اقتصاد كولرگازی

ساده سازی معادلات و ابتذال مناسبات, فهم روندها را ساده و توصیف آنها را سهل می سازد یك فرآیند وقتی از اصالت علمی خود دور شده و قالبی عوام پسند به خود می گیرد به همان اندازه عامه فهم می شود پیچیدگی ها آسان می شوند و پیش نیازهای معرفتی زائد

ساده‌سازی معادلات و ابتذال مناسبات، فهم روندها را ساده و توصیف آنها را سهل می‌سازد. یك فرآیند وقتی از اصالت علمی خود دور شده و قالبی عوام‌پسند به خود می‌گیرد به همان اندازه عامه‌فهم می‌شود. پیچیدگی‌ها آسان می‌شوند و پیش‌نیازهای معرفتی زائد.

نمادها در چنین وضعیتی در نقش میانبر به كمك می‌آیند و توضیح یك پدیده را تا یك كلمه فشرده می‌كنند.

نشانه‌هایی چون «پروین» برای یادآوری تمام اجزای فوتبال ایرانی و «فردین» برای تشریح ویژگی‌های فیلم فارسی كفایت می‌كند. چه این پدیده‌هادر نهایت سادگی از دشواری‌های موجود جهان مدرن فاصله گرفته و به فرمی «بومی» شده بی‌نهایت آسان و قابل فهم شده‌اند.

وقتی توده‌زدگی، مدیریت فوتبال و سینما را بی‌نیاز از معرفت و دانش می كند ، طبعاً توصیف پدیده هم در تناسب با خود واقعه پیش‌پا افتاده و راحت خواهد بود. چنین است كه یك واژه تصویری تمام‌قد از همه آنچه ما از این صنایع فرهنگی می‌شناسیم ارائه می‌دهد. اقتصاد هم از این قاعده مستثنی نیست. به نسبت دور شدن سیاستگزاران از یافته‌های علمی و تجربی و تعمیق فاصله سیاست‌ها با اصول علمی، سیاستگزاری اقتصادی آسان‌تر شده و دامنه افرادی كه صلاحیت نقد و تاثیر بر سیاست‌ها را پیدا می‌كنند گسترده‌تر خواهد شد. نیاز مسلح بودن به ابزار تحلیل اقتصادی از بین می‌رود و نشانه‌های دم‌دستی توان توضیح فرآیندهای اقتصادی را پیدا می‌كنند. هنگامی كه خطا بودن بیناتی چون تخصیص مسرفانه و ناعادلانه ۳۵ میلیارد دلار به عنوان یارانه حامل‌های انرژی به دلایلی عوام‌انگیز از سوی سیاستگزاران فهمیده نشده و برای آن چاره نمی‌شود، می‌توان با همان مبانی عامه‌فهم به تفسیر پدیده پرداخت. برای توضیح استدلال پیش‌افتاده و شعارزده به برهان پیچیده نیازی نیست و می‌توان با دستاویز قرار دادن نام‌ها و نمادها نقد را ساده كرد.

«كولرگازی» از جمله این نمادها است. همه جوانب سیاست‌های اقتصادی جاری كشور در راز ازدیاد كاربری این محصول مستتر است.

تا ۱۰ سال پیش محفظه‌های فلزی كه در بوشهر و كیش و بندرعباس از دیوار منازل و ساختمان‌های اداری به شكل بدقواره‌ای بیرون زده بود مهم‌ترین ممیزه شهرهای جنوبی با سایر نقاط كشور بود. ساكنان حاشیه خلیج‌فارس كه به علت دمای بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت‌ بالای ۸۰ درصد امكان استفاده از كولر آبی را نداشتند به ناچار در سه فصل سال از این وسیله پرمصرف استفاده می‌كردند. علاوه بر دشواری نصب و درامان نگه داشتن این كالای گران‌قیمت كه معمولاً با طراحی قفسی آهنی جبران می‌شد، هزینه بالای مصرف سرسام‌آور برق كولرگازی از مصائب همیشگی اهالی بوشهر و هرمزگان و خوزستان و بلوچستان بود. چند سالی است كه كثرت مصرف این كالا در تهران، اصفهان و مشهد شهرهای جنوبی را پشت سرگذاشته و اكثر واحدهای تازه‌تاسیس تجاری و ابنیه مسكونی از پكیج‌های برودتی گازی استفاده می‌كنند.

