فراموشکاری این درد مشترک

علل و راه حل ضعف حافظه

سوفوکل، تراژدی‌‌نویس معروف یونان باستان، درباره فراموشی می‌گوید: «لذت‌هایی در دنیا وجود دارد مثل لذت فراموش?کردن بدبختی‌هایی که دچارشان هستیم.»...

اما تراژدی گاهی وسیع‌تر از این است و لذت فراموشی دردهای امروز را نمی‌تواند کمرنگ کند و فقط زورش به اطلاعات و داده‌هایی می‌رسد که لازمشان داریم.

در روز بارها در به خاطرآوردن کلمه‌ای، نامی یا کاری دچار مشکل می‌شویم که باید به یاد بیاوریم و این فراموشی گاهی به مرز عذاب‌آور بودن می‌رسد. این جمله که «دارم آلزایمر می‌گیرم!» را از زبان خیلی‌ها می‌شنویم و خیلی وقت‌ها آن را می‌گوییم، اما واقعیت چیست؟ واقعیت این است که داریم آلزایمر می‌گیریم یا نه؟ ریشه مشکل کجاست؟ راه‌حل چیست؟ «موضوع ویژه» این هفته دنبال جواب این سوال‌ها می‌گردد و در تهیه آن ندا احمدلو، اقدس عارف و سارا دماوندان همکاری داشته اند.

● آیا تشعشعات بر حافظه ما اثر گذاشته اند؟

همه کاسه کوزه ها را سر امواج نشکنید!

مهندس علی گورانی

کارشناس مسوول بهداشت پرتوها در وزارت بهداشت

بیش از ۸۵ درصد تشعشعات اطراف ما، طبیعی هستند. یعنی پیرامونمان کمتر از ۱۵ درصد، پرتوگیری‌های مصنوعی مانند امواج رسانه‌ای و ارتباطی وجود دارد. بیش از ۵۰ درصد پرتوگیری‌های مصنوعی کاربرد پزشکی دارند. وقتی تعریف روشنی از یک پدیده نداشته باشیم، به‌طور حتم تدبیر روشنی هم درباره آن نخواهیم داشت. یعنی اگر نیمه پر لیوان را نبینیم و جنبه‌های مثبت موضوعی را نشناسیم، نمی‌توانیم برخورد درستی با آن داشته باشیم. این روزها بحث تاثیر امواج مصنوعی بر مغز و ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر به واسطه آن مطرح است در صورتی که این امواج مصنوعی به قدری کم هستند که نمی‌توان تقصیر ابتلا به تمام بیماری‌ها را به گردن آنها انداخت. در حال حاضر کل دنیا در حال بالا بردن اطلاعات عمومی درباره تشعشعات هستند. باید مردم بدانند منبع بیشتر پرتوگیری‌هایی که در اطرافمان اتفاق می‌افتند، چیست. ما ۲ نوع پرتوگیری طبیعی و مصنوعی داریم. در پرتوگیری‌های طبیعی، وجود گاز رادون در فضا به یک معضل جهانی تبدیل شده است. این گاز که منبع تشعشعات طبیعی محسوب می‌شود، دومین دلیل ابتلا به سرطان ریه بعد از استعمال سیگار است. اولین سرطان آقایان و دومین سرطان خانم‌ها در کشور ما سرطان پوست است و پیرپوستی زودرس هم به دلیل پرتوگیری‌های طبیعی در کشورمان در حال افزایش است.

وقتی از پیرپوستی زودرس صحبت می‌کنیم، نباید آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن و ناراحتی‌های روانی متعاقبش را هم نادیده بگیریم. پرتوگیری نور خورشید می‌تواند خطر ابتلا به آب مروارید را هم افزایش دهد. در پرتوگیری‌های مصنوعی هم منابع پزشکی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. پرتوهای RF یا همان رادیو فرکانس‌ها و سیگنال‌های ریزتری مانند ماهواره‌ها و آنتی‌سیگنال‌های ماهواره هم جزو تشعشعات مصنوعی هستند که می‌توانند بر سلامت ما تاثیر منفی داشته‌باشند. البته همان‌طور که گفتم، حجم این پرتوها چشمگیر نیست و نمی‌توان آنها را تنها عامل ابتلا به بیماری‌های مختلفی مانند بیماری‌های مغزی از جمله آلزایمر یا زوال عقل دانست. در حال حاضر همه ما در اقیانوسی از انرژی غرق هستیم و ذات انرژی هم تاثیرگذاری و ایجاد کار و حرکت است. هر نوع انرژی‌ای که به بدن ما می‌رسد، نوعی بافت بیولوژیکی است که می‌تواند بر تمام ارگان‌های بدن تاثیر بگذارد. امواج الکترومغناطیسی هم که شکلی از انرژی هستند، می‌توانند تاثیر فراوانی بر سیستم عملکردی بدن از داغ شدن آن تا آثار حاد و مزمن و درازمدت داشته باشند. شدت تاثیر منفی این تشعشعات به میزان و طول مدت پرتوگیری بدن بستگی دارد. هرچه بدن بیشتر در معرض امواج قرار داشته باشد، آسیب‌هایی که ممکن است از این پرتوها بگیرد، بیشتر و حادتر است. با این حساب نمی‌توان از آسیب‌های مغزی ناشی از قرار گرفتن در معرض انواع تشعشعات طبیعی و مصنوعی هم چشم‌پوشی کرد اما در عین حال نمی‌توان آنها را تنها عامل چنین آسیب‌هایی دانست.

