زندگی پس از جدایی

همسران هنگام طلاق چه کارهایی باید انجام دهند

زندگی همسران ممکن است به هر دلیلی روزی به اختلاف برسد. اختلاف‌ها ممکن است با پا درمیانی بزرگ‌تر‌ها و دخالت ریش سفیدها حل شود، اما ممکن است این حرکت‌ها نیز راه به جایی نبرد و در نهایت آنها مجبور به انتخاب بدترین راه یعنی همان «طلاق» شوند.

در چنین مواقعی حساسیت‌ها و ظرافت‌های خاصی وجود دارد که هر کدام از همسران می‌توانند با در نظر گرفتن آن شرایط بهتری پس از جدایی داشته باشند. البته منظور از شرایط بهتر مسائل روحی و نکاتی از این دست نیست بلکه موضوع دقیقا وضعیت حقوقی همسران در چنین مواقعی است که فراهم آمدن شرایط بهتر در این زمینه می‌تواند به آرامش روانی آنها نیز منجر شود. در مطلبی که می‌خوانید ازخلا‌ل گفت وگو با سارا عسگریان مقدم، وکیل پایه یک دادگستری نکات مختلفی در این خصوص توضیح داده شده است. البته درباره موضوع طلاق در شماره‌های آینده مطالب کاملی را در همین صفحه منتشر خواهیم کرد.

طلاق حقی است که قانون و شرع آن را در اختیار مردان قرار داده است.

البته ممکن است در این خصوص نیز میان همسران توافقی حاصل شود و مرد با اعطای حق طلاق به همسر خود به او نیز اختیار دهد که با مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست طلاق خود را مطالبه نماید. قانون و شرع در قبال اعطای حق طلاق به مرد، تکالیفی را نیز برای او مقرر کرده است. یکی از این تکالیف این است که مرد هنگام جدایی از همسر خود باید تمامی حقوق قانونی وی را پرداخت کند. همین موضوع است که طلاق را به امری سنگین و پرهزینه برای مردان تبدیل می‌کند. مهریه، نفقه گذشته، نفقه حال، نفقه ایام عده، اجرت‌المثل، جهیزیه، حضانت فرزندان در صورتی که به سن رشد نرسیده باشند، تقسیم دارایی مشترک تا نیمی از آن، اموالی که همسران به طور مشترک با هم خریده‌اند، مسائل مالی مانند وام، هدایا، طلاها، نحله و تصاویر و عکس‌های خانوادگی مواردی است که هنگام جدایی باید تکلیف آنها میان همسران روشن شود و تا زمانی که تکلیف این موارد مشخص نشود دادگاه حکم به طلاق نمی‌دهد.

همسران هنگام جدایی ممکن است چند وضعیت مختلف داشته باشند.

مثلا مهریه تقسیط شده یا نشده باشد، زن باکره باشد یا نباشد، فرزند مشترک داشته باشند یا نداشته باشند، طلاق توافقی یا یکطرفه باشد و... در هر یک از این حالت‌ها بسته به هر یک از این شرایط، وضعیت این افراد در دادگاه متفاوت خواهد بود. سارا عسگریان مقدم که تجربه وکالت در پرونده‌های خانوادگی مختلفی را داشته در خصوص این موارد می‌گوید: یکی از مواردی که دادگاه درخصوص آن هنگام جدایی همسران تصمیم‌گیری می‌کند، بحث مهریه است. اگر زن تا پیش از طلاق دادخواست مهریه نداده باشد، هنگام طلاق مرد موظف به پرداخت مهریه او به شکل کامل است. ممکن است در چنین مواردی مرد دادخواستی بابت اعسار و تقسیط مهریه بدهد. در چنین شرایطی اگر زن مدارکی را به دادگاه ارائه کند که بر مبنای آن مشخص شود مرد دارای توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه است و معسر نیست، مرد باید مهریه را یکجا پرداخت کند. اما اگر مهریه پیش از طلاق تقسیط شده باشد، مرد باید مطابق حکم دادگاه تا استهلاک مهریه، این دین را طبق تصمیمی که قبلا دادگاه گرفته به همسرش بپردازد.»

