راه پیچیده سادگی

نگاهی به نمایش شب اسرارآمیز په په به کارگردانی احمد سلیمانی

دور نیست زمانی که با حضور بزرگان تئاتر کودک و نوجوان این نوع نمایش رونق داشت و آدم‌های زیادی برای ترویج آن در تلاش بودند.

از میان آن هنرمندان بهترین نویسندگان، کارگردانان و بازیگران هنرهای نمایشی ایران بیرون آمدند و بعدها بیشتر آنان با تزریق شدن به بدنه سینما و تلویزیون، نسلی طلایی و توانا را در آن حوزه‌ها ساختند. حقیقت این است که تئاتر کودک به دلیل خاصیت‌های آموزشی و کاربردی‌اش احتیاج به متولیان چندگانه دولتی و خصوصی دارد. آموزش و پرورش، تشکل‌های حامی حقوق کودکان و بسیاری نهادهای دیگر که به کودک و آموزش او مرتبط هستند با سرمایه‌گذاری در تئاتر کودک و نوجوان در واقع آینده فرهنگی و اجتماعی کشور را بیمه خواهند کرد.

اگر چه تئاتر کودک و نوجوان در حالت عادی یک فعالیت سودآور اقتصادی نیست، اما سرمایه‌گذاری در آن در آینده برداشتی چندین برابر را همراه خواهد داشت. خرجی که امروز در این حوزه می‌شود در برابر هزینه‌هایی که در آینده برای مبارزه با معضلات به‌وجود آمده ناشی از فقدانش خواهد شد، بسیار ناچیز است.

هزینه برای بی‌قانونی، تخریب محیط زیست، رعایت نکردن آداب و رفتارهای مدنی، ضعف‌های بهداشتی و اخلاقی و رفتارهای غلط دیگر که همه به آموزش برمی‌گردند از طریق تئاتر کودک و نوجوان قطعا قابل پیشگیری‌اند. اما رونق تئاتر کودک علاوه بر نگاه ویژه نهادهای مختلف علاقه، پیگیری و تحقیق لازم دارد که هر گروه نمایشی حاضر به گام نهادن در این راه نیست. بسیاری از جوانان به دلیل خلوت‌تر بودن تئاتر کودک آن را تنها راهی برای وصول به تئاتر بدنه و بزرگسال می‌دانند. برای همین دست به اجرای آثاری دم‌دستی و بی‌خاصیت می‌زنند. در چنین حالتی آنچه تئاتر کودک و نوجوان از سوی هنرمند می‌طلبد نگاه مستقل به این نوع تئاتر و حفظ ارزش ذاتی آن است.

● دیدی تازه به تئاتر کودک

گروه تئاتر ایده یکی از این گروه‌هاست که دیدی تازه به تئاتر کودک دارد. این گروه که از تعدادی جوانان تحصیلکرده تئاتر تشکیل شده، بیشترین تمرکز خود را روی کار کودک و نوجوان قرار داده است. نگاهی به فعالیت‌های گروه ایده نشان می‌دهد که با وجود اجرای کارهای بزرگسال موفق با اصرار بر پیگیری تئاتر کودک و نوجوان توانسته است به پختگی نسبی در این حوزه برسد. چنین پایداری و ماندگاری در این‌گونه تئاتر، خود امری فی نفسه مثبت است که به شرط اطلاع‌رسانی درست و تلاش برای ارتقای کیفی می‌تواند مخاطب خاص خود را پیدا کند و رونق از دست رفته این نوع تئاتر را به آن بازگرداند. در آخرین تلاش تئاتر ایده، نمایش شب اسرارآمیز په‌په به کارگردانی احمد سلیمانی مدتی است که در تالار هنر به صحنه رفته است.

نمایش داستان نوجوانی شیطان به نام په‌په است که در یک شب با ورود افرادی از دنیایی بی‌قانون مواجه می‌شود که او را به سبب شرارت‌هایش می‌خواهند با خود به جهانی پر از هرج و مرج و آشفتگی ببرند. روند کشمکش په‌په در انتخاب هر یک از آنها با شوخی‌ها و اتفاقات زیادی همراه است که منجر به این می‌شود تا او با انتخابی مهم و تأثیرگذار برای آینده‌اش روبه‌رو شود. تئاتر کودک ابتدا متکی به فانتزی و تخیل است. همچنین نیازمند الگویی ساده در داستان و روایت، اما رسیدن به این مهم تنها در سایه راهی پیچیده و سخت ممکن می‌شود. امروز علاوه بر نیاز کودک و نوجوان به قصه‌های بدیع به دلیل دسترسی او به سرگرمی‌های فانتزی(اعم از فیلم، بازی و...) و پیچیدگی ذهن تخیل‌ساز او، به دست آوردن یک نمایش جذاب به لحاظ ساختاری که از مخاطب کودک و نوجوان پاسخ دریافت کند، کاری سخت است. اگرچه درظاهر تئاتر کودک و نوجوان پیچیدگی مضمونی و داستانی کارهای بزرگسال را ندارد، مسیرش بسی طولانی‌تر و پیچیده‌تر است.

● داستانی ساده با ریتمی تند

نمایش شب اسرارآمیز په‌په با ریتم تند، داستانی ساده و فانتزی قوی در میان تجربه‌های معمولا محافظه‌کارانه تئاتر کودک پدیده‌ای ویژه است. شیرین‌کاری‌ها، شعبده‌ها و استفاده‌های چندگانه از وسایل صحنه با توجه به سن مخاطب هدف کار (۸ تا ۱۳ سال) از ساده‌انگاری و تختی کسل‌کننده دور است و پاسخگوی نیاز نوجوان امروزی است. همچنین عدم مستقیم‌گویی مضمونی باعث شده تا این نمایش با احترام به مخاطب خود از طریق طرح صحیح و فکر شده داستان اجازه انتخاب آینده را به خود په‌په، قهرمان داستان دهد و با جلوگیری از تحولات ساده‌انگارانه، مخاطب نوجوان را دست‌کم نگیرد. مهم‌ترین دستاورد این رویکرد برای بچه‌های مخاطب، اجازه قضاوت و ایجاد اعتماد به‌نفس در انتخاب اخلاقی است.

بچه‌ها اصولا به مفاهیم انتزاعی یا مراودات روزمره در شکلی زبانی نمی‌خندند.کمدی برای کودک از مجرایی عینی می‌گذرد و وابسته به گروه سنی هدف آن نمایش، نوع شوخی‌ها و کمدی هم متفاوت است.

مهم‌ترین مشکل نمایش شب اسرارآمیز په‌په، شوخی‌هایی است که برای مخاطب جوان طراحی شده تا نوجوان. شوخی‌ها گاهی آنقدر بزرگسال می‌شود که حتی برای نوجوان مضر است و بیشتر از آن‌که خنده‌دار باشد، نامفهوم است. به نظر می‌رسد شوخی‌های این نمایش بیشتر با جوانانی هم سن و سال افراد گروه تست شده تا نوجوانان، بنابراین حاصل کار، خنده کمتر بچه‌ها و شادی بیشتر جوانان است.

فارغ از افراط‌کاری و سهل‌انگاری در صحنه‌های کمیک، شب اسرارآمیز په‌په الگو و نمونه‌ای خوب برای یک نمایش نوجوانانه امروزی که ضمن جدی گرفتن مخاطبش به تجربه‌های بصری و تخیلی کودک و نوجوان امروزی نزدیک است.

علیرضا نراقی‌