● ما بیماریم یا فراموشکار؟

آلزایمر و فراموشکاری با هم فرق دارند

معصومه صالحی

مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران

سال ۱۹۰۶ برای نخستین بار بیماری آلزایمر را یک روا‌ن‌پزشک آلمانی که نامش «اَلویز آلزایمر» بود کشف کرد. درست است که تاکنون درمان قطعی برای این بیماری یافت نشده است و از آن به عنوان یک بیماری علاج‌ناپذیر نام می‌برند، اما می‌توان با روش‌های منطقی از بروز و شدت گرفتن بیماری آلزایمر جلوگیری کرد.

براساس نتایج آمار و تحقیقات انجام شده، در هر ۴ ثانیه یک نفر در جهان به آلزایمر مبتلا می‌شود و با توجه به افزایش جمعیت سالمندان، لازم است شرایط زندگی خوب و عاری از بیماری را در کشور فراهم کنیم. هر چه تشخیص بیماری زودتر انجام شود، می‌توان معلولیت‌های ناشی از بیماری را به تعویق انداخت.

مهم‌ترین اتفاقی که برای مبتلایان می‌افتد، اختلال حافظه است. بیشترین شکایت آنها این است که وقایع و اتفاق‌های زمان نزدیک را فراموش می‌کنند اما حافظه طولانی‌مدتشان همچنان هوشیار و فعال است. بیماران مبتلا به آلزایمر، یک سوال را به دفعات تکرار می‌کنند و در برخی موارد در ادای مطلب دچار مشکل می‌شوند. کارهای روزمره را چند بار انجام می‌دهند و در بعضی موارد فراموش می‌کنند که آن را انجام بدهند. این علایم زنگ خطر بیماری آلزایمر است.

شاید عامه مردم، فراموشی و آلزایمر را در یک گروه قرار دهند اما باید بگویم که این اشتباه مصطلحی است که در جامعه رواج پیدا کرده. خیلی وقت‌ها ما شیئی را در جایی می‌گذاریم و فراموش می‌کنیم که کجا گذاشته‌ایم. در این مواقع، وسیله را به یاد داریم اما اینکه آن را کجا گذاشته‌ایم، فراموش کرده‌ایم در حالی که در بیماری آلزایمر فرد حتی وسیله را به یاد نمی‌آورد. تفاوت بیماری آلزایمر و فراموشی در این است اما اگر این فراموشی به دفعات تکرار شود، می‌تواند نگران‌کننده باشد.

هر چه این بیماری شدت پیدا کند، شرایط زندگی برای اطرافیان بیمار سخت‌تر خواهد شد بنابراین نخستین قدم این است که اطرافیان برای آموزش نوع برخورد با بیمار خود، در کلاس‌های انجمن آلزایمر ایران شرکت کنند. کارشناسان موارد لازم را مطرح می‌کنند و آموزش‌های لازم درباره نوع برخورد را به افراد می‌دهند. مشاوره تلفنی یا حضوری، کمک گرفتن از پرستار و همچنین شرکت در کلاس‌های انجمن آلزایمر می‌تواند به خانواده‌ها در برخورد با بیمار کمک کند. باید چند نکته را در مورد بیماران مبتلا به آلزایمر در نظر گرفت؛ نخست آنکه در رفتار با این بیماران دقت کافی داشته‌باشیم. این افراد از تاریکی و تنهایی به شدت می‌ترسند بنابراین هنگام غروب سعی کنیم محیط اطراف آنها را روشن نگه داریم و تنهایشان نگذاریم. محیط خانه، بهترین مکان برای نگهداری این افراد است و هرچه اطرافیان و وابستگان به بیماران مبتلا به آلزایمر بیشتر توجه کنند، سیر بیماری مطلوب?تر خواهدشد. نکته دیگر آنکه این بیماران یک سوال را ممکن است چند بار بپرسند. در چنین مواقعی صبوری بهترین راه‌حل است و باید درنهایت صبر و حوصله، با آنها برخورد کرد. نکته دیگر درباره تغذیه این بیماران است که باید تحت کنترل باشد. این افراد به دلیل اینکه مانند افراد عادی فعالیتی ندارند، ممکن است به یبوست مبتلا شوند بنابراین بهتر است غذاهای کم‌حجم، سبزی و میوه در برنامه غذایی آنها گنجانده شود.

