قرآنی شویم

قرآن کتابی است که در تمام شئون انسان از مبدأ و معاد و خلق و ایجاد, در باره فضایل اخلاقی و عمومی انسان نظر دارد, قوانین اجتماعی و فردی حاکم بر نوع انسان را به وضوح بیان کرده و هیچ مطلب کوچک و بزرگی از نظرش مخفی نمانده است

ماه مبارک رمضان که ماه مهمانی خدا و ماه نزول قرآن، ماه در بردارنده شب های عظیم و مبارک قدر و ماه بهار قرآن است، فرصت بی بدیلی برای پرداختن به قرآن است.

قرآن کتابی است که در تمام شئون انسان؛ از مبدأ و معاد و خلق و ایجاد، در باره فضایل اخلاقی و عمومی‌انسان نظر دارد، قوانین اجتماعی و فردی حاکم بر نوع انسان را به وضوح بیان کرده و هیچ مطلب کوچک و بزرگی از نظرش مخفی نمانده است.

متأسفانه باید این واقعیت تلخ را بپذیریم که هنوز توجه به قرآن در جامعه ما یک امر عمومی‌نشده و قرآن همچنان در مهجوریت است. این کتاب مقدس برای ما به کتابی تبدیل شده که تنها در بعضی اماکن یا مراسم چون سر سفره عقد، مراسم عزا، موقع سفر، اسباب کشی، استخاره و...استفاده می‌شود؛

در حالی که در حدیثی امام صادق(علیه السلام)فرمودند: «القرآن عهدالله الی خلقه فقد ینبغی للمرء المسلم أن ینظر فی عهده و أن یقرأمنه فی کلّ یوم خمسین آیهٔ؛ قرآن پیمان خداوند با خلقش است. پس شایسته است مسلمان در این پیمان [نامه] نگاه کند و هر روز ۵۰ آیه بخواند.»

● مهجوریت قرآن

بدیهی است که سفارش به تلاوت قرآن به جهت درک مفاهیم آن و عمل به آیات الهی است. اگرچه در بعضی موارد به قرآن مراجعه و از آن استفاده می‌کنیم اما این استفاده تنها به قرائت و یا حفظ آن برای ثواب و پاداش قرائت و حفظ محدود می‌شود و لذا تأثیری که باید، از قرآن دریافت نمی‌کنیم و عمده تلاش ما مصروف ظواهر آن از جمله قواعد تجوید و لحن زیبا می‌شود.

حال آن که قرآن بنابر آیات و احادیث « ریسمان الهی» است، هم چنان که رسول اعظم(ص) فرمودند: «قرآن ریسمان خدا و نور آشکار و شفای سودمند و نگاه دارنده برای کسی است که به آن تمسک جوید و رهایی است برای کسی که از آن پیروی کند.»

در گامی‌فراتر از این، عده‌ای از ما قرآن را می‌خوانیم و تا حدودی نیز به معنای آیات توجه می‌کنیم، اما گویا حقایق آن را باور نداریم و در زندگی خود پیاده نمی‌کنیم و این حقایق از حد شعار و حرف فراتر نمی‌رود.

از این رو به هنگام عمل، طبق آن رفتار نکرده بلکه طبق باورهای قبلی خود که چیز دیگری است عمل می‌کنیم. به عبارت دیگر قرآن برنامه عملی زندگی ما نیست درحالی که قرآن عهدنامه الهی و برنامه عمل انسان است. گاه حتی قدم از این نیز فراتر نهاده و نمی‌گذاریم که قرآن خود حرف بزند. گاهی به قرآن مراجعه می‌کنیم و با بضاعت‌اندکی که در فهم زبان عربی داریم، هر چه فهمیدیم به قرآن نسبت می‌دهیم.

● راهکارهای قرآنی شدن و وظایف ما

به راستی برای قرآنی شدن چه باید کرد؟ به برخی از این راهکارها اشاره می‌کنیم:

۱) خواندن قرآن تا آنجا که ممکن است :برای قرآنی شدن و عمل کردن به وظیفه‌ای که در قبال این کتاب الهی داریم ابتدا باید تا می‌توانیم قرآن تلاوت کنیم «فَاقرو ا ما تَیَسَّرَ مِنَ القُرءانِ؛(مزمل/۲۰) پس به‌اندازه‌ای که برای شما ممکن است از قرآن تلاوت کنید.» قرآن در دو بُعد لفظی و معنوی ویژگی‌هایی منحصر به فردی دارد.

