سیاست باید تصمیم بگیرد نه اقتصاد

آیا برای نجات یورو دیر شده

● تصمیم‌گیری دشوار رهبران اروپا

کابوس دیگری برای رهبران اروپا در راه است، مزایده اوراق قرضه در اسپانیا ناکام می‌ماند و نگرانی توان پرداخت بدهی را تا ایتالیا و حتی دورتر گسترش می‌دهد و موجب هجوم غیر‌قابل کنترل مردم به بانک‌ها می‌شود که پایان واحد پولی مشترک را رقم می‌زند.

آیا چنین سناریوهایی محتمل است؟ سیاست‌گذاران امیدوارند این‌طور نباشد. آیا ممکن است؟ آنها واهمه دارند که چنین باشد.

بی‌شک اقتصاددان‌ها و اساتید دانشگاه می‌پرسند آیا مشکل یورو آنقدر حاد است که امکان نجات این واحد پولی وجود ندارد؟

دیوید مارش، رییس OMFIF که تریبون آزادی برای بانک‌های مرکزی و صندوق‌های ذخیره است، یورو را به طفل ۱۳ ساله‌ای تشبیه کرده که والدینش او را رها کرده‌اند. او گفته: «نمی‌دانم چه چیزی یورو را سرپا نگاه خواهد داشت. ولی تعیین زمان مشکل است.»

اگر روزی زمانی برای یورو تعیین شود، ریاضت اقتصادی می‌تواند کاتالیزور باشد. شاید دولت ائتلافی جدید در یونان که پنج سال است در رکود به سر می‌برد دست‌هایش را بالا برده بگوید «کافی است».

رای‌دهندگان در کشورهایی که منتقد آینده واحد پولی مشترک هستند از درخواست سختگیری بیشتر اتحادیه اروپا و بازار خسته خواهند شد.

نخست وزیر سابق ایتالیا، سیلویو برلوسکونی که هنوز رییس حزب محافظه کار کشور است از نوامبر گذشته که از قدرت برکنار شد دچار تردید شده است. او در صفحه فیس‌بوک خود گفته «خارج شدن از یورو کفر نیست.»

یک گروه جدید ضد یورو در ایتالیا به نام جنبش ۵ ستاره۱ که توسط هنرپیشه کمدی سابق Beppe Grillo رهبری می‌شود توانسته حدود ۲۰ درصد حمایت مردم را جلب کند و نخست وزیر اصلاح طلب، ماریو مونتی را به موضع تدافعی ببرد.

همچنین، خستگی طلبکاران می‌تواند موجب سقوط یورو شود.

اگر هلند در سپتامبر امسال به دولت ضد یورو رای دهد چه؟ یا اگر صدر‌اعظم، آنگلا مرکل، احساس کند که در انتخابات سال آینده پیشی گرفته و نتواند از رای‌دهندگان آلمانی بخواهد که دست به جیب شوند تا تعهد کم پولی اروپای جنوبی را بکنند چه؟

چنین تردید‌هایی هم‌اکنون‌ نمایان شده‌اند.

آقای نیکولاس سپیرو از برنامه ریزی مستقل سپیرو۲ در لندن گفت: «اکنون تردید وجود دارد که آلمان آماده قبول سطح بدهی دوجانبه که لازمه حفظ اعتماد و سرپا نگه داشتن واحد پولی مشترک است نیست- یا اگر هست بسیار کند این کار را انجام خواهد داد البته به شروطی که از نظر سیاسی و اقتصادی مورد تایید اسپانیا و ایتالیا نیست.»

شاید یک واقعه پیش‌بینی نشده مالی یا سیاسی فاجعه‌آمیز اتفاق بیفتد. تاریخ نشان داده که احتمال آن وجود دارد.

و این فقط برای مدت کوتاهی است. این معما به کنار که چطور افراد بی‌حال منطقه یورو رقابت اقتصادی را حفظ خواهند کرد تا بتوانند در برابر مقرراتی که توسط نرخ ثابت مبادلات به آنها تحمیل شده مقاومت کنند یا اینکه چطور دولت‌های ملی مغروری مانند فرانسه خود را متقاعد خواهند کرد تا تسلیم قدرت مطلق(آلمان) شوند و در عوض کارت اعتباری AAA آلمان را دریافت کنند.