● آیا داروها بر حافظه ما تأثیر می گذارند؟

داروهایی که فراموشی می آورند

دکتر حمید اکبری

دانشیار دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران

گاهی افراد از بدو تولد دچار اختلال حواس مادرزادی هستند ولی گاه عواملی مانند مصرف داروها پس از مدتی آنها را دچار اختلال حواس می‌کند.

برخی داروها روی عملکرد سیستم عصبی تاثیر می‌گذارند و یکی از عوارض آنها مختل شدن و ایجاد اشکال در حواس و حافظه است. بعضی بیماری‌ها هم می‌توانند با اثر بر سیستم عصبی مرکزی این عارضه را به دنبال داشته باشند و باعث شوند هوشیاری فرد تحت تاثیر قرار بگیرد:

آنتی‌هیستامین‌ها: این داروها از رایج‌ترین داروهایی هستند که به سرعت روی قوای شناختی و هوشیاری تاثیر می‌گذارند و اختلال حواس ایجاد می‌کنند ولی این اثر حداکثر تا ۸ ساعت پس از مصرف آنها از بین می‌رود و بعد از این مدت، همه چیز به حالت عادی برمی‌گردد .

ضدافسردگی‌ها: این داروها به مرور زمان سیستم عصبی را مختل می‌کنند و باعث اختلال حواس می‌شوند. حتی ممکن است پزشک هم متوجه نشود یا به این توجه نکند که این اختلال ناشی از مصرف دارو است و آن را به عوارض بیماری ربط دهد بنابراین با گذشت زمان، اثر دارو حواس را مختل‌تر خواهد کرد که در این صورت درمان‌ آن گاه طولانی و گاه ناممکن می‌شود. داروهای ضدافسردگی،

ضد فشارخون، مدر و... از داروهایی هستند که می‌توانند عملکرد سیستم عصبی را کند و به مرور فرد را دچار اختلال حواس ‌کنند.

البته این اثر در همه افراد یکسان نیست و ممکن است در فردی این عارضه به وجود بیاید و در دیگری دیده نشود و حتی شدت آن متفاوت باشد.

داروهای هورمونی: این داروها هم مثل داروهای جلوگیری از بارداری می‌توانند غیرمستقیم روی عملکرد سیستم اعصاب مرکزی اثر بگذارند و حواس مصرف‌کننده را مختل کنند.

داروهای گیاهی: داروهای گیاهی و گیاهان دارویی هم می‌توانند باعث چنین اختلالی شوند مثلا زعفران یا سیر عملکرد کلی انسان را کند می‌کنند و در صورت مصرف بیش از حد یا طولانی‌مدت باعث اختلال حواس می‌شوند. شاه‌دانه و گلبرگ و سرشاخه‌های آن هم مخصوصا در صورت مصرف زیاد بلافاصله فرد را دچار اختلال حواس جدی و شدید می‌کنند.

اولین کسی که متوجه ایجاد اشکال در حواس و قوه ادراکش می‌شود، خود فرد است ولی با مشاهده چنین علایمی نباید سرخود مصرف دارو را قطع کرد و لازم است حتما به پزشک مراجعه شود زیرا گاهی با تغییر دوز یا تعویض دارو مشکل برطرف خواهد شد.

● یعنی همه ما آلزایمر گرفته ایم؟!

رادیو را بزن به برق!

