لوبیاهای سنگ ساز

بقراط حکیم ۴۶۰ سال قبل از میلاد به وجود سنگ در انسان پی برد و در سال ۸۶۵ میلادی محمد زکریای رازی درباره درمان جراحی سنگ مثانه از ناحیه پرینه صحبت هایی را بیان کرد

بقراط حکیم ۴۶۰ سال قبل از میلاد به وجود سنگ در انسان پی برد و در سال ۸۶۵ میلادی محمد زکریای رازی درباره درمان جراحی سنگ مثانه از ناحیه پرینه صحبت هایی را بیان کرد. در سال ۹۸۰ میلادی با تولد ابن سینا دانش طب آن زمان متحول شد و بدین ترتیب بررسی سنگ ها در زمان های مختلف ادامه یافت تا به امروز که عوامل ژنتیکی، مصرف داروها و تغییرات PH ادرار، کاهش مصرف مایعات و رژیم غذایی را از موارد مهم تشکیل سنگ می دانند.

به طور کلی بیماری سنگ ادراری یک بیماری شایع در تمام جوامع است که عوامل متعددی در ایجاد آن دخالت دارند که در نظر گرفتن یک یا چند فاکتور ممکن است نتیجه درستی به بار نیاورد.

● علت بروز سنگ های کلیه

۱) کم تحرکی: کم تحرکی که مثلا در هنگام بیماری یا ناتوانی رخ می دهد، می تواند سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شود و غلظت کلسیم در ادرار را افزایش دهد.

۲) پرکاری تیروئید: پرکاری تیروئید اولیه، سبب افزایش دفع کلسیم می شود. حدود دو سوم افرادی که بیماری غدد درون ریز دارند، مبتلا به سنگ کلیه می شوند. در عین حال این اختلال فقط ۵ درصد موارد سنگ های کلسیمی را دربرمی گیرد.

۳) اسیدوز توبولی کلیه: در اثر نقص در تولید آمونیاک به وسیله کلیه، افزایش دفع کلسیم (توسط کلیه) ایجاد می شود.

۴) مصرف زیاد نمک: براساس مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع کلسیم در ادرار می شود.

۵) افزایش کلسیم ادرار با علت ناشناخته: برخی افراد حتی با مصرف رژیم غذایی کم کلسیم، به دلایل ناشناخته روزانه تا ۵۰۰ میلی گرم کلسیم دفع می کنند.

۶) افزایش اگزالات ادرار: حدود نیمی از سنگ های کلسیمی به این ترکیب متصل می شوند. اگزالات به طور طبیعی فقط در چند ماده غذایی وجود دارد و دسترسی بدن به اگزالات به میزان جذب و دفع آن بستگی دارد، که در همه افراد این نسبت یکسان نیست. مطالعات انجام شده بر روی افراد سالم داوطلب، نشان داده است که در مورد تمام غذاها همچنان که اگزالات غذا افزایش می یابد، دفع اگزالات ادراری به همان نسبت بالا نمی رود. تنها ۸ ماده غذایی سبب افزایش دفع ادراری اگزالات می شوند. به طور طبیعی مقدار اسید اگزالیک دفع شده در ادرار، نباید بیشتر از ۴۰-۱۰ میلی گرم در روز باشد. ۱۰ درصد این میزان از رژیم غذایی حاصل می شود، بقیه آن، حاصل سوخت و ساز داخلی است.

اختلالات گوارشی توام با سوءجذب، معمولترین علت افزایش دفع ادراری اگزالات هستند که در بیماری هایی مانند کرون و سلیاک دیده می شود. زیرا چربی جذب نشده، کلسیم را در روده باند می کند و در نتیجه جذب اگزالات افزایش می یابد.

یک اختلال ژنتیکی نادر نیز باعث افزایش اگزالات در ادرار می شود که در نتیجه سنگ های اگزالات کلسیم عود کننده ایجاد می شوند که نهایتا نارسایی کلیه ایجاد می کند. این افراد معمولا قبل از رسیدن به دهه سوم زندگی از دنیا می روند.

