تحلیل هاوزر از جامعه توده یی

ویلیام کورن هاوزر از جمله اندیشمندانی است که درباره جامعه توده یی به نظریه پردازی پرداخته است. کورن هاوزر در کتاب سیاست جامعه توده یی به طور مشخص جامعه توده یی را در مقابل جامعه …

ویلیام کورن هاوزر از جمله اندیشمندانی است که درباره جامعه توده یی به نظریه پردازی پرداخته است. کورن هاوزر در کتاب سیاست جامعه توده یی به طور مشخص جامعه توده یی را در مقابل جامعه دموکراتیک و کثرت گرا قرار داده است. بر این اساس وی معتقد است در غیاب جامعه مدنی و نهاد های آن جامعه توده یی شکل می گیرد. آنچه در این نوشتار می آید گزارشی است از نوع نگاه کورن هاوزر به جامعه توده یی.

در هر جامعه یی روابط اجتماعی در سه سطح جریان دارد. این سطوح عبارتند از؛

۱) روابط بسیار شخصی اولیه که در خانواده شکل می گیرد.

۲) روابطی که شامل کل جمعیت به خصوص دولت می شود و

۳) در سطح میانی مجموعه روابطی که میان اشخاص و از طریق انجمن های داوطلبانه و گروه های شغلی و حرفه یی شکل می گیرد.

روابط میانی به منزله حلقه هایی، فرد و روابط اولیه را از یک سو و از سوی دیگر دولت و مجموعه روابط دیگر را به یکدیگر متصل می سازد. البته باید مطبوعات، حکومت های محلی و روابطی از این دست را نیز به نمونه های یاد شده اضافه کنیم. کارکرد اساسی این روابط حمایت از گروه های اجتماعی مختلف و کاهش امکان بسیج توده یی این گروه ها از سوی یک گروه و جمعیت دیگر است. در غیاب گروه های خودمختاری که روابط فرد با گروه مرکز را به طور باواسطه یی تنظیم می کنند، ارتباط گروه های اولیه با مرکز به طور بی واسطه و مستقیم برقرار خواهد شد. در چنین شرایطی سازماندهی روابط میان گروه های خود مختار و ذره یی در یک جامعه به ساختارها و نهادهای ملی و متمرکز مرکزی واگذار می شود. در چنین جامعه یی تعداد گروه های واسطه اندک است و شبکه آنها ضعیف عمل می کند. به طور کلی می توان گفت امکان شکل گیری جامعه توده یی در چنین محیطی بیش از محیط های دیگر خواهد بود.

در چنین محیطی است که گروه های اولیه جداافتاده با روابط میانی ضعیف تحت تاثیر جاذبه های افراطی گری قرار می گیرند. در واقع تضعیف روابط در سطح میانی جامعه توده های سازمان نیافته در گروه های میانی را مستعد بسیج خواهد کرد. چنین جامعه یی امکان بروز رفتارهای توده یی از سوی نخبگان مستقر در نهادهای مرکزی را افزایش خواهد داد.به عبارت دیگر جامعه توده یی عبارت از جامعه یی است که در آن به واسطه تضعیف روابط در سطح میانی، نخبگان به آسانی تحت تاثیر مستقیم یکدیگر قرار می گیرند و توده ها استعداد بسیج عمومی را پیدا می کنند. این بدین معناست که در جامعه توده یی برخلاف جامعه سنتی و جوامع کثرت گرا، دسترسی غیرنخبگان (توده ها) به نخبگان و برعکس، کاملاً ممکن و تسهیل یافته است. این مساله امکان بسیج توده ها را افزایش می دهد.

در جامعه توده یی رفتارهایی متناسب با شکل اساسی جامعه شکل می گیرد؛ رفتارهایی که می توان آنها را به عنوان نمودهای اساسی آن جامعه مورد بررسی قرار داد. بر این اساس رفتار توده یی گونه یی از رفتار جمعی است که

۱) کانون توجه آن معمولاً به دور از تجربه شخصی و زندگی روزمره است.

۲) واکنش نسبت به اهداف دوردست به صورت مستقیم و غیرسازمان مند است.

۳) رفتار توده یی معمولاً شدیداً ناپایدار است و به سهولت تغییر می کند. درباره نوع زندگی فرهنگی در چنین جامعه یی می توان گفت فرهنگ توده یی، فرهنگی هم شکل و در عین حال سیال است. در فقدان تنوع فرهنگی و میل به هم شکلی، همسطح سازی استانداردهای فرهنگی و هنجارهای عمومی به عنوان مشخصه های اساسی جوامع توده یی مورد نظر بوده اند. در نهایت می توان مشاهده کرد مردم انگیزی، به عنوان ترجمه یی برای پوپولیسم، ویژگی اصلی فرهنگ در جامعه توده یی است.

به عبارت دقیق تر پوپولیسم علت و معلول جامعه توده یی و بیانگر مخالفت با چندگانگی و تایید یکپارچگی در مقابل تمایز اجتماعی است.

حمید ملک زاده