چهاردیواری اختیاری نیست

سالها از زمان آپارتمان نشینی می گذرد اما مشکلات زندگی در این قبیل سکونتگاه ها همچنان پابرجاست

سالها از زمان آپارتمان نشینی می گذرد اما مشکلات زندگی در این قبیل سکونتگاه ها همچنان پابرجاست. این مشکلات به دلیل آن است که خانواده ها همچنان پیرو زندگی سنتی خود در خانه های حیاط دار بودند به گونه ای که صحبت کردن با صدای بلند، رفت و آمد در هر زمان از شبانه روز، صدای بلند تلویزیون و... را حق خود می دانند. چون معتقدند که چهار دیواری اختیاری است.

ظهر است و کوچه خلوت و بی صدا. چشمانمان تازه گرم شده است که ناگهان صدای تلویزیون همسایه که اخبار ظهر را می شنود فضای خانه را پر می کند. سرت را می بری زیر بالش و تلاش می کنی به صدا عادت کنی که ثانیه ای بعد در آسانسور با صدای مهیبی بسته می شود.

با کسلی خواب نصف و نیمه ظهر قصد خرید می کنی در آسانسور که باز می شود بوی بد زباله مشامت را پر می کند. تلاش می کنی از پارکینگ که می گذری توجهی به پراید سیاهی که هر روز در محل پارک خودرو شما توقف می کند بی توجه باشی و...

از این دست اتفاقات هر روز زیاد می توان دید. اینجا خبری از احترام به دایره خصوصی افراد نیست. اما از چه زمانی شهروندان ما تصمیم گرفتند از خانه های حیاط دارشان کوچ کنند و آپارتمان نشینی را تجربه کنند.

● آغاز زمان آپارتمان نشینی

با رشد شهرنشینی، افزایش جمعیت شهری در کنار کمبود فضای ساخت و ساز و نیز کاهش هزینه های خرید مسکن، جهان در قرن گذشته به آپارتمان نشینی روی آورد تا تغییرات بنیادی و اساسی در نحوه و شکل زندگی خود بوجود آورد.

تغییراتی که گاه از سرشوق و اشتیاق بود. البته گاهی این تغییرات از سر اجبار و نیاز در جامعه نیز به وجود آمد که دیگر چاره ای برای فرار از آن وجود نداشت. خارج شدن خانه ها از فضایی که وسعت آن امروزه برای نسل جدید کمتر در تخیل می گنجد و تبدیل شدن آنها به خانه هایی در ابعاد کوچک تر، به گونه ای که هر خانه روی خانه ای دیگر بنا شده، مدلی از زندگی را شکل بخشیده است که به آن آپارتمان نشینی می گویند.

باتوجه به شروع ساخت و ساز مجتمعهای آپارتمانی از دهه ۴۰ شمسی در ایران که تعداد آنها از تعداد انگشتان دست فراتر نمی رفت، قانون تملک آپارتمانها در سال۱۳۴۳به تصویب رسید و آیین نامه اجرایی آن نیز چهار سال بعد یعنی ۱۳۴۷ تدوین شد. اما به دلیل نقصان در برخی مفاد آیین نامه مذکور در دهه ۶۰ شمسی در حالی مورد بازبینی مجدد قرار گرفت که مردم در این دهه به زندگی در آپارتمان روی آورده و در کشاکش زندگی در این مجتمع ها با مشکلات مختلفی روبه رو شده بودند.

● ایستگاه اول؛ مشکلات آپارتمان نشینی

مشکلات زندگی آپارتمانی از زمانی آغاز شد که خانواده ها همچنان پیرو زندگی سنتی خود در خانه های حیاط دار بودند به گونه ای که صحبت کردن با صدای بلند، رفت و آمد در هر زمان از شبانه روز، بلندی صدای تلویزیون، رادیو و ضبط صوت تا آن میزان که تمایل دارند و با این تفکر که چهار دیواری اختیاری است!همچنان بر شیوه زندگی جدید سایه انداخته بود اما آنان بر شیوه های زندگی سنتی پافشاری می کردند، بدون آن که توجهی به حقوق همسایه دیوار به دیوار یا همسایه طبقه پایین یا بالایی خود داشته باشند.

در حقیقت مردم ما اگر چه از خانه های حیاط دار به آپارتمانهای چند طبقه کوچ کرده اند اما نتوانستند خود را با فرهنگ جدیدی از زندگی تطبیق دهند. برخی از آنها معتقدند چون پول خرید، رهن و یا اجاره ملک را داده اند می توانند هرگونه که بخواهند زندگی کنند. آنچه از شواهد امر برمی آید فرهنگ مخصوص، نخستین شاخصه به وجود آمدن امکان مناسب برای آپارتمان نشینی است.

چنانچه مریم.م ۲۷ساله که ساکن یک آپارتمان ۶۰متری در شهر تهران است درباره آپارتمان نشینی و مشکلات آن می گوید: متأسفانه به رغم گسترش آپارتمان نشینی در اکثر شهرهای کشور فرهنگ آپارتمان نشینی در ایران آن چنان که باید و شاید جانیفتاده و هنوز مردم حق همسایه ها را به درستی ادا نمی کنند.