۷) پروتئین حیوانی: رژیم غذایی پر پروتئین همراه با افزایش دفع کلسیم، اگزالات و اورات است. در واقع مصرف زیاد پروتئین حیوانی با بار اسیدی آن (۱میلی اکی والان هیدروژن در هر گرم پروتئین) سبب افزایش دفع کلسیم می شود. لذا برخی محققان، رژیم های غذایی گیاهی را به افراد مستعد ابتلا به سنگ های کلیه توصیه می کنند.

۸) فیبر غذایی: افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به خصوص سنگ های کلسیمی می شود.

● انواع سنگ های کلیه

۱) سنگ های اگزالات و فسفات کلیسم: حدود ۸۰-۷۰درصد سنگ های کلیه، از جنس اگزالات کلیسم هستند و بروز این نوع سنگ کلیه بیشتر در سنین میانسالی است.

۲) سنگ های Struvtte: این سنگ ها از نظر شیوع، بعد از سنگ های کلسیمی هستند که حاوی آمونیوم، فسفات و منیزیم هستند. در واقع این سنگ ها حدود ۱۵-۵ درصد موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این سنگ ها با عفونت های سیستم ادراری ارتباط دارند، به این علت به آنها سنگ های عفونی گفته می شود، عامل بیماری زایی که عفونت ایجاد می کند، Proteus Mirabills است. این عامل بیماری زا، یک باکتری حاوی اوره آز است که اوره را می شکند. این آنزیم، اوره را به آمونیاک تبدیل می کند. در نتیجه PH ادرار را قلیایی می کند در این محیط قلیایی، Struvtte رسوب می کند و بزرگ می شود. معمولا این سنگ ها با جراحی برداشته می شوند.

۳) سنگ های اسید اوریک: این سنگ ها حدود ۴درصد موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. افزایش دفع اسید اوریک، در اثر اختلال در سوخت و ساز واسطه ای پورین ها رخ می دهد، که در بیماری نقرس دیده می شود. البته ممکن است در اثر بیماری های تحلیل برنده دیگر نیز، که سبب شکسته شدن سریع عضلات می شوند، به وجود آید.

۴) سنگ های سیستئینی: این سنگ ها حدود یک درصد موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این بیماری ژنتیکی نسبتا نادر، در اثر اختلال ژنتیکی در بازجذب کلیوی اسید آمینه سیستئین رخ می دهد. لذا این ترکیب در ادرار تجمع می یابد. به این وضعیت، سیستینئوری (وجود سیستئین در ادرار) گفته می شود. علت این اختلال ژنتیکی است. لذا در سنین کودکی بروز می کند و معمولا سابقه خانوادگی نیز دارد. این بیماری یکی از معمولترین علت های سنگ کلیه در دوران کودکی و قبل از بلوغ است.

● علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه به عنوان یک درد شدید پهلو شناخته شده است. سنگ کلیه می تواند بدون علامت باشد تا زمانی که کلیه را از کار بیندازد. یعنی ممکن است کلیه سنگ ساز باشد و علائم هم نداشته باشد و در نهایت روزی کلیه را نارسا کند. اما یکی از مهمترین علائم سنگ کلیه درد است. این درد معمولا شب ها شروع می شود و فرد را از خواب بیدار می کند. در واقع درد سنگ کلیه شدید و غیر قابل تحمل است. خانم هایی که تجربه زایمان را داشته اند و بیمار سنگ کلیه هم هستند، درد زایمان را قابل مقایسه با درد سنگ کلیه نمی دانند. یکی دیگر از علائم سنگ، تغییر رنگ ادرار به صورت خونی است. بعضی از بیماران سنگ کلیه، با علامت عفونت مراجعه می کنند. در این موارد، سنگ کلیه جزو اورژانس های پزشکی است و باید فورا به آن رسیدگی شود. اندازه سنگ کلیه با شدت علائم آن ارتباطی ندارد و بین اندازه و علائم سنگ رابطه ای وجود ندارد.

معمولا سنگ هنگام دفع شدن، درد ایجاد می کند و وقتی جایش ثابت باشد، درد از بین می رود، به عبارتی وقتی درد سنگ کلیه از بین رفت، مفهومش دفع سنگ نیست. باید به کمک سونوگرافی و عکس رادیولوژی مخصوص کلیه و مجاری ادرار، این سنگ پیگیری شود.