در بعد لفظی که در آن مقوله زیبایی مطرح است و از آن به فصاحت و بلاغت ـ در حدّ اعجاز ـ تعبیر می‌شود، به گونه‌ای است که تقلیدناپذیر و انکارناپذیر بوده و کاملا گویای این است که منبع آن جدای از فکر بشری و حتی پیامبر(ص)بوده است.

۲ ) خواندن قرآن با تدبر و ادا کردن حق آن: در کتاب «کنزالعمال» متقی‌هندی به نقل از تورات آمده است که خداوند فرمود: «ای بنده من! آیا از من خجالت نمی‌کشی وقتی نامه یکی از دوستانت به تو می‌رسد و تو در راه و در حرکتی، به کناری می‌روی و به خاطر آن می‌نشینی و آن را می‌خوانی و در تک تک حروف آن تفکر و تدبّر می‌کنی که مبادا مطلبی از آن را از دست بدهی، درحالی که این کتاب من است که من به سوی تو فرستاده ام، ببین چه مطالبی برای تو آورده ام؟ چندبار در آن تکرار کردم که تأمل و درنگ کنی؟ سپس تو از آن رویگردان شدی.‌ای بنده من! آیا من نزد تو از دوستت کمتر و بی مقدارترم؟ دوستت نزد تو می‌نشیند و تو با تمام رویت به او اقبال می‌کنی و با تمام وجودت به سخنش گوش می‌دهی و اگر کسی سخنی بگوید یا شخصی بخواهد تو را از سخن او به خودش مشغول کند به او اشاره می‌کنی که ساکت شود، در حالی که من به تو رو آورده ام و باتو سخن می‌گویم و تو با قلبت از من اعراض می‌کنی و مرا نزد خویش بی ارزش‌تر از دوستت قرار می‌دهی.»

یکی از روش‌ها برای خواندن قرآن با تأنی،‌ترتیل قرآن است؛ زیرا از مزیت‌های‌ترتیل، خواندن قرآن، دقت در معانی آیات و تدبر و تفکر در آن‌هاست. تلاوت با ‌ترتیل، سنتی است که هنگام نزول آیات بر پیامبر(ص) به کار بسته شده: «ورَتَّلنـهُ‌ترتیلا». آری، تلاوت قرآن صرفاً اصرار بر الفاظ و مخارج حروف و... نیست، بلکه تلاوت حقیقی قرآن، خواندن آیات آن و آگاهی به دقایقش و التزام عملی به مضامین آن است؛ هم چنان که خداوند می‌فرماید: « کسانی که کتاب [آسمانی] به آنان داده‌ایم و آن را چنان که باید می‌خوانند، ایشانند که بدان‌ایمان دارند...»(بقره/۲۱)

۳) مس قرآن با طهارت :خداوند در قرآن می‌فرماید: «لا یَمَسُّهُ اِلاَّالمُطَهَّرون؛(واقعه/۷۹) جز پاک شدگان بر آن دست نزنند.» مراد از طهارت در این آیه شریفه تنها طهارت ظاهری نیست، بلکه طهارت باطنی و قلبی و ذهنی را نیز شامل می‌شود.

امام‌خمینی(ره)در برداشتی از این آیه شریفه فرمودند: «چون قلب را از کثافات خالی کرد مهیا برای ذکر خدا و قرائت کتاب خدا شود و تا قذارات و کثافات عالم طبیعت در آن است استفادات از ذکر و قرآن شریف میسور نشود،... پس از آن که دل را برای ذکر خدا و قرآن شریف مهیا نمود آیات توحید و اذکار شریفه توحید و تنزیه را با حضور قلب و حال طهارت تلقین قلب کند، به این معنی که قلب را چون طفلی فرض کند که زبان ندارد و می‌خواهد او را به زبان آورد، چنانچه آنجا یک کلمه را تکرار کند و به دهان طفل گذارد تا او یاد بگیرد. همین طور کلمه توحید را با طمأنینه و حضور قلب باید انسان تلقین قلب کند و به دل بخواند تا زبان قلب باز شود.»

۴ ) ایمان آوردن به حقیقت، راستی و درستی قرآن :آنچه زمینه‌ایمان به قرآن و حقیقت اسلام را در دل و جان انسان‌ها فراهم می‌کند، شناخت قرآن است.