دکتر محمدرضا خدایی

روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

خیلی وقت‌ها ما دچار اشتباه در برداشت‌هایمان می‌شویم و با اطلاعات محدودی که درباره یک بیماری به دست می‌آوریم، هر نشانه و علامتی را بسط می‌دهیم و آن را به بیماری خاصی مرتبط می‌کنیم. مثلا یک ناراحتی معده ساده را به سرطان معده تعبیر می‌کنیم. این قضیه درباره حافظه هم وجود دارد و این روزها می‌بینیم همه افراد وقتی با فراموشی‌ در کارهای روزمره‌شان روبرو می‌شوند، چون از آلزایمر اطلاعاتی دارند، سریع نتیجه‌گیری می‌کنند و می‌گویند: حتما آلزایمر گرفته‌ام! یا در مسیر دچار شدن به آلزایمر هستم در حالی که این‌طور نیست. باید بدانیم فرآیند به خاطر سپردن ۳ مرحله دارد که عبارتند از: دریافت، پردازش و خروج که هر کدام از این مراحل اگر خوب انجام نگیرد، ممکن است دچار فراموشی شویم. بسیاری از افراد در مرحله اول –دریافت- دچار مشکل هستند. این افراد همان کسانی هستند که رادیوشان را برای تعمیر به تعمیرگاه‌ می‌برند در حالی که رادیو هیچ مشکلی ندارد و مقصر آنها هستند که فراموش کرده‌اند اول رادیو را به برق بزنند و بعد آن را روشن کنند. به دلیل زندگی ماشینی امروزه، همه ما فکرهای مختلف، اضطراب و استرس‌های زیادی داریم. خیلی از ما در بخش دریافت دچار مشکل هستیم و وقتی کسی از ما چیزی می‌خواهد یا حتی خودمان به فکر انجام کاری هستیم، به دلیل عدم دریافت مناسب، دچار مشکل در یادآوری می‌شویم. گاهی اصلا نشنیده‌ایم که چه گفته‌اند یا فکرهای مختلف با تداخل در یکدیگر تمرکزمان را گرفته‌اند و این قضیه را حمل بر دچار شدن به بیماری آلزایمر می‌کنیم. گاهی هم اطلاعات را دریافت کرده‌ایم اما در قسمت پردازش آن دچار مشکل هستیم. استرس، افسردگی و بیماری‌های جسمی چون کم‌کاری تیرویید و... حتی مصرف داروهایی خاص مثل بسیاری از آرام‌بخش‌ها و مسکن‌ها باعث اختلال در این مرحله می‌شوند. با توجه به مشاهداتی که داشته‌ام و نمونه‌هایی که بررسی کرده‌ام، می‌توان گفت ۹۵ درصد از موارد فراموشی به اختلال در یادگیری مربوط است و افراد دچار آلزایمر نیستند. باید این نکته را در نظر بگیرید که آلزایمر در سن بالای ۶۵ سال و بیشتر در کسانی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، رخ می‌دهد و ابتدا بیشتر علایمش در حافظه نزدیک اتفاق می‌افتد و نه در مواردی که قبلا به خاطر سپرده شده است.فقط ۵ درصد باقیمانده فراموشی‌ها می‌تواند دلیل بیماری در ارگان‌های مغزی و عروقی باشد.

«حواس‌پرتی» را نباید با «اختلال حافظه» یکی بدانیم و اگر می‌خواهیم از این حواس‌پرتی‌هایی که باعث نگرانی‌هایی می‌شوند، دور شویم باید روش زندگی‌مان را تصحیح کنیم. ورزش نکردن، تغذیه نامناسب و نداشتن برنامه‌ریزی، عجله کردن در انجام کارها و نداشتن مهارت کنترل استرس از عوامل اصلی ایجادکننده این «حواس‌پرتی»‌ها هستند که مردم به اشتباه به آن نام «آلزایمر» می‌دهند.

● آیا بیماری ها بر حافظه ما تأثیر می گذارند؟

پیشرفت بیماری، پسرفت حافظه

دکتر امیرعلی سهراب‌پور

متخصص داخلی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم?پزشکی تهران

علل مختلفی می‌توانند سبب از دست دادن ادراک از زمان، مکان و اشخاص شوند.

گروه اول بیماری‌های عفونی شامل عفونت‌های بافت مغز (انسفالیت) و عفونت‌های مایع مغزی-نخاعی (مننژیت) هستند. انسفالیت‌ها معمولا ویروسی هستند ولی مننژیت‌ها گاهی ویروسی و گاهی باکتریایی‌اند. این بیماری‌ها که هم کودکان و هم بزرگسالان را مبتلا می‌کنند، اغلب قابل درمان هستند و برای تشخیص آنها لازم است تصویربرداری از مغز انجام و مایع مغزی-‌نخاعی گرفته شود. مهم‌ترین علایم بیماران، تب، استفراغ، اختلال حواس، بهت‌زدگی، تشنج و سردرد شدید است.

گروه دوم، داروها هستند. مصرف بیش از اندازه بسیاری از گروه‌های دارویی از جمله داروهای روان‌پزشکی و ضدتشنج می‌تواند به از دست دادن حافظه و حواس‌پرتی منجر شود. گاهی این علایم در افراد مسنی که به تازگی مصرف دارویی را آغاز کرده‌اند، بروز می‌کند و اغلب با قطع دارو از بین خواهد رفت.