تشخیص سنگ کلیه در کسانی که تاکنون سنگ کلیه نداشته اند، هیچ علامتی هم ندارند، کمی مشکل است. از طرفی نمی توان به تمام افراد جامعه هم توصیه کرد سونوگرافی و رادیولوژی بشوند، چرا که احتمال دارد سنگ کلیه داشته باشند. بنابراین در کسانی که ممکن است کلیه سنگ ساز داشته باشند و دلایلی به نفع سنگ کلیه در آنها وجود دارد، بررسی های لازم صورت می گیرد، مثلا کسانی که در بستگان نزدیک خود سابقه سنگ کلیه دارند، هر سال یا هر دو سال یک بار، برای این بررسی ها باید به پزشک مراجعه کنند. افرادی هم که خودشان سابقه سنگ کلیه دارند، باید سالی یک بار تحت سونوگرافی و بررسی های لازم قرار بگیرند.

اگر غلظت مواد داخل ادرار زیاد شود، می تواند زمینه ساز سنگ کلیه شود یا در برخی موارد زمینه های ارثی برای تشکیل سنگ مطرح است که استعداد فرد را در ابتلا به سنگ کلیه افزایش می دهد.

هنگامی که غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه تشکیل هسته سنگ در ادرار فراهم می شود. هنگامی که این هسته اولیه ایجاد شده، سایر مواد دور این هسته رسوب می کنند و سنگ بزرگ می شود.

شایعترین نوع سنگ کلیه، سنگ های کلسیمی هستند. شاید حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد از انواع سنگ های کلیوی سنگ های کلسیمی هستند. این سنگ های کلسیمی هم عموما به صورت نمک های کلسیم هستند. یعنی مثلا اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم، پس از سنگ های کلسیمی، سنگ های عفونی، اسیداوریک و سایر انواع سنگ ها شیوع دارند. ولی اکثر افرادی که گرفتار سنگ کلیه می شوند، در واقع گرفتار سنگ های کلسیمی هستند.

● سنگ ادرار

سنگ های ادراری با شیوع بیشتر در مردان، در رده سنی ۲۰ تا ۵۰ سال سبب بروز علایمی چون درد پهلو، تکرر و سوزش ادرار می شود. عوامل مختلفی چون ارث، آب و هوا، نوع تغذیه فعالیت و جنس در میزان بروز و شیوع آن موثر است. سنگ های ادراری را می توان از بیماری های شایع جوامع بشری دانست، سنگ های ادراری می تواند با یا بدون درد و عفونت ادراری بروز کند. علل ایجاد سنگ های ادراری متفاوت و فاکتور فیزیولوژیک و محیطی دو عامل موثر در ایجاد سنگ های ادراری است. ارث، جنس و سن سه عامل موثر در ایجاد سنگ های ادراری بوده و ارث به عنوان یکی از عوامل فیزیولوژیکی موثر در بروز سنگ است، این عامل، علت ۴۰ تا ۵۰ درصد تشکیل سنگ های ادراری است. شیوع سنگ های ادراری در زنان به علت هورمون های زنانه کمتر از مردان است.

سنگ های ادراری در کودکان و سالمندان کمتر دیده می شود و در افراد جوان و میانسال شایعتر است، سنگ های ادراری در رده سنی ۲۰ تا ۵۰ سالگی شایعتر است. منطقه جغرافیایی از عوامل محیطی موثر در ایجاد سنگ های ادراری است به نحوی که در کشورهای شمال اروپا، منطقه مدیترانه و خاورمیانه سنگ های ادراری شایعتر است. آب و هوا از دیگر عوامل محیطی موثر در ایجاد سنگ های ادراری است و سنگ های ادراری معمولا در فصول گرم سال بیشتر دیده می شود.

