تالاب

تالاب ها دارای ارزش های بی شمار و غنی از تنوع زیستی می باشد که ادامه حیات موجودات بسیاری از تک سلولی ها گرفته تا کامل ترین آنها را در دامن طبیعت دربردارد

● استعدادهای ارزشمند اقتصادی و منابع پرانرژی

گستردگی مرزهای کشور، موقعیت جغرافیائی، تنوع آب‌وهوائی کاملاً متفاوت ایران، اقلیم‌ها و زیستگاه‌های منحصربه‌فرد و کم‌نظیری را با حضور انواع گوناگون و جانوران به‌وجود آورده است.

کشور ایران از اعصار بسیار دور مسیر طبیعی مهاجرت گیاهان، جانوران و انسان‌ها از شرق به غرب بوده و بسیاری از گونه‌های مختلف حاصل از این مهاجرت در ایران سکنی گزیده‌اند. حضور بیش از ۵۰۰ گونه پرنده، ۱۶۰۰ گونه پستاندار و صدها نوع ماهی، دوزیست و خزنده، نتیجهٔ این مهاجرت و زادآوری پی در پی در طی قرون گذشته می‌باشد. تنوع گونه‌های گیاهی ایران به مراتب اعجاب‌انگیزتر از جانوران آن است؛ حدود ۸۲۰۰ گونه و بعضاً تا حدود ۱۲۰۰۰ گونه که ۲۰ درصد از این رقم مربوط به گیاهان بومی و خاص ایران می‌باشد در هیچ نقطه‌ٔ دیگر جهان یافت نمی‌شود.

در این میان تالاب‌ها به‌عنوان محل رشد نباتات نبومی و زیستگاه، گونه‌های خاص حیوانات از جمله پرندگان آبزی، همچنین وجود پتانسیل‌های ارزشمند اقتصادی، فرهنگی، علمی و تفریحی، منابع پرانرژی هستند که حفاظت و مراقبت از آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. ایران دارای بیش از ۴۰ تالاب ارزشمند است که ۲۲ تالاب آن در زمرهٔ تالاب‌های کونواتسیون رامسر به ثبت رسیده است.

● کنوانسیون رامسر

در بهمن‌ماه سال ۱۳۴۹ گروهی از کارشناسان و متخصصان طی نشستی در رامسر درباره نحوه نگهداری این تالاب‌ها به گفتگو نشستند.

عضویت رسمی ایران در این کونوانسیون از اسفندماه سال ۱۳۵۲ آغاز شده که با اصلاحیه قانونی از خردادماه سال ۱۳۶۴ این عضویت ادامه دارد.

طرف‌های معاهده در این کونوانسیون موظف هستند تالاب‌ها حائزاهمیت سرزمین خود را تعیین کرده، نقشه‌های اصلاحی تالاب‌ها را به‌نحوی تنظیم و اجراء کنند که حفظ و حراست و بهره‌برداری صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل نمایند، با اعمال مدیریت صحیح تعداد پرندگان آبزی در تالاب‌های مربوطه را افزایش دهند و تسهیلات لازم را برای حفاظت تالاب‌ها و پرندگان ابزی در آن مناطق فراهم کنند.

نماینده و سازمان مرجع کونوانسیون در ایران، سازمان حفاظت محیط‌زیست است؛ که مسئولیت نظارت و اجراء آن را عهده‌دار است. این سازمان نیز برای بررسی پیشرفت امور، کمیته‌ای با نام کمیته ملی کونوانسیون رامسر را با حضور نماینده‌های وزارت نفت، وزارت امور خارجه، وزارت جهاد کشاورزی و ...، دو نماینده از سازمان‌های غیردولتی (NGO) تشکیل داده که بالاترین مرجع تصمیم‌گیرنده در این رابطه هستند.

● تالاب

تالاب به مناطق و زیستگاه‌های آبی از قبیل باتلاق‌ها، مراتع آبدار، مانداب‌ها، زمین‌های گلی، استخرها، لجنزارها، باتلاق‌های درخت‌دار، آب‌های راکد، مرداب‌های طبیعی و یا مصنوعی، دائمی یا موقت با آب ساکن یا جاری با مزهٔ شور و شیرین و یا لب شور و کناره‌های ساحلی دریاها که در حداقل جزر، عمق آنها کمتر از ۶ متر باشد اطلاق می‌شود.