مبتلایان به بیماری پیشرفته کبد (سیروز) نیز گاهی دچار اختلال حواس می‌شوند. وقتی کبد به حدی تخریب شود که نتواند سموم را از خون پاک کند، تاثیر این سموم باعث بروز این علایم خواهد شد. در صورت پیشرفت بیماری، احتمال کما و مرگ هم وجود دارد. بسیاری از این بیماران بعد از چند روز بستری در بیمارستان و اقدامات مناسب درمانی، بهبود نسبی می‌یابند؛ البته درمان اصلی آنها، پیوند کبد است. ممکن است بیماران دچار نارسایی کلیه نیز دچار علایم اختلال حواس شوند. در این بیماران باید به وسیله دیالیز، عملکرد کلیه جایگزین شود. اختلال حواس تقریبا در تمام بیماران دیالیزی که یکی دو جلسه دیالیزشان انجام نشده، به وجود می‌آید.

اختلال حواس در بیماری‌های دیگر هم محتمل است. اگر فشارخون ناگهان و به شدت افزایش یابد، روی مغز اثر می‌گذارد و خون با فشار وارد مویرگ‌های مغز می‌شود و برای افراد دچار پرفشاری خون، اختلال قوای شناختی را به دنبال خواهد ‌داشت.

یکی از تظاهرات بیماری ایدز نیز اختلال حواس است که معمولا در مراحل پیشرفته بیماری مشاهده می‌شود و در مدت کوتاهی بیمار را از پا می‌اندازد. افرادی که به مدت طولانی سابقه مصرف الکل داشته‌اند، دچار کمبود برخی ویتامین‌ها می‌شوند و اختلال ادراک و شناخت و حافظه یکی از مشکلات آنهاست. معتادان به مواد مخدر با مصرف بیش از حد یا نرسیدن این مواد دچار اختلال حواس می‌شوند. از دیگر بیماری‌هایی که باعث اختلال حواس می‌شود، می‌توان به افت قند خون در بیماران دیابتی، کم‌خونی‌های شدید و برخی انواع افسردگی و اضطراب اشاره کرد.

● آیا غذاها بر حافظه ما تأثیر می گذارند؟

رژیم ضدآلزایمر

دکتر محمدرضا وفا

متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

در یکی دو دهه اخیر این فرضیه مطرح شده که تمام عوامل خطرسازی که سلامت قلب را تهدید می‌کنند، می‌توانند سلامت مغز را هم به خطر بیندازند و ما را در معرض آلزایمر قرار بدهند. متاسفانه در دهه‌های اخیر بیماری‌های تخریبی سلول‌های مغزی در تمام دنیا خیلی شایع شده است و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست. تغییر الگوهای تغذیه‌ای و پیروی از الگوهای غذایی نامناسب یکی از علت‌های اصلی پیشروی دنیا به سمت بیماری‌های مغزی و قلبی در کنار عوامل دیگری مانند استرس‌ها و هیجان‌های منفی زندگی ماشینی یا آلودگی آب و غذاست. در بین عوامل تاثیرگذار بر سلامت قلب و مغز می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱. دریافت بیش از اندازه کالری نداشته باشید. اگر فردی حتی در یک وعده غذایی، کالری بیش از حدی دریافت کند یا این اضافه دریافت در وعده‌های غذایی دیگر هم استمرار داشته باشد، به طور حتم اضافه وزن و چاقی به سراغ او خواهدآمد. دریافت کالری بالا می‌تواند باعث اکسیداسیون بیش از اندازه هم بشود و به دلیل همین اکسیداسیون بالا، رادیکال در بدن آزاد خواهد شد. رادیکال‌های آزاد برای تمام سلول‌های بدن از جمله سلول‌های قلب و مغز مضر هستند و می‌توانند زمینه ابتلا به بیماری‌های تخریبی سلول‌های مغز و آلزایمر را فراهم کنند.