نوع آب در تشکیل سنگ بی تأثیر نیست، میزان آبی که فرد در طول شبانه روز مصرف می کند نقش مهمی در ایجاد سنگ های ادراری دارد به نحوی که مصرف کمتر آب و آب های دارای املاح احتمال بروز سنگ را بیشتر می کند. رژیم غذایی در تشکیل سنگ های ادراری مهم ارزیابی می شود و در افرادی که زمینه تشکیل سنگ وجود دارد رژیم غذایی نامناسب می تواند زمینه ساز ایجاد سنگ باشد. همچنین مصرف زیاد مواد غذایی حاوی اگزالات کلسیم و اسید اوریک در افراد سنگ ساز، تشکیل سنگ را تسریع می کند. تشکیل سنگ های ادراری در افراد با محیط های کاری گرم و کم تحرک شایعتر است.

● شیوع سنگ کلیه و راه های درمان

بیشترین شیوع سنگ کلیه در گروه سنی ۱۸ تا ۴۵ سال دیده می شود. معمولا بزرگسالان بالای ۶۳ سال از هر دو جنس (زن و مرد) نیز مبتلا می شوند اما در مردان ۵ تا ۱۰ برابر شیوع آن بالاتر است. میزان بروز سنگ های کلیوی در کشورهای توسعه یافته بیشتر است که دلیل آن مصرف زیاد پروتئین شیمیائی همراه با رژیم غذایی کم فیبر است. سنگ کلیه از نظر اندازه، از یک دانه شن تا حدود یک توپ تخم مرغی متغیر بوده و ممکن است منفرد یا متعدد باشد.

بیماران مبتلا به سنگ های کلیه معمولا با درد های شدید و پیچشی (متناوب) که هر چند دقیقه یک بار می گیرد و رها می کند، مواجه می شوند. درد ابتدا در ناحیه پهلوها و پشت، درست پایین دنده ها، ظاهر می شود که به تدریج در کشاله ران انتشار می یابد و با دفع سنگ متوقف می شود.

بیماران به دلیل فعالیت دستگاه عصبی خودمختار (سمپاتیک) پوست سرد، تعریق و حالت تهوع دارند. اکثر بیماران خون در ادرار دارند که ممکن است میکروسکوپی باشد و فقط با آزمایش ادرار مشخص شود یا کاملا ادرار، کدر یا تیره به نظر آید.

۴۰ درصد بیماران مبتلا به اولین حمله سنگ کلیه در عرض ۲ تا ۳ سال دچار یک حمله مجدد می شوند و ۷۵ درصد مبتلایان نیز در عرض ۷ تا ۱۰ سال دچار عود می شوند. به این دلیل پیشگیری، مهمترین درمان است. تمام بیمارانی که دچار اولین حمله سنگ کلیه می شوند باید حدود ۳ لیتر مایعات و عمدتاً آب خالص بنوشند تا حداقل ۲ لیتر ادرار در روز ایجاد کنند. در طول شب نیز حتماً باید مایعات مصرف شود چون در این دوره، غلظت ادرار، حداکثر است. مصرف پروتئین حیوانی و میزان مصرف روزانه نمک، باید کاهش یابد و مشخص شده است این دو تعدیل غذایی، خطر سنگ های کلیوی عودکننده را کاهش می دهند.

● عوامل خطرزای سنگ های کلسیمی

۱) حجم کم ادرار

۲) مصرف زیاد پروتئین های حیوانی

۳) رژیم غذایی نامتناسب (مصرف بیش از حد کلسیم)

۴) پرکاری غده پاراتیروئید

۵) در بستر افتادن طولانی مدت

برای تشخیص سنگ کلیه از آزمایشات و تصویربرداری های مختلف استفاده می کنند. در ابتدا یک آزمایش ادرار برای تعیین PH ادرار، مشخص کردن خون در ادرار و رد کردن عفونت، انجام می شود. رادیوگرافی ساده شکم تصویربرداری از کلیه با تزریق داخل وریدی ماده حاجب (IVP) (در این حالت ماده حاجب از کلیه ترشح می شود و می توان لگنچه کلیه و مجاری ادراری را مشاهده کرد) از دیگر اقدامات تصویری برای تشخیص سنگ کلیه است. در بیمارانی که از نظر شغلی یا تغذیه ای در معرض خطر بالای عود هستند، ۶ تا ۸ هفته بعد از اقدامات اولیه و پیشگیری، دو نوبت ادرار ۲۴ ساعته جمع آوری می شود تا براساس آن، نوع سنگ را مشخص کنند و درمان لازم را به کار برند.

