پیشرفت های نوین در درمان سوء مصرف دارو و اعتیاد

امروزه مفاهیم جدید در مورد اعتیاد بیشتر بر رفتارهای تكانه ای و عود كننده تاكید دارند تا پدیده تحمل و وابستگی جسمی به دارو درمان اعتیاد, همانند دیگر بیماری های مزمن, نیاز به دوره ای طولانی دارد در این راستا داروها می توانند در امر بازپروری بیماران یاری دهنده باشند

امروزه مفاهیم جدید در مورد اعتیاد بیشتر بر رفتارهای تكانه ای و عود كننده تاكید دارند تا پدیده تحمل و وابستگی جسمی به دارو. درمان اعتیاد، همانند دیگر بیماری‌های مزمن، نیاز به دوره ای طولانی دارد. در این راستا داروها می توانند در امر بازپروری بیماران یاری دهنده باشند. بررسی‌های انجام شده نشان داده اند كه برخی داروها در درمان بیماری‌های همراه با اعتیاد، مفید و موثر هستند. پژوهش‌های كنترل شده بیانگر این مهم هستند كه داروها در درمان بازپروری معتادان به نیكوتین، الكل و اپیوئیدها (مواد مخدر) یاری رساننده بوده اند. تاكنون به روشنی نشان داده نشده كه داروهای خاصی بتوانند برای بیماران دچار سوء مصرف و یا وابسته به كوكایین، مشتقات كانابیس، آرام كننده های غیرالكلی و یا مواد توهم‌زا مفید و موثر باشند.در طول بیست سال گذشته پیشرفت‌های چشمگیری در دانش داروشناسی، سوء مصرف مواد و داروهای اعتیاد آور فراهم آمده است. گیرنده های این‌گونه داروها شناخته شده و برای اپیوئیدها، كوكایین و حشیش دسته بندی شده اند. واسطه‌های آندوژن، گیرنده های اپیوئیدی و داروهای مشابه حشیش، شناسایی شده و از سوی پژوهندگان، سازوكار تداخل آنها در اعمال طبیعی بدن و نیز چگونگی تاثیر آنها بر رفتار انسان كشف شده اند. افزون بر آن دگرگونی‌های عمده فكری درباره ماهیت بیماری‌های اعتیادی صورت گرفته و خیزش‌های مثبتی در اصول تشخیص این بیماری‌ها انجام پذیرفته است. بر اساس DSM-III-R و سپس DSM-IV اعتیاد گونه ای ناهنجاری رفتاری شمرده شد. هم اینك تاكید بیشتر بر ناتوانایی بیمار در كنترل خود برای مصرف مواد می باشد و نه تحمل و یا وابستگی كه پیشتر بر آن تاكید می‌شد. تشخیص بهنگام در این مورد بسیار مهم است زیرا تاخیر در این مورد، سبب فزونی بیماری شده و در این مرحله امید به بهبودی بسیار كم خواهد بود. در بیشتر موارد، تحمل دارویی و وابستگی جسمی مشاهده می شوند اما برای تشخیص كافی نیستند. تحمل دارویی ( Tolerance ) : وضعیتی است كه در آن از تاثیر دارو (پس از مصرف میزان مشابه گذشته ) كاسته می‌شود و بیمار به آهستگی بر میزان مصرف خویش می افزاید.وابستگی دارویی ( Dependency ) و یا وابستگی جسمی‌: عبارت است از حالتی فیزیولوژیكی كه بدن به دارو عادت می‌كند، به گونه‌ای كه ادامه مصرف دارو برای بیمار ضروری است . در این حالت اگر مصرف دارو به یكباره قطع شود، نشانه‌های سندرم ترك یا Withdrawal پدیدار شده و با مصرف دوباره دارو ناپدید می شوند.تاكنون با وجود دانسته‌های بیشتر راجع به سندرم ترك، هنوز داروهای مورد استفاده در مرحله سم زدایی ( Detoxification ) بر پیش آگهی اعتیاد، تاثیری چشمگیر نداشته اند. ترك مواد آرام بخش مثل الكل بدون استفاده از دارو می تواند خطرناك و حتی كشنده باشد. خوشبختانه داروهای مورد استفاده در ترك الكل وجود دارند كه می توانند در مرحله سم زدایی مورد استفاده قرار گیرند. شایان یادآوری است كه مصرف مداوم برخی از مواد اعتیادزا می تواند سبب پاره‌ای از كاستی‌های پایدار مغز شود. گفتنی است كه در گذشته، درمان اعتیاد شامل سه مرحله بود :

۱- قطع داروی اعتیادآور

۲- گروه درمانی

۳- حمایت روانی- اجتماعی بیمار جهت دوری از داروی اعتیادزا. در بیشتر موارد، درمان از سوی پزشك صورت نمی گرفت و به اعتیاد به عنوان نوعی بیماری روانی نگریسته نمی شد. درمان دارویی تنها محدود به كاهش و یا زدایش نشانه های ترك می شد. این روش گاهی موثر و كافی است اما بیشتر بیماران نیاز به بررسی های پزشكی و به ویژه روان‌شناختی دارند. متاسفانه بیشتر مردم، درمان مرحله ترك یا مسمومیت زدایی را با درمان كامل اعتیاد اشتباه می گیرند. درمان مفید اعتیاد نیاز به بررسی بلند مدت بیماران در راستای كاهش عود بیماری و بهبود كاركرد اجتماعی آنان دارد.