۲. تا حد امکان چربی‌های اشباع و ترانس مصرف نکنید. چربی‌های اشباع، چربی‌هایی هستند که زنجیره‌ هیدروکربنی آنها کاملا با هیدروژن اشباع شده است. گوشت قرمز، لبنیات و روغن‌های نباتی هیدروژنه‌شده یا جامد از اصلی‌ترین منابع دریافت این چربی‌ها به شمار می‌روند. به دلیل همین مضر بودن چربی لبنیات است که اصرار به مصرف لبنیات کم‌چرب داریم. ضمن اینکه خوراکی‌های فرآوری‌شده با روغن که حاوی اسیدهای چرب ترانس هستند، کرم کارامل موجود در شیرینی‌ها و مارگارین یا همان کره گیاهی هم از بدترین انواع چربی‌ها محسوب می‌شوند که می‌توانند باعث افزایش اکسیداسیون در بدن شوند. مصرف بیش از حد گوشت‌های قرمز، گوشت‌های پرچرب یا خوراکی‌های پرپروتئین هم برای سلامت قلب و مغز مضر است. به همین دلیل مصرف پروتئین‌های گیاهی مانند انواع حبوبات، نان، غلات و مغزها در کنار پروتئین‌های حیوانی سالم‌تر مانند گوشت‌های سفید و کم‌چرب برای پیشگیری از تخریب سلول‌های مغز و به خطر افتادن سلامت قلب، به تمام افراد توصیه می‌شود.

۳. کربوهیدرات‌های کامل بخورید. بهتر است در بین انواع کربوهیدرات‌ها، آنهایی را مصرف کنید که مانند نان کامل، برنج یا ماکارونی سبوس‌دار از دانه کامل غلات تهیه شده‌اند و سرشار از فیبر هستند. این خوراکی‌ها پتانسیل اکسیداسیون را در بدن کاهش می‌دهند و قند خون را هم کنترل می‌کنند. بالا رفتن قند خون می‌تواند تاثیری منفی بر سلامت قلب و مغز داشته باشد و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر را افزایش دهد.

۴. آب بنوشید. بهتر است در بین انواع نوشیدنی‌ها،‌ دور آنهایی که شیرین یا کولادار هستند، تا جایی که می‌توانید، خط بکشید. نوشیدنی‌های الکلی هم شانس ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند. رعایت حد تعادل در مصرف چای، قهوه، نسکافه و سایر نوشیدنی‌های حاوی کافئین هم اهمیت زیادی دارد زیرا مصرف زیاد این نوشیدنی‌ها می‌تواند اثر معکوس بر سلامت قلب و مغز داشته باشد. نوشیدن بیش از ۲ تا ۳ فنجان نوشیدنی‌های کافئین‌دار در طول روز توصیه نمی‌شود. از طرف دیگر، مصرف آب برای انجام درست فعالیت‌های متابولیکی بدن ضروری است. تمام افراد باید در طول روز به اندازه کافی آب بنوشند تا کم‌آبی در بدن آنها اتفاق نیفتد. این موضوع با افزایش سن (از میانسالی تا کهنسالی) اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند زیرا کم‌آبی بدن نقش بسزایی در ابتلا به بیماری‌های تخریبی سلول‌های مغز از جمله آلزایمر دارد.

۵.تا جایی که می‌توانید میوه و سبزی بخورید.خوراکی‌های سرشار از انواع ویتامین‌ها، املاح و ترکیب‌های آنتی‌اکسیدانی از بهترین خوراکی‌ها برای پیشگیری از ابتلا یا حداقل به تعویق انداختن ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر یا برخی سرطان‌ها محسوب می‌شوند. میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی‌جات تازه و سالم سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند و بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت باید حداقل ۵ نوبت در طول روز مصرف شوند. دانشگاه هاروارد پا را از این هم فراتر گذاشته و مصرف حداقل ۹ وعده میوه و سبزی را برای حفظ سلامت عمومی و سلامت قلب و مغز به تمام افراد و در تمام سنین توصیه کرده است.

۶. مصرف خوراکی‌های کنسروی، شور و پرادویه را به حداقل برسانید. مصرف انواع خوراکی‌های فرآوری‌شده که سرشار از نمک و ادویه هستند بر سلامت قلب و مغز اثر منفی دارد و مصرف بیش از اندازه آنها ابتلا به اختلال‌های قلبی و مغزی را در پی خواهد داشت. هرچقدر مواد اولیه غذاها سالم‌تر و تازه‌تر باشد، خطر ابتلایتان به بیماری‌های مختلف مانند آلزایمر یا زوال عقل هم کمتر خواهد شد.