● این سیاست است، نه اقتصاد

با این حال موانع بر سر راه یورو هولناک هستند. مهم‌ترین درس بحران بدهی آن است که بازار با مسوولیت خود تعهد سیاسی رهبران اروپا را برای حفظ واحد پولی مشترک دست کم گرفته است. آقای جیم اُنیل، رییس مدیریت دارایی گلدمن ساکس به رویترز گفت: «بحران یورو به نحوی گیج‌کننده است...زیرا مساله اقتصاد نیست بلکه سیاست است.»

خارج شدن از واحد پولی مشترک، منطقه یورو را به رکود عمیقی خواهد برد و میلیون‌ها نفر را بیکار خواهد کرد. آلمان هم مستثنا نخواهد بود و ممکن است با قبض صدها میلیاردی مواجه شود.

همچنین پایان شش دهه تعامل نزدیک به منظور حفظ صلح و شکوفایی را در قاره‌ای که غرق در خون و جنگ جهانی بوده رقم خواهد زد.

خارج شدن از یورو منجر به درگیری جدید نخواهد شد. ولی می‌تواند نیرویی را آزاد کند که به سایر ارکان اتحادیه اروپا خدشه وارد کند، مانند بازار مشترک، مسافرت بدون پاسپورت و ضربه اصلی بر تاثیر و جایگاه اروپا در جهان خواهد بود.

یکی از اقتصاددانان مهم در بانک ایتالیایی یونی کردیت UniCredit آقای اِریک نیلسِن گفته رهبران سیاسی اکنون سعی دارند تعلل و مسامحه گذشته را با ایجاد تغییرات مهم مالی و سیاسی که معمولا سال‌ها زمان می‌برد جبران کنند و این مساله به معنی قریب الوقوع بودن خطر از بین رفتن یورو نیست.

آقای نیلسن گفت: «همان‌طور که قبلا اشاره کردم این یک پروژه سیاسی است و رهبران سیاسی امکان ندارد از آن دست بکشند چون بازار از این سیاست‌ها خوشش نمی‌آید.»

● عبور از خط قرمز

در واقع رهبران بارها از خط قرمز سیاست خودشان در یکی دو سال اخیر عبور کرده‌اند، زمان خریده‌اند و سیاست‌هایی را به کار گرفته‌اند که بتوانند در منطقه یورو به اتفاق آرا برسند و حداقل برای مدتی بازار را آرام کنند.

مقررات منع پرداخت وام در طرح نجات یونان، پرتغال، ایرلند و قبرس زیر پا گذاشته شد. عمق گرفتاری یونان این قانون طلایی را که بدهکاران خصوصی نباید از ارتباطات خود با دولت‌ها سوء‌استفاده کنند زیر پا گذاشت.

بانک مرکزی مستقل اروپا نیز متحمل مصائبی شده و مصالحه‌های دشواری را انجام داده است تا واحد پولی را که دلیل وجود این بانک است حفظ کند.

سال گذشته ECB خرید‌های حجم بالایی را در بازار ثانویه ارتباطات که توسط کشور‌های حاشیه مانند ایتالیا و اسپانیا ارائه‌ شده بود انجام داد حتی به قیمت استعفای دو رییس بانک مرکزی آلمان که این برنامه را شکستن تابو برضد اقتصاد پولی دولت‌ها می‌دانستند.

در یک اقدام ناگهانی، ECB غیر مستقیم و با قرض دادن بیش از یک تریلیون یورو به مدت سه سال به بانک‌های منطقه یورو اقدام به نجات روم و مادرید برای بار دوم کرد. بانک‌ها در ایتالیا و اسپانیا مسوولانه از این پول برای حفظ نیاز مازاد سرمایه خودشان و حمایت از روابط میان دولت‌ها استفاده کردند.