انسان چیزی را باور می‌کند که به درستی آن واقف شود، هم چنان که خداوند در قرآن می‌فرماید: «‌ای کسانی که‌ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبر او و کتابی که بر پیامبرش فرو فرستاد و کتاب‌هایی که قبلا نازل کرده، بگروید و هر کس به خدا و فرشتگان او و کتاب‌ها و پیامبرانش و روز بازپسین کفر ورزد، در حقیقت سخت دچار گمراهی شده است.»(نساء/۱۳۶)

امام علی(ع) نیز در این زمینه فرموده‌اند: «همانا خداوند بزرگ کتابی هدایتگر فرستاد. نیکی و بدی و خیر و شر را آشکارا در آن بیان فرمود. پس راه نیکی در پیش گیرید که هدایت شوید و از شر و بدی پرهیز کنید تا در راه راست قرار گیرید.»

۵) پیروی از فرمان‌های قرآن :خداوند در قرآن شریف، پیروان خود را خوش فرجام و رستگار معرفی کرده است: «فَالَّذینَ ءامَنوا بِهِ وعَزَّروهُ ونَصَروهُ واتَّبَعوا النّورَ الَّذی اُنزِلَ مَعَهُ اُولئکَ هُمُ المُفلِحون؛(اعراف/۱۵۷) آنان که به پیامبر(ص)‌ایمان آوردند و حمایتش کردند و از نوری که به او نازل شده (قرآن) پیروی کردند، آنان رستگارانند.»(اعراف/۱۵۷)

رستگاران همان‌هایی هستند که با پیروی از دستورهای قرآن و پرهیزگاری، خود را مورد رحمت خداوند قرار داده‌اند. امام علی(ع)در مقام امر به پیروی از قرآن فرمودند: «بر شما باد عمل کردن به قرآن که ریسمان محکم الهی و نور آشکار و درمانی سودمند است که تشنگی را فرو نشاند، نگهدارنده کسی است که به آن تمسک جوید و نجات دهنده آن کس است که به آن چنگ آویزد، کجی ندارد تا راست شود و گرایش به باطل ندارد تا از آن بازگردانده شود و تکرار و شنیدن پیاپی آیاتش کهنه اش نمی‌سازد و گوش از شنیدن آن خسته نمی‌شود. کسی که با قرآن سخن بگوید راست گفته و هر کس بدان عمل کند، پیشتاز است.»

۶) امام قرار دادن قرآن در زندگی: خداوند قرآن را میزان سنجش قرار داده و فرموده است: «..وهـذا کِتـبٌ مُصَدِّقٌ لِسانـًا عَرَبیـًّا لِیُنذِرَ الَّذینَ ظَـلَموا وبُشری لِلمُحسِنین؛(احقاف/۱۲) و این (قرآن) کتابی است به زبان عربی که تصدیق کننده [آن]است تا کسانی را که ستم کرده‌اند، بیم دهد و برای نیکوکاران بشارتی باشد.»

امام علی(ع) در خطبه‌ای در شهر کوفه بهترین بنده خدا و الگوی انسان کامل را معرفی فرمودند. در بخشی از این خطبه آمده است: «و اختیار خود را به قرآن سپرده و قرآن را امام و پیشوای خود قرار داده است؛ هرجا که قرآن بار‌اندازد، فرود ‌آید و هرجا که قرآن جای گیرد، مسکن گزیند.»

امام و پیشوا قرار دادن قرآن در تمام مراحل زندگی یعنی این که خود را بر قرآن عرضه کنیم و آن را میزان سنجش خود قرار دهیم همچون مأمومی‌که با امام جماعت نماز می‌خواند. امام خمینی(ره) در «آداب الصلوه» در این‌باره می‌فرماید: «وظیفه سالک الی الله آن است که خود را به قرآن شریف عرضه دارد و چنانچه میزان در تشخیص صحت و عدم صحت و اعتبار و عدم اعتبار حدیث آن است که آن را به کتاب خدا عرضه دارند و آنچه مخالف آن باشد باطل و زخرف شمارند... و هم چنین جمیع معارف و احوال قلوب و اعمال باطن و ظاهر خود را باید با کتاب خدا تطبیق کند و عرضه دارد تا به حقیقت قرآن متحقق گردد و قرآن صورت باطنی او شود.»

زهرا رضائیان