● آیا استرس فراموشکاری می‌آورد؟

فراموشی جوانان ربطی به آلزایمر ندارد

دکتر حامد محمدی کنگرانی

روان‌پزشک، عضو کمیته رسانه و کمیته آموزش انجمن روان‌پزشکان ایران

خیلی از ما در طول روز به دلیل فشار زیاد کاری، عصبی یا استرس‌های زیاد و نداشتن تمرکز دچار فراموشی‌های کوتاه‌مدت می‌شویم. برخی از افراد این فراموشی‌ها را به آلزایمر ربط می‌دهند و فکر می‌کنند که به دلیل همین فراموشی‌های کوچک و کوتاه‌مدت، حتما در آینده‌ای نزدیک به آلزایمر مبتلا خواهند شد اما فشار زیاد عصبی، کاری یا استرس‌های روزانه می‌توانند باعث ایجاد فراموشی شوند. فراموشی یکی از علایم افسردگی هم محسوب می‌شود و با اضطراب هم ارتباط تنگاتنگی دارد. موضوعی به نام «توجه» نیز وجود دارد؛ توجه یعنی بتوانیم بر موضوع خاصی تمرکز داشته باشیم، در مورد آن فکر کنیم و راه‌حل ارائه دهیم. «تمرکز» هم به معنای ادامه‌دار بودن توجه بر موضوع خاصی است. یعنی اگر بتوانیم یک ساعت بر موضوعی تمرکز کنیم، به آن موضوع توجه هم داشته‌ایم. کاهش تمرکز یکی از مهم‌ترین عوارض اضطراب، استرس و افسردگی است؛ یعنی اگر وقتی در حال صحبت با فرد دیگری هستید، درس می‌خوانید یا فیلم تماشا می‌کنید، دچار اضطراب، نگرانی، افسردگی یا فشار عصبی باشید، ذهنتان جای دیگری درگیر است و نخواهید توانست بر موضوعی که دوست‌ دارید، تمرکز کنید و روند به حافظه سپردن و یادگیری موضوع کاملا مختل می‌شود. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت نداشتن تمرکز و فراموشی‌های کوتاه‌مدت ربطی به آلزایمر ندارند چون آلزایمر سلول‌های مغزی را تخریب می‌کند در صورتی که این فراموشی‌ها با تمرکز، از بین رفتن زمینه‌های ایجاد استرس و اضطراب، ورزش یا مصرف دارو برای درمان افسردگی به سادگی از بین می‌روند و نگران‌کننده نیستند. در نهایت اینکه شیوع فراموشی در بین جوانان ربطی به آلزایمر ندارد و بیشتر مربوط به کاهش تمرکز ناشی از استرس، فشارهای روانی و عصبی یا حتی افسردگی است.

● تکنیک‌های یادآوری

نیما بردبار

رازی در اینکه عده‌ای حافظه بسیار خوبی دارند و همه‌چیز را به یاد می‌آورند و عده‌ای دیگر نمی‌توانند چیزی را به یاد بیاورند و به خاطر بسپارند، وجود دارد. حقیقت این است که ما چیزی را به یاد می‌آوریم که به آن علاقه داریم و برایمان خاطره‌انگیز است به همین دلیل برخی از آقایان می‌توانند نتایج فوتبال ۱۰ سال پیش یک تیم را به یاد بیاورند اما تاریخ ازدواجشان را نمی‌توانند به خاطر بسپارند! ما بیشتر از هر چیز به یادآوری چیزهایی علاقه داریم که عجیب، احمقانه یا بسیار خاطره‌انگیز هستند. همه افراد برای به خاطر سپردن روش‌هایی دارند و این روش‌ها و تکنیک‌ها بسیار بیشتر از چیزی هستند که می‌دانیم و به‌کار می‌بریم. در ادامه می‌خواهیم نگاهی بیندازیم به این روش‌ها که شاید برای شما هم مفید باشند.

● چگونه نام‌ها را به خاطر بیاوریم؟

این ۵ مرحله به شما کمک می‌کنند تا نام‌ها را به یاد بیاورید:

۱.گوش کنید: وقتی کسی را به شما معرفی می‌کنند، تمام حواستان را به شنیدن نام او بدهید نه به اینکه چه سر و وضع و ظاهری دارد یا اینکه حالا شما باید چه چیزی بگویید. اگر اسم را کاملا متوجه نشدید، مودبانه درخواست کنید دوباره معرفی انجام شود.

۲.واکنش نشان بدهید: خیلی سریع از اسمی که شنیده‌اید در موقعیتی مناسب استفاده کنید. مثلا بگویید: «از آشنایی شما خیلی خوشحال هستم خانم مفیدی!»

۳. تصور کنید: یکی از موقعیت‌ها و حرکت‌های طرف مقابل را ثبت کنید تا یک نام ساده با یک خاطره و تصویر خاص در ذهن شما نقش ببندد. مثلا ممکن است خانم مفیدی شما را یاد بازیگری در تلویزیون بیندازد که او هم فامیلی‌اش مفیدی است و لحن خاصی دارد.