این جریان تا جایی جلو رفته كه بسیاری از ساختمان‌های مجهز به تجهیزات دیگر سرمایشی نظیر كولر آبی و چیلر مركزی نیز كولرگازی را به انضمام آنها مورد استفاده قرار می‌دهند. چرایی این پدیده دركی ساده از سه سیاست مهم اقتصادی به دست خواهد داد.

● نرخ ارز:

با قلب محتوای لایحه برنامه سوم توسعه (۸۳-۷۹) در روزهای منتهی به تقدیم لایحه به مجلس پنجم ارتباط منطقی بین نرخ رشد قیمت كالاها و خدمات و برابری ریال با ارزهای خارجی قطع شد. اعمال سیاست تعیین نرخ «شناور مدیریت شده» برای مبادله دلار با ریال در سال‌های برنامه باعث شده تا به‌رغم كاسته شدن سالانه ۱/۱۴ درصد از قدرت خرید ریال، نرخ برابری آن با دلار تنها ۱۰ درصد در پنج‌سال كاسته شود. به زبان ساده درحالی كه هر سال ۱/۱۴ درصد از ارزش ریال در برابر خودش كاسته شده ارزش آن در برابر دلار حداقل سالی هشت درصد بالا رفته است.

این سیاست دولت گذشته، كه در یك سال اخیر هم تداوم یافت با تزریق ارز ناشی از افزایش بهای نفت خام به صورت مداوم از اقتصادی بودن تولید كالاهای ایرانی كاسته و بر به صرفه بودن واردات افزوده است. كولرگازی یكی از ده‌ها قلم كالای وارداتی است كه در كنار لوازم خانگی، مانیتور و محصولات صوتی تصویری هر سال ارزان‌تر از قبل ( به قیمت‌های ثابت) در دسترس مصرف‌كنندگان قرار می‌گیرد. اگر تا سال‌های پیش استفاده از كولرگازی انتخابی ناچار و ناگزیر برای دمای ۵۰ درجه بود، امروز ارزان‌ترین گزینه برای هوای بهاری است.

نصب و راه‌اندازی هر دریچه از دستگاه‌های موجود كه توان سرمایش و گرمایش را توامان دارا است برای پوشش ۱۵ متر مربع ۱۰ میلیون ریال هزینه دارد.

مقایسه این انتخاب با گزینه كولر آبی با قیمت دو میلیون ریال كه علاوه بر نیاز طراحی كانال هوا در سازه اولیه ساختمان هوای مرطوب و نم‌داری تولید كرده و تنها برای تولید سرما كاربری دارد تردیدی در بهینگی مصرف كولرگازی باقی نمی‌گذارد.

تعرفه پایین و واردات نامحدود این كالا بازار سایر تجهیزات برودتی را با ركود روبه‌رو كرده و دولت با تثبیت نرخ ارز به واردكنندگان و مصرف‌كنندگان این محصول خاور دور «جایزه وارداتی» می‌دهد. علاوه بر این دولت برای تبدیل به ریال كردن حدود ۴۰میلیارد دلار ارز نفتی برای تامین احتیاجات بودجه‌ای، ناچار به اتخاذ سیاست‌های تشویقی تعرفه‌ای برای واردات است.

جایزه‌ای كه منابع آن در حقیقت از محل فروش هرچه بیشتر درآمد فروش نفت و ورشكستگی رقبای داخلی به نفع كارخانجات كره‌ای تامین می‌شود.

برق: تولید و توزیع برق ایران در انحصار كامل شركت توانیر است. تراز تجاری این كالا منفی است و نهاده اصلی غالب نیروگاه‌های كشور سوخت‌های هیدروكربوری است. برق از جمله محصولات یارانه‌ای است كه قیمت فروش‌ آن به مصرف‌كننده در سه سال اخیر توسط مجلس هفتم و دولت نهم ثابت نگه داشته شده است.