حامد.الف یک دانش آموز پشت کنکوری است. او نیز با شکایت و گله از همسایه های آپارتمان شان می گوید: ما هم مثل اکثر مردم تهران آپارتمان نشین هستیم اما ای کاش نبودیم. ای کاش آن قدر توانایی مالی داشتیم که یک خانه از آن خودمان داشته باشیم حتی یک خانه ۴۰متری اما مستقل.

او ادامه می دهد: من امسال کنکور داشتم و تمام شرایط برای درس خواندنم مهیا بود ولی همسایه های محترم تمام زحمات مرا به باد دادند. در طبقه بالای ما یک خانواده ۶نفری زندگی می کنند که هر کدام ساز خود را می زنند. حالا با این اوضاع من چگونه می توانستم در کنکور رتبه دلخواه را بیاورم؟ چگونه باید درس می خواندم؟

بهروز معبودیان، کارشناس روان شناسی بالینی و از اساتید کلاسهای آموزش شهروندی نیز در این باره می گوید: غالب افرادی که به زندگی آپارتمان نشینی روی آورده اند از خانواده های هسته ای جدا شده و وارد فضای امروزی شده اند و متأسفانه فرهنگ لازم برای این فرم از زندگی را ندارند. او ادامه می دهد: تراکم افراد در یک فضای کوچک همراه با امکانات اندک افراد را دچار مشکل و حاشیه می کند.

در این زمینه معبودیان و بسیاری از کارشناسان در یک جمع بندی ساده معتقدند توافق نداشتن ساکنان در نحوه استفاده از مشاع ها، وجود سلیقه ها و فرهنگهای گوناگون و نیز اختلاف محسوس اجتماعی میان ساکنان همچنین نبودن ضوابط و مقررات مدرن برای طراحی، ساخت و بهره برداری از مجتمع ها، بی توجهی ساکنان به حقوق همسایگان و الزام نداشتن آنها به جبران خسارتهای احتمالی تنها بخشی از مشکلات آپارتمان نشینی است.

● ایستگاه دوم؛ محاسن آپارتمان نشینی

آپارتمان نشینی در کنار معایب و مشکلاتش، محاسنی هم دارد. مثل فراهم شدن محیط اجتماعی شایسته برای تربیت بهتر کودکان. چرا که در این گونه از منازل افراد ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. به عبارتی محیطی مساعد برای برخوردهای اجتماعی مناسب کودکان فراهم می شود و این مسئله شامل حال بزرگسالان نیز می شود. خانواده ها به طور طبیعی شبکه روابط اجتماعی خود و فرزندانشان را گسترش می دهند و آنها به عضوی از یک خانواده بزرگ تبدیل می شوند.

در این خانواده بزرگ افراد مختلف با مهارتهای ویژه و گروههای سنی متفاوت زندگی می کنند که هر یک می توانند این مهارتها را به دیگران منتقل کنند. به دلیل ارتباطات نزدیکی عاطفی که بین ساکنین آپارتمانها بوجود می آید افراد در کارها به کمک می کنند. زندگی در این گونه مجموعه ها حس همکاری داوطلبانه و مسئولیت پذیری اجتماعی را به خوبی ترویج می کند.

ایستگاه آخر؛ آموزش شهروندی ضرورتی انکارناپذیر

پذیرش قواعد زندگی شهرنشینی امروز به معنی پذیرش تغییراتی در الگوهای زیستی در اطراف ماست. این تغییرات در رفتارهای ما نیز وارد شده، علایق و قوانین جدید را به زندگی ما تحمیل می کنند. پس مفهوم خانه از قالب کهن و دیروزی خود که همه امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در چارچوب آن حل می شد، تهی شده است.

این تغییرات به قالب زندگی اجتماعی ما با دیگران نیز سرایت کرده اما به همین محدود نمانده است. زندگیهای امروزی در حقیقت ماهیت شیشه ای یافته اند. خانه ها یا همان آپارتمانها شیشه ای شده اند. در چنین شرایطی فرهنگ آپارتمان نشینی به معنای توجه به آداب، قواعد و الزامهای زندگی در محیط جمعی معنا و مفهوم پیدا می کند و دوری از آن باعث بالا رفتن مشکلات اجتماعی می شود. بنابراین بسیاری از کارشناسان، مشکلات آپارتمان نشینی و اختلاف میان همسایگان را در نتیجه نادیده گرفتن دو نکته اساسی می دانند.

ابتدا فرهنگ آپارتمان نشینی و سپس آموزش آپارتمان نشینی. برای آنکه این دو نکته را در رفتار و روابط به گونه ای بازیابیم که به ایجاد مناقشات و تنشها ختم نگردد باید آموزش فرهنگ آپارتمان نشینی را در اولویت مباحث شهرنشینی قرار دهیم.

معبودیان، کارشناس روانشناسی بالینی در این خصوص به مهر می گوید: بالا بردن آگاهی شهروندان از زندگی شهرنشینی و قواعد و اصول آن، زندگی آپارتمان نشینی را سهل و ساده می کند.

او به آموزش فرهنگ آپارتمان نشینی اشاره می کند و می افزاید: در صورتی که فرهنگ سازی انجام شود شهروندان امنیتی اجتماعی را بیشتر احساس می کنند. در قالب زندگی امروز برخی اختیارات ما محدود شده و نقشهای تازه ای به نقشهای قدیمی در زندگی افزوده شده است. در چنین شرایطی دیگر «چاردیواری اختیاری» نیست.