در شروع حاد حمله سنگ کلیه، مهمترین اقدام درمانی، کاهش درد است. داروهای ضد اسپاسم برای شل کردن عضلات و کمک به دفع سنگ، مفیدند. بسته به نوع سنگ، داروهایی به منظور متوقف کردن رشد سنگ های موجود یا تشکیل سنگ های جدید، ممکن است تجویز شود. در مورد سنگ های بزرگتری که خود به خود دفع نشده و باعث ایجاد عوارض، عفونت، یا درد شدید شده اند، اقدامات درمانی تهاجمی و جراحی به منظور حذف آنها لازم است. برخی از اقدامات درمانی تهاجمی عبارتند از: حل کردن سنگ به طریق شیمیایی، درآوردن سنگ با آندوسکوپ، خارج کردن سنگ از طریق پوست، سنگ شکنی با کمک امواج ماورای صوت از خارج بدن (ESWL) و در صورت نیاز جراحی باز.

بیماران مبتلا به سنگ کلیه باید از موقعیت هایی که در آنها بروز درد شدید ممکن است خطرآفرین باشد، دوری کنند.

پروسه سنگ سازی مجموعه وقایعی است که منجر به فوق اشباع (supersaturation) نمک هایی می شود که در تشکیل سنگ دخالت دارند.

● کلیه با کیست های متعدد

در این بیماری کلیه ها معمولا مملو از کیست های مدور با دیواره نازک هستند که با فشار به بافت های مجاور خود و ایجاد انسداد موضعی از عملکرد طبیعی کلیه ها جلوگیری می کنند. علایم این بیماری عمدتا در دهه های سوم و چهارم زندگی شروع می شود. درد پهلوها شیوع فراوان دارد. علایم شایع دیگر شامل وجود خون در ادرار به دفعات متعدد است. در تعدادی از بیماران علایم سنگ کلیوی نیز ممکن است مشاهده شود. معمولا کلیه ها نامتقارن و قابل لمس اند و حاوی برجستگی های متعددند به تقریب در سه چهارم بیماران ازدیاد فشارخون خون دیده می شود و این بیماران معمولا به سوی نارسایی مزمن کلیه پیش می روند.

در اثر دستکاری و تشکیل سنگ کلیوی در این بیماران، عفونت ادرار ایجاد می شود که زنان را بیشتر از مردان درگیر می کند. به علت دفع خون در ادرار، احتمال وقوع کم خونی ناشی از اتلاف خون بروز می کند. نارسایی مزمن کلیوی می تواند به دنبال عفونت و انسداد ادراری به علت وجود لخته و سنگ به وجود آید، حدود ۳۰ درصد بیماران کیست هایی در کبد دارند که ممکن است بی علامت باشد یا ایجاد درد کند چنین کیست هایی ممکن است در سایر اعضا مثل ریه ها، طحال و لوزالمعده نیز به وجود آیند. این بیماران را بایستی در مقابل آسیب های کلیوی احتمالی مثل ضایعات حاصل از داروهای ضد درد، انسداد، عفونت ادراری، مواد دارای اثر سمی روی کلیه و افزایش فشار خون محافظت کرد.

نوع نوزادی این بیماری، در زمان تولد و با وجود کلیه های بزرگ، نارسایی کلیه و نقص تکاملی در مجاری صفراوی داخل کبدی خود را نشان می دهد. نوع کودکی معمولا بدون علامت است ولی ممکن است با اختلال های کبدی همراه باشد. در دو مورد اخیر نیز نارسایی کلیوی بارها ایجاد می شود. با پیشرفت علم پزشکی، درمان های پیشرفته تری برای این بیماری کشف و ابداع شده که سنگ کلیه را جزو بیماری های ساده دنیا کرده است. اما هنوز هم درد سنگ کلیه از طاقت فرساترین دردهایی است که تاکنون بدن انسان تحمل کرده است.