موفقیت های درمانی :

ترك اعتیاد پایدار و موفق معمولا با مراحل آغازین درمان به تنهایی به دست نمی آید.

نابسامانی‌های سوء مصرف مواد مانند بیماری‌های مزمن از قبیل دیابت و آرتریت هستند كه موفقیت درمان آنها هنگامی است كه نشانه‌های آنها كمتر شود، نه اینكه بهبودی كامل به دست آید. در واقع احتمال بهبودی كامل ( Cure ) در بسیاری از بیماری‌های مزمن كم است و مانند بیماری‌های دیابت و كم كاری غده تیروئید، معتادان نیز به درمان طولانی مدت نگه‌دارنده ( Maintenance ) نیاز دارند. تعریف موفقیت در وابستگی دارویی، بسته به نوع دارو متفاوت است. برای هرویین این موفقیت شامل دوره پرهیز از دارو، بهبود وضعیت سلامتی و كارآیی اجتماعی آنان پس از تغییر دارو به متادون می باشد. در اعتیاد به كوكایین هدف درمان ترك كامل ( Complete abstinence ) مصرف داروست. اگر چه بیماران بسیاری با مصرف گاه به گاه آن نیز كارآیی كافی اجتماعی دارند. مراكز درمانی باید بیشتر بر بیمارانی كه به طور مرتب به سراغ دارو می روند و وقت خود را در این راه صرف می‌كنند، تاكید داشته باشند.در مصرف نیكوتین دیده می شود كه بسیاری از سیگاری‌های پیشین در آینده دوباره به سوی مصرف سیگار رفته و با یك تا دو سیگار در روز شروع می كنند و به سرعت به وضعیت پیش از ترك بر می گردند. در واقع، موفقیت در كنترل مصرف سیگار، بسیار كمتر از مواد دیگر مثل كوكایین، الكل و هرویین می باشد.

تاثیرات اقتصادی و به صرفه بودن درمان

در طول ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته، برنامه‌ریزی‌های بیمه در درمان كوتاه مدت معتادان بستری ۲۸ روزه موثر بوده است. این روش ، پرهزینه، غیر ضروری و احتمالا در طولانی مدت، بی‌تاثیر است، مگر اینكه پس از مرخص شدن از بیمارستان، بیماران به صورت دایم، پیگیری درمانگاهی داشته باشند. در برنامه‌ریزی‌های جدید بهداشتی نشان داده شده كه درمان بستری و سرپایی این بیماران در دراز مدت جز در میزان هزینه آن تفاوت ندارند. گر چه هنوز اختلاف نظر وجود دارد اما برخی پژوهش‌ها نشان می دهند كه اگر بستری شدن كوتاه مدت همراه با پیگیری‌های طولانی درمانگاهی باشد، مفید و موثر است. در مورد اعتیاد باید گفت كه سم زدایی درمان نیست بلكه راه ساده ای است برای آغاز مراحل درمان كه باید حتی تا سال‌ها ادامه یابد. اگر درمان موفق، ۶ تا ۱۲ ماه نخست پس از شروع درمان را در نظر بگیریم، در مورد نیكوتین ۲۰درصد، كوكایین ۷۵ درصد و هرویین با درمان نگه‌دارنده متادون ۶۰ تا ۷۰ درصد بوده است. درمان اعتیاد باعث صرفه جویی در هزینه های اجتماعی می شود زیرا معتاد درمان نشده در ابعاد گوناگون به جامعه ضرر می‌رساند، مانند كاهش نیروی انسانی جامعه، افزایش خطر تصادفات، عفونت‌ها و مخارج سنگین ناشی از بیماری‌های وابسته به اعتیاد. در مطالعه بر روی ۱۱۰۰۰ بیمار تحت درمان با متادون، صرفه جویی در هزینه، به نسبت ۴ به ۱ به دست آمده است. در بررسی دیگر ۴/۸ به یك و در بیماران غیر بستری ۱۲/۶ به یك، برای درمان اعتیاد به كوكایین نیز نتایج مشابهی به دست آمد. مطالعه ای از طرف گروه راند ( RAND ) نشان داد كه اگر تعداد معتادان به كوكایین ۱ درصد كاهش یابد ۲۳ بار با صرفه تر از آن است كه ارتباط با كشور صادر كننده كوكایین قطع شود و ۳/۷ بار بهتر از آن است كه محدودیت قانونی مصرف را بیشتر كنیم. این گروه نشان داد كه اگر مطالعه‌ای اثر بخشی درمان معتادان به كوكایین را ۵۰ تا ۷۵ درصد اعلام می‌كند، این میزان در واقع ۱۳ درصد است. به هر حال این آمار نشانگر به صرفه بودن درمان معتادان است.

---