاعاتی یاری نماید.

کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف با رسالت خدمت و مسئولیت در قبال استفاده کنندگان هر ساله اقدام به انجام نظرسنجی در خصوص منابع الکترونیکی خود (پایگاههای اطلاعاتی پیوسته و مجلات الکترونیکی) می نماید، تا ضمن آگاهی از میزان استفاده از این منابع، به اطلاعات مفید و روزآمد در خصوص نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی های آینده دست یابد.

● بیان مسئله:

نیاز سنجی یک مقوله کاربرمدار است و کانون توجه آن تعیین نیازهای واقعی کاربران با استفاده از فنون و ابزار خاص است. در نظام نوین اطلاع رسانی جهانی که مبتنی بر نشر اطلاعات در محیط الکترونیکی و اینترنت است، صافیهای مناسبی برای تصفیه اطلاعات براساس نیازهای اطلاعاتی جوامع وجود ندارد و اساسا سیل اطلاعات، فرصت انتخاب و تطبیق اطلاعات با نیازها را از افراد سلب کرده و نوعی آلودگی و اختلال در اطلاعات عرضه شده یافت می شود که استفاده کنندگان را از بهره برداری بهینه محروم می سازد.

اگر در گذشته کسانی بر این اعتقاد بودند که هر استفاده کننده، نیاز خود را به خوبی تشخیص می دهد ومسیر نیاز اطلاعاتی از نقطه پیدایش تا ارضاء فرایندی ساده است، امروز نجات استفاده کنندگان از " گرداب اطلاعات" موضوعی نیست که بتوان بدان بی توجه ماند (بابایی، ۱۳۸۲: پ). وظیفه اطلاع رسانان و کتابداران مراکز اطلاع رسانی، این است که در عین توجه به جریان جهانی اطلاعات، پدیده های نوظهور و زیرساختهای در حال تغییر، شرایطی را فراهم کنند که استفاده کنندگان، اطلاعات را آن گونه نیاز واقعی او است، بدست آورد.

در حال حاضر پایگاههای اطلاعاتی به عنوان یکی از منابع اطلاعات علمی، امکان دسترسی به اطلاعات کیفی را با سرعت و دقت می دهد، بنابراین انتخاب مناسب آنها با توجه به نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی ضروری به نظر می رسد. لذا این مطالعه در صدد آن بوده است که با دریافت نظرات و پیشنهادات استفاده کنندگان پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف با تعیین میزان استفاده از این منابع مورد اشتراک، حتی الامکان به شرایط موجود پی ببرد. قطعا هر گونه برنامه ریزی برای کتابخانه در خصوص این نوع از منابع اطلاعاتی که بخش زیادی از بودجه کتابخانه به آن اختصاص می یابد در وهله نخست نیازمند آگاهی از وضعیت جاری می باشد و بدون در اختیار داشتن تصویری روشن اتخاذ سیاستها و روش های مناسب ممکن نخواهد بود.

● هدف:

هدف کلی: هدف مطلعه حاضر سنجش نیاز استفاده کنندگان از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود در کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف می باشد.

برای نیل به هدف کلی این مطالعه، اهداف فرعی به شرح ذیل مطرح می گردد:

۱) نیازسنجی پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود در کتابخانه

۲) کشف میزان استفاده از هر یک از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود

۳) آگاهی از نحوه آشنایی استفاده کنندگان از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود

۴) آگاهی از مفید بودن روشهای اطلاع رسانی کتابخانه

۵) آگاهی از مفید بودن دوره های آشنایی با خدمات و منابع کتابخانه

۶) کشف عوامل موثر در استفاده بیشتر از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود کتابخانه

۷) تصمیم گیری در خصوص ادامه یا حذف بعضی از اشتراک ها یا اشتراک پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی جدید و مورد درخواست اکثریت

۸) کمک به تصمیم گیری در خصوص تخصیص بودجه، تعیین اولویت ها و برنامه ریزی برای فعالیت های آینده

● فایده پژوهش:

۱ـ مطالعه در این حوزه ها برای مدیران و مسئولان کتابخانه، اطلاعاتی جهت درک بهتر و دقیق تر از نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان می دهد.

۲) متقاعد کردن مسئولان برای حمایتهای بیشتر

۳) مسئولیت در برابر استفاده کنندگان

● تعریف عملیاتی اجزاء مسئله:

نیازسنجی: کاربرد فنونی که بتوان به کمک آنها اطلاعات مناسب را درباره نیازها گردآوری کرد و به الگوی نیازها و خواسته های فرد، گروه و جامعه دست یافت. هدف اساسی نیازسنجی تولید اطلاعات درباره مصرف کنندگان وکاربران است (بابایی، ۱۳۸۲: ۱۱).

پایگاههای اطلاعاتی: ذخیره ای از پرونده های حاوی اطلاعات گوناگون و مرتبط به صورت یکپارچه و مبتنی بر ساختار واحدی است که امکان جستجو و بازیابی سریع اطلاعات را توسط رایانه پدید می آورد (Jasco and Lancaster, ۱۹۹۳: ۳). در این بررسی غرض پایگاههای اطلاعاتی مورد اشتراک کتابخانه (برای مثال Science Direct، Ebscoو ....) می باشد.

مجله الکترونیکی: معمولا قرینه الکترونیکی مجله ای چاپی و سنتی است. برخی از مجلات الکترونیکی به شکل چاپی منتشر نمی شوند. در این بررسی غرض مجلات الکترونیکی مورد اشتراک کتابخانه (برای مثال مجلات الکترونیکی انجمن ها مانند ASME، ACSو ....) می باشد.

کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف: در این بررسی غرض کتابخانه مرکزی به همراه کتابخانه های شعب دانشگاه صنعتی شریف می باشد.

● پرسشهای اساسی:

۱) استفاده کنندگان از کدام یک از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه استفاده می کنند؟

۲) از مجموعه پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه، تا چه اندازه نیازهای اطلاعاتی و پژوهشی استفاده کنندگان را برآورده می سازد؟

۳) مجموعه Science Direct (Elsevier) تا چه حد نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان را برآورده می سازد؟

۴) از میان پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی موجود، کدامیک محیط جستجوی دشوارتری دارد و نیاز به جلسات آموزشی دارد؟

۵) نحوه آشنایی استفاده کنندگان با پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه چگونه است؟

۶) آیا دوره های آشنایی با خدمات و منابع کتابخانه مفید می باشد؟

۷) چه عواملی در استفاده بیشتر از پایگاههای اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی کتابخانه موثر است؟

۸) کدام روش اطلاع رسانی برای کتابخانه مفید است؟

مریم اسدی

کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی و رئیس گروه خدمات کتابخانه ای کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف

شهرزاد شریفی

کارشناس کتابداری و اطلاع رسانی و مسئول بخش اطلاع رسانی کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف

منابع مورد استفاده:

بابائی، محمود. نیازسنجی اطلاعات. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، ۱۳۸۲.

سرابی، حسن. مقدمه ای بر نمونه گیری در تحقیق. تهران: سمت، ۱۳۷۲.

---