به گفته وی نکته مهم این است که در چنین مواردی هر نوع توافقی ممکن است میان همسران شکل بگیرد و این توافق‌ها همیشه از سوی دادگاه پذیرفتنی است. مثلا ممکن است زن بخشی از مهریه خود را ببخشد یا بخشی از آن را به صورت یکجا دریافت کند. ممکن است زن توافق کند کل مهریه را به همسرش بذل کند و حتی پول یا مالی هم به او بدهد. عسگریان مقدم می‌افزاید:توافق دیگری که به گفته این وکیل دادگستری ممکن است میان همسران شکل بگیرد، توافق بر سر این موضوع است که طرفین پس از طلاق ادعایی نسبت به افزایش یا کاهش میزان اقساط مهریه نداشته باشند و مثلا اگر تاکنون زن ماهانه یک سکه از همسر خود دریافت می‌کرده، پس از طلاق نیز همان یک سکه را دریافت کند و مرد نیز همان یک سکه را بپردازد.

علت چنین توافقی نیز می‌تواند این باشد که برخی همسران پس از جدایی و جاری شدن صیغه طلاق اقدام به طرح دادخواست‌هایی با عنوان کاهش اقساط یا افزایش اقساط و نیز توقیف اموال همسر می‌کنند. وی می‌گوید: دادخواست افزایش اقساط از سوی زنان با این استدلال ممکن است مطرح شود که همسر سابق زن بنا به دلایلی همچون افزایش حقوق، به دست آوردن مال، به دست آوردن ارث و... دیگر از حالت اعسار خارج شده و می‌تواند باقیمانده مهریه را یکجا پرداخت کند. در چنین مواردی زن باید مدارک و مستنداتی را به دادگاه ارائه کند. مثلا اگر استدلال او درخصوص فیش حقوقی مرد است، تقاضای استعلام آن را از دادگاه مطرح کند. مرد هم می‌تواند بابت ازدواج مجدد خود یا این‌که صاحب فرزند شده دادخواستی بابت کاهش اقساط مهریه به دادگاه ارائه کند، اما در چنین شرایطی به گفته عسگریان مقدم، حتی اگر طرفین در زمان طلاق توافق کرده باشند که دادخواستی بابت کاهش یا افزایش اقساط مهریه ندهند، باز هم دادگاه نمی‌تواند در مقابل دلایل منطقی طرفین این توافق را بر اصل ماجرا ارجحیت دهد. مثلا اگر مرد توافق کرده باشد که دیگر دادخواستی بابت کاهش اقساط مهریه ندهد، اگر روزی از کار افتاده شود آیا دادگاه می‌تواند بابت نپرداختن مهریه او را به زندان بیندازد؟ به اعتقاد این وکیل دادگستری چنین شرطی، شرط درست و قابل قبولی نیست و نظریه قضات در خصوص آن متفاوت است. زیرا مثلا درباره همین فرد این شرط قابلیت اجرا ندارد و اجرای آن مقدور نیست. زن هم می‌تواند درخصوص دادخواست افزایش اقساط مدعی شود این توافق زمانی صورت گرفته بود که مرد معسر بوده و حالا بر اساس دلایلی که به دادگاه اعلام می‌کند، معسر نبودن همسر سابقش را ثابت می‌کند و مدرکی را دال بر تغییر حکم ارائه می‌کند تا برای تغییر این حکم قطعی شرایط جدیدی ایجاد شود.

اگر مرد با قصد اذیت و آزار مهریه همسرش را نپردازد، زن می‌تواند تقاضای دریافت یکجای مهریه را بدهد که به این وضعیت اصطلاحا «حال شدن مهریه» می‌گویندیکی از راه‌های متداول خانم‌ها در چنین شرایطی، معرفی اموال همسر خود به اجرای احکام و درخواست توقیف آن است. البته در طول سال‌هایی که سارا عسگریان مقدم به کار وکالت مشغول بوده با چنین پرونده‌ای مواجه نشده است. علت این مساله هم از نگاه او خیلی ساده است: «مردی که این اتفاق برایش می‌افتد، حتی اگر بی سواد هم باشد طی مشورت با وکلا اطلاعاتی را کسب می‌کند که با کمک آن می‌تواند اقداماتی را انجام دهد که تا زمانی که این مشکل حل نشود، مالی به نام خودش نباشد. شیوه دیگر هم در چنین مواردی خرید خانه، ملک، خودرو و... به نام دیگری و دریافت یک وکالت بلاعزل از صاحب صوری است تا فرد معسر هر زمان که خواست بتواند اموال خود را به فروش برساند.»