برای مدتی تولیدات به شدت کاهش یافت، ولی دوباره در میان نگرانی‌ها از اینکه اسپانیا نخواهد توانست کمبود بودجه خود را جبران کند اوج گرفت، کمبود بودجه اسپانیا به دلیل ترکیدن حباب مسکن و ولخرجی حکومت‌های منطقه‌ای بود.

جورج سوروس، متخصص مالی، در روزنامه‌ای گفت: «کشور‌های بدهکار با رهبری آلمان همواره خواهان انجام هر آنچه لازم است هستند تا از بروز فاجعه جلوگیری کنند. ولی این برای حل بحران کافی نیست پس مساله حادتر می‌شود. تنش‌ها در بازار ملی به درجات بالاتر رسیده‌اند.»

● هزینه شکست

حراج ناموفق اوراق قرضه گاه می‌تواند محرک تغییرات مثبت باشد.

کانادا که زمانی به شدت بدهکار بود در سال ۱۹۹۴ نتوانست اوراق قرضه خود را بفروشد. هنگامی که فقط ۳۰ دقیقه به شروع مزایده مانده بود، بانک مرکزی هنوز پیشنهادی را دریافت نکرده بود. این مساله منجر به کاهش شدید هزینه‌ها شد که بالاخره کانادا را به یک بازار محبوب اوراق قرضه تبدیل کرد.

در اروپا ترس از این است که عدم استقبال مشابه خریداران در اسپانیا یا ایتالیا نتیجه مطلوب نداشته باشد بلکه دولت منزوی را به گرفتن وام از اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول سوق دهد. این حکم، صندوق پولی منطقه یورو را محدود خواهد کرد و خطر سرایت به سایر کشور‌های ضعیف بیشتر خواهد شد.

ارزش اوراق قرضه مورد نظر سقوط خواهد کرد و حفره‌هایی در ترازنامه بانک‌ها ایجاد خواهد کرد که دولت‌ها نخواهند توانست آنها را پر کنند.

در واقع، اسپانیا چون نتوانسته درآمد کافی از بازار داشته باشد از منطقه یورو تقاضای صد میلیارد وام کرده تا بتواند بانک‌های ضعیف خود را مجددا سرمایه‌گذاری کند.

در چنین وضعیتی رفتن صاحبان سرمایه به سمت پناهگاه‌های امن‌تر در خارج معقول خواهد بود. بانک‌های یونان ۳۰درصد از سپرده‌های خود را از سال ۲۰۱۰ از دست داده‌اند.

مسوولان اروپایی به طور خصوصی اطلاع می‌دهند که بانک‌ها در معماری فعلی واحد پولی مشترک رابط ضعیفی هستند. نشست بروکسل در روز‌های پنج‌شنبه و جمعه به این مساله خواهد پرداخت و نقشه راهی را برای اتحاد سیستم بانکداری مشخص خواهد کرد. ولی بیمه و سپرده مشترک به منظور تضمین واحد پولی فعلا بعید به نظر می‌رسد. حتی بدون تضمین کل منطقه یورو برای سپرده‌گذاران، اتحادیه اروپا و ECB ابزاری در دست دارند که نگذارند بانک‌ها اعتصاب خریداران اوراق قرضه را ایجاد کنند البته تا زمانی که همت سیاسی برای انجام این کار وجود داشته باشد.

ECB می‌تواند برای برآورده کردن تقاضای نقدینگی سیستم بانکی را با پول نقد اشباع کند و به تعهدش در خصوص تضمین ثبات مالی عمل کند. بر فرض محال که بتواند قیمت اوراق قرضه را مجددا بالا ببرد.

در گذشته واکنش ECB در پاسخ به کنش‌های مهم دولت بود- او بعداز استقبال روم از اتخاذ ریاضت اقتصادی از اوراق قرضه ایتالیا حمایت کرد. در حالی که تزریق بیش از یک میلیارد یورو نقدینگی تعهد رهبران منطقه یورو به سخت تر کردن قوانین و مقررات مالی را به دنبال داشت.