هر كیلووات ساعت برق هم‌اكنون حدود ۱۰ تومان عرضه می‌شود كه كمتر از ۲۰ درصد بهای تمام شده را می‌پوشاند. این نرخ مربوط به نقاط مركزی و شمالی كشور بوده و در شهرهای جنوبی برق با بهایی ارزان‌تر از این و با تعرفه ترجیحی به فروش می‌رسد. قیمت ارزان در مورد برق هم به مانند سایر كالاها به مثابه مشوق مصرف عمل كرده و نرخ رشد مصرف را در سال‌جاری به بیش از دو برابر رقم رشد اقتصادی كشور یعنی ۱۳ درصد رسانده است. ارزانی برق الگوی مصرف آن را در شهرها و روستاها تغییر داده و میزان واردات برق به ۵۰۰ مگاوات رسیده است. علاوه بر كولرگازی استفاده سیستم‌های گرمایشی و روشنایی پرمصرف در دستور كار مشتركان خانگی و صنعتی قرار گرفته است. كولرگازی به عنوان پرمصرف‌ترین انتخاب برای تامین سرما در تابستان هر روز با استقبال بیشتری مواجه می‌شود. حتی بدون دسترسی به آمار دقیق واردات با استنتاجی شهودی هم می‌توان میزان اقبال شهروندان به آن را از سیمای ساختمان‌ها محاسبه كرد.

شتاب مصرف این دستگاه برودتی پرمصرف شاید بهترین مثال عینی برای فهم رابطه قیمت كالای مكمل با تقاضای كالا در اقتصاد خرد باشد. مصرف‌كننده هوشیار یقیناً وقتی با استراتژی «ارزان‌سازی» كالاهای صنعتی وارداتی و برق مواجه است لحظه‌ای در به خدمت گرفتن این فناوری پرمصرف برای رفاه خود غفلت نمی‌كند.

● تبلیغات:

بارزترین نمود دگرگونی چهره تهران بعد از جنگ نصب تبلیغات محیطی كالاهای داخلی و خارجی در سطح شهر بود. سیمای تهران امروز در تسخیر كولر گازی و دیگر لوازم خانگی و الكترونیكی درجه دو كره جنوبی و بازارهای مشترك آسیای جنوب شرقی است. برخلاف كشورهای اطراف در پایتخت ایران نسبت حضور برندهای درجه یك كمتر و هژمونی با كره جنوبی است. از نظر حجم و وسعت تبلیغات خارجی تهران هر روز به دبی و شارجه نزدیك‌تر می‌شود. دستاورد مردم تهران از اجاره شهر به كارخانجات كره‌ای عجیب اما واقعی است. تنها صد میلیارد ریال معادل یازده میلیون دلار درآمد سالانه تهران از این آگهی‌ها است. شهرداری تهران با اجاره دیوار و پل و بزرگراه تنها ۸/۰ درصد از درآمدهای خود را از این محل تامین می‌كند.

بی‌شك تبلیغات وسیع و متنوع كالاها از اجزای جداناشدنی تجارت آزاد است. بازاریابی حق و نیاز هر تولیدكننده و واردكننده‌ای است. اما ساختار ناكارا و غیرشفاف حاكم بر مجموعه زیباسازی شهر تهران و اجاره فضاهای تبلیغاتی به كانون‌های مختلف بدون مناقصه و سازوكار معین وضع تبلیغات در تهران را به نقطه برخورنده و اسفناك فعلی رسانده است. استمرار وضع فعلی تحقیر شهروندان و فروختن تمامی فضاهای عمومی به شركت‌های آسیایی با بهای نازل و مضحك است. هر روز شهروندان با تبلیغات، ارز و برق ارزان به مصرف هرچه بیشتر تشویق می‌شوند. اینچنین است كه سه پدیده سیاست‌های ارزی، انرژی و تبلیغاتی موجود كشور بیانگر اعطای یارانه از سوی ملت ایران به تولیدكنندگان كولرگازی است و پدیده فروش آن نمایی كلی از سیاستگزاری اقتصادی در ایران را به تصویر می‌كشد.

امیرحسین مهدوی