● اهمیت و ارزش تالاب

تالاب‌ها دارای ارزش‌های بی‌شمار و غنی از تنوع زیستی می‌باشد؛ که ادامه حیات موجودات بسیاری از تک‌سلولی‌ها گرفته تا کامل‌ترین آنها را در دامن طبیعت دربردارد. تالاب‌ها در واقع مانند کیسه‌های هوائی کره‌زمین می‌باشند که سبب بقای نسل موجودات زنده (گیاهان، جانوران و ...) می‌گردند. تالاب‌ها در هر مکانی از جهان که واقع شده باشند؛ دارای خصوصیات و ارزش‌ها و ویژگی‌های خاص خود هستند.

تالاب‌ها در هر نقطه از جهان، علاوه بر خصوصیات مشترک دارای خصوصیات و ویژگی‌های خاص و منحصر‌به‌فرد منطقه‌ای خود می‌باشند. به‌طور کلی اهمیت و ارزش تالاب‌ها را می‌توان در سه بخش خلاصه کرد:

۱) ارزش تالاب‌ها به‌عنوان زیستگاه حیات وحش و گیاهان آبزی

۲) ارزش تالاب‌ها به‌عنوان بهبوددهنده کیفیت محیط زیست.

۳) ارزش اقتصادی و اجتماعی تالاب‌ها

لذا هرگونه دخل و تصرف بی‌مطالعه در تالاب‌ها می‌تواند اثرات زیان‌باری را به همراه داشته باشد.

● معضلات و مشکلات جاری تالاب‌ها

به‌علت ورود فاضلاب‌ها و زباله‌های جامد از مناطق اطراف و آلودگی حاصل از فعالیت‌های کشاورزی در اثر مصرف سموم و کودهای شیمیائی و ورود این ترکیبات؛ کیفیت آب تالاب‌ها را به‌عنوان یکی از منابع مهم تأمین‌کنندهٔ آب کشاورزی کاهش داده محوطهٔ وسیعی از تالاب‌ها را آلوده و موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و جانوری آن به‌طور حاد شده است و از طرفی قطع بی‌رویه درختان و چرای مفرط دام در مناطق ییلاقی، برداشت رسوبات کف تالاب‌ها به‌منظور ایجاد زمین‌های کاشت برنج به عامل مؤثر در روند تخریب اکوسیستم طبیعی تالاب تبدیل گشته است.

● اهمیت ایجاد مرکز آموزشی و تحقیقاتی

طبیعی است که با توجه به خلاء اطلاعاتی موجود، در تعداد جانوران و گیاهان و از طرفی حفظ غنای حیات گیاهی و جانوری و جلوگیری از آلودگی و حفاظت از تالاب‌ها در ایران که چیزی حدود ۵/۲ میلیون هکتار از اراضی کشور را به خود اختصاص داده، اهمیت تحقیق و پژوهش و ارائه و ترویج نتایج این تحقیقات به کمک آموزش بیش از پیش فزونی می‌یابد. لذا تأسیس مراکز منطقه‌ای، آموزشی و پژوهشی تالاب‌ها در کشور می‌تواند موجب انتقال دانش فنی و توانائی ایران در این زمینه به سایر کشورها شده و حفظ تنوع زیستی در راستای توسعه پایدار را به همراه داشته باشد.

تهیه یک برنامه بدون آموزش زیست‌محیطی با اهداف افزایش سطح آگاهی‌ها و تفهیم آموزش زیست‌محیطی به عموم اقشار جامعه و افزایش مشارکت افراد تأثیرگذار و تأثیرپذیر در تصمیم‌گیری‌های محیط زیست می‌تواند کمک مؤثری در حفظ و حراست از محیط زیست کشور باشد.

در این راستا سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، به‌عنوان متولی امر آموزش و تحقیقات در بخش کشاورزی می‌تواند با همکاری سایر دستگاه‌های ذی‌ربط موجب افزایش سطح آموزش و آگاهی کشاورزان و محققان گردد. لذا به‌دلیل قرار گرفتن منابع طبیعی، جنگل، آبزیان، پرندگان و... در تالاب‌ها که بخشی از فعالیت‌های مرتبط با وزارت متبوع می‌باشد؛ نقش آموزش و تحقیقات در این زمینه و تدارک فعالیت‌های وزارت جهاد کشاورزی بیش از پیش جلوه‌گر و اهمیت پیدا می‌کند.

مجید محمدی دانشجوی دکتری صنایع - بهره‌وری و تحلیل سیستم‌ها

سکینه لطفی‌نسب کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست

معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی

سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی

منابع:

مقدمه‌ای بر تالاب‌های ایران و نگرشی بر لزوم تالاب، کرم.آ، ۱۳۷۹

طبقه‌بندی و حفاظت تالاب‌ها (ارزش و کارکردها)، مخبونیان. ه“ ۱۳۷۷ - تالاب هامون، منصوری. ج، ۱۳۶۴