ریاضت نفس در سلوک عارفان

(بدان ای عزیز سالک!) ریاضت منع کردن نفس حیوانی است از پیروی شهوت و غضب و آنچه متعلق به این دو قوه است، و منع کردن نفس ناطقه است از متابعت قوای حیوانیه یعنی رذائل اخلاقی، و اعمال …

(بدان ای عزیز سالک!) ریاضت منع کردن نفس حیوانی است از پیروی شهوت و غضب و آنچه متعلق به این دو قوه است، و منع کردن نفس ناطقه است از متابعت قوای حیوانیه یعنی رذائل اخلاقی، و اعمال حیوانی، تعریف جامع آن تبدیل کردن حال مذموم است به حال محمود.

تقویت جسم چون تبدیل حال مذموم است به حال محمود. از این جهت به آن اعمال و افعالی هم که موجب تقویت جسم است ریاضت گفته می شود.

تعریفی که خواجه (عبدالله انصاری) برای ریاضت نموده غیر از معانی فوق است. او می گوید: «تمرین دادن نفس برای قبولی صدق ریاضت است.»

تعریفی که خواجه برای ریاضت دارد، تعریفی است که با حال عشاق تطبیق می کند چه فقط این عده هستند که برای قبولی صدق به ریاضت و مجاهده برمی خیزند. در مراحل سلوک ریاضت و جهاد با نفس برای رسیدن به صدق است، تا صدق نفس را برساند به جایی که تسلیم خواست حق شود... تا سالک ریاضت و مجاهده نداشته باشد به کمال نمی رسد. ریاضت در تمام مراحل و موارد برای سالک لازم است. خداوند متعال اراده فرموده است که نفوس به کمال برسند، اما این کمال بدون ریاضت فراهم نمی شود. آیه شریفه ۶۹ سوره عنکبوت «والذین جاهدوافینالنهدینهم سبلنا» کسانی که در راه ما کوشش و مجاهده می کنند، ما راه را به آنها نشان می دهیم، مؤید این نظر است. ریاضت و مجاهدات در مراحل سلوک برحسب درجات افراد مختلف است. ریاضاتی که در بدایات هست غیر ریاضاتی است که در نهایات هست. عامه، خاصه و خاصه الخاصه هر یک ریاضاتی مخصوص به خود دارند۱.

۱. مقامات معنوی، محسن بینا، ج۱، ص۸۵