اتفاق دیگری هم که در چنین مواردی رخ می دهد این است که مرد با قصد اذیت و آزار ، اقساط مهریه را نمی پردازد. در چنین وضعیتی بعد از گذشت چند روز شعبه مربوطه در اجرای احکام به در خواست زن ، برای مرد اخطاریه ارسال می کند و در صورتیکه مرد همچنان از پرداخت حتی یک قسط پس از دریافت این اخطاریه خودداری کند ، با درخواست زن حکم جلب برای دستگیری مرد صادر می شود.

● وضعیت نیم عشر چه می‌شود؟

افرادی که به بنا به هر دلیلی با بحث مطالبه مهریه سر و کار دارند، می‌دانند که پس از قطعی شدن حکم مهریه، علاوه بر پرداخت این مبلغ به همسر خود باید جریمه‌ای با نام «نیم عشر» را نیز در حق دولت پرداخت کنند. نیم عشر در واقع یک بیستم ارزش واقعی مهریه در زمان مطالبه است. مثلا اگر مهریه زنی ۵۰۰ سکه طلا باشد و در زمان قطعی شدن مهریه و آغاز پرداخت مهریه بهای سکه در بازار ۱۵۰ هزار تومان باشد، این فرد باید مبلغ ۳ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان یعنی یک بیستم مبلغ ۷۵ میلیون تومان بابت این مهریه به دولت بپردازد. برخی از شعبه‌های اجرای احکام دادگاه‌ها ممکن است کل این مبلغ را در همان ابتدا دریافت کنند و برخی دیگر نیز ممکن است متناسب با قسطی شدن مهریه، این مبلغ را نیز تقسیط کنند و مثلا بگویند هر ماه فرد بدهکار مبلغی را به همراه این سکه به دادگاه بپردازد.

نکته قابل توجه این‌که تا زمانی که این مبلغ پرداخت نشود، دادگاه اقساط مهریه را هم نمی‌پذیرد و عملا پرونده بسته نمی‌شود. حال در چنین شرایطی زن و شوهری که مبلغ مهریه آنها سنگین است، اگر بر سر بخشش بخشی از مهریه توافق کنند آیا این توافق شامل نیم عشر نیز می‌شود؟ مثلا اگر از میزان ۵۰۰سکه طلا که به شکل قسطی شدن در حال پرداخت است، زن ۲۰۰ سکه آن را ببخشد، آیا مرد باید نیم عشر این ۲۰۰ سکه را نیز به دادگاه پرداخت کند؟ در پاسخ به این سوال عسگریان می‌گوید: «ممکن است در چنین مواردی میان زن و شوهر توافقی صوری صورت گیرد که براساس آن، زن به مرد بگوید این مبلغ را به شرطی می‌بخشد که او مبلغ نیم عشر را نیز به او پرداخت کند. به همین دلیل اجرای احکام در چنین مواردی مبلغ نیم عشر را از مرد دریافت می‌کند.»

● چه سرنوشتی در انتظار جهیزیه است؟

در مطالبی که تاکنون در این صفحه منتشر شده، به این نکته اشاره شد که هیچ زنی هنگام آغاز زندگی مشترک وظیفه‌ای برای آوردن جهیزیه به خانه همسرش ندارد و جهیزیه حکم امانتی را دارد که در خانه مرد به دست او سپرده می‌شود.

در زمان طلاق نیز یکی از مسائلی که باید در خصوص آن تصمیم‌گیری شود، مساله جهیزیه است. برخی از خانم‌ها جهیزیه خود را در قبال طلاق می‌بخشند و برخی دیگر نیز تقاضای استرداد آن را مطرح می‌کنند. به گفته سارا عسگریان مقدم در صورتی که در طول زندگی یکی از اقلام جهیزیه زن از بین رفته باشد، مرد باید معادل قیمت آن وسیله به نرخ روز آن را به همسرش بپردازد و اگر در این ‌خصوص توافقی وجود نداشته باشد این موضوع به کارشناس سپرده می‌شود. البته مطالبه جهیزیه تنها به این شرط صورت می‌گیرد که زن فهرست موسوم به سیاهه را داشته باشد. این فهرست باید توسط زوج یا شهود امضاء شود. البته داشتن فاکتور نیز می‌تواند به مطالبه جهیزیه کمک کند. عسگریان مقدم در پاسخ به این سوال که آیا بابت استهلاک جهیزیه هم به زن چیزی تعلق می‌گیرد یا خیر؟ پاسخ می‌دهد: بابت این مساله چیزی به زن پرداخت نمی‌شود و فقط او می‌تواند اصل جهیزیه‌ای را که به خانه همسرش آورده دریافت کند.

فضه میرباقری