برای کاهش خطر عدم موفقیت مزایده، هر دو صندوق موظفند اوراق قرضه را از کشور عضو اتحادیه در بازار اولیه و ثانویه بنا به درخواست دولت مورد نظر که باید با اصلاحات سیاسی مناسب موافقت کند خریداری کنند.

کنترل کامل بازار یورو می‌تواند به سرعت صندوق‌های نجات را پوشش دهد، حتی اگر توسط صندوق بین‌المللی پول حمایت شود. گلدمن ساکس نیاز به وام‌گیری مشترک ایتالیا و اسپانیا (جا‌به‌جا کردن اوراق قرضه به اضافه تامین کمبود بودجه) را در حدود ۳۰۰ میلیارد یورو در طول دوازده ماه آینده برآورد می‌کند.

حتی در آن صورت نباید همه چیز برای واحد پولی مشترک برملا شود. وزیران مالی منطقه یورو قدرت آن را دارند که مجوز بانکی برای دادن وام صادر کنند تا بتوانند با قرض گرفتن از ECB سرمایه خود را اهرم(Leverage) کنند.

● همه چشم‌ها به آسمان

همواره مساله برمی‌گردد به همت سیاسی برای متوسل شدن به معیار‌های نامتعارف و غیر‌قانونی برای خرید زمان- شاید سال‌ها- تا چهارچوب بنیادین قوی‌تری جایگزین شود.

آلمان به شدت مخالف صدور مجوز بانکی به EFSF و ESM است. ینس وایدمن Jens Weidmann رییس بوندس بانک Bundesbank، بانک مرکزی آلمان، بیان کرد: «از نظر من این نوع اقتصاد پولی است.» وایدمن گفت ECB بیش از سهم خود برداشت کرده زیرا کوتاهی دولت‌ها در اقدام به موقع آن را مجبور به نقض قانون کرده است. بدهکاران شمالی انگشت اتهام خود را برای این کوتاهی به سمت دولت‌های جنوبی اشاره می‌روند که نظم ندارند.

سرمایه‌داران در حاشیه و بسیاری از اساتید دانشگاه می‌گویند آلمان به دلیل امتناع از بررسی بدهی‌های دو جانبه مانند مساله مشترک اوراق قرضه یورو باید سرزنش شود، به جز فرآیند طولانی ترکیب مسائل مالی و اقتصادی در منطقه یورو. برای شروع، صندوق مشترک اوراق قرضه یا صندوق نقد کردن بدهی‌ها غیرقانونی بود. خانم مرکل روز دوشنبه گفت: «من این صندوق‌ها را به لحاظ اقتصادی اشتباه و دارای نتیجه معکوس می‌دانم.»

ولی در شرایط سخت و حساس آیا خانم مرکل و آقای وایدمن مایلند در تاریخ به عنوان امضاکنندگان سند مرگ یورو معرفی شوند.

بازار این هفته بسیار ناامیدکننده عمل کرده است. نشست اخیر یک نوع نشست «ساختن یا نابود کردن» در یکی دو سال اخیر بوده است. ولی مذاکرات احتمالا نشان خواهد داد که همت حفظ یورو همچنان وجود دارد. انتظار می‌رود رهبران بر سر انتقال مسوولیت برای نظارت بر خط مرزهای بانک‌های کشورشان نسبت به ECB برای حفظ اتحاد ملی و سیستم بانکداری موافقت کنند.

هو پیل، یک اقتصاددان در گلدمن ساکس اظهار کرد «در حالی که چنین انتقالی موجب ایجاد تغییر اساسی در دورنمای اقتصادی نمی‌شود، این قدم محکم و تایید‌کننده که با هزینه سنگینی برای قدرت‌های ملی به جهت از دست دادن استقلال خود داشته می‌تواند نشانه خوبی برای بازار‌های اقتصادی از تعهد دولت‌ها باشد که می‌خواهند تعاملات را افزایش داده و بحران یورو را حل کنند.»

نویسنده: آلن ویتلی

مترجم: مژگان سلیمانی آقچای

منبع: Global Economics

پاورقی:

۱- Five Star Movement

۲-Spiro Sovereign Strategy

۳- European Financial Stability Facility

۴- European Stability Mechanism