۴. تکرار کنید: بعد از اولین ملاقات، سعی کنید نام کسی که تازه با او آشنا شده‌اید، در موقعیت مناسب تکرار کنید. مثلا هنگام خداحافظی بگویید: «خیلی از دیدارتان خوشحال شدم؛ خانم مفیدی» یا «روز خوبی بود خانم مفیدی». می‌توانید به همراهتان بگویید نام فرد جدید را به یاد می‌آورید و با تکرار نام او را برای همیشه به خاطر بسپارید.

۵.دوباره بشنوید: وقتی در مکانی قرار می‌گیرید که افراد جدید زیادی هستند و نمی‌توانید نام‌ها را به خاطر بسپارید، سعی کنید به حرف دیگران گوش بدهید و از میان حرف آنها اسامی را به یاد بیاورید و به خاطر بسپارید.

● چگونه اعداد را به یاد بیاوریم؟

برای اعداد کوچک مثل کدها می‌توانید رابطه‌ای بین اعداد پیدا کنید و برای آنها تصویر بسازید مثلا عدد ۱۲۳ می‌تواند برای شما یادآور زمان ناهار باشد که افراد از ساعت ۱ تا ۳ زمانی را به ناهار اختصاص می‌دهند.

برای اعداد طولانی‌‌تر می‌توانید از روش «تکه‌تکه» کردن استفاده و اعداد روی شناسنامه یا کارت ملی و... را به گروه‌های سه‌تایی یا دوتایی تقسیم کنید و آنها را به خاطر بسپارید. مثلا برای به خاطر سپردن عدد ۴۲۲۳۵۴۶۷ آن را به ۴ دسته ۲ تایی تقسیم کنید.

● جزییات یک جلسه را چگونه به خاطر بیاوریم؟

همراه داشتن یک دفترچه یادداشت کوچک برای این مورد ضروری است. ابتدا یک دفترچه کوچک که در جیب شما جابگیرد، تهیه و نکته‌های مطرح‌شده را به دقت اما کوتاه و خلاصه در آن یادداشت کنید. نکته‌های مطرح‌شده، سوال‌ها و برنامه جلسه‌های آینده می‌تواند سرفصل اصلی یادداشت‌های شما باشد.

● زمان‌ها را چگونه به خاطر بسپاریم؟

اگر در تقسیم زمان و به یادآوردن کارهایی که باید در زمان مشخصی انجام بدهید، مشکل دارید، تنها و بهترین راه‌حل «زنگ» است. زنگ تلفن‌همراه، زنگ ساعت، زنگ یادآوری لپ‌تاپ و ... نه‌تنها به راحتی به شما یادآوری می‌کنند که چه کاری باید انجام بدهید، بلکه حتی تمرکز شما را بالا می‌برند. چگونه؟ شما با خیال راحت و تمرکز کارتان را انجام می‌دهید و دیگر نگران بیدار شدن و رسیدن زمان خوردن دارو یا راه افتادن برای رسیدن به سر قرار و... نخواهید بود چون می‌دانید در زمان مقرر، صدای زنگ به شما یادآوری خواهد کرد.

● چگونه تاریخ تولد و مراسم خاص را به یاد بیاوریم؟

ساده‌ترین راه، «یادداشت» کردن است. برگه‌های یادداشت کوچک چسبی تهیه کنید و روی گوشه‌ای از یخچال یا دیوار آشپزخانه یا حتی روی آینه اتاق بزنید. اگر هم اهل تکنولوژی هستید، سیستم تاریخ رایانه یا تلفن‌همراهتان را پیدا و برنامه‌هایتان را در آن ثبت کنید تا به شما یادآوری کنند.

● چگونه از روش‌های غیرالکترونیک استفاده کنیم؟

پیاده کردن اطلاعات، نکته، اسامی و اعداد روی برگه کاغذ و حتی تکرار آنها می‌تواند شانس شما را برای به خاطر‌ سپردن آنها بالا ببرد. هرگاه اسم جدید یا نکته‌های جدید را می‌شنوید یا باید شماره‌ای را به خاطر بسپارید، حتما روی کاغذ آنها را پیاده کنید. شاید برای شما همراه داشتن یک دفترچه کار ساده‌ای نباشد در این صورت برگه‌های کوچکی تهیه کنید و در جیب لباستان بگذارید و در زمانی که لازم است، از آنها استفاده کنید.

● چگونه از روش‌های الکترونیک استفاده کنیم؟

این روزها خیلی از افراد از روش‌های الکترونیک برای ضبط و ثبت برنامه‌ها و اطلاعاتشان استفاده می‌کنند. بازکردن صفحه‌ای روی دسکتاپ رایانه یا لپ‌تاپ؛ استفاده از برنامه‌های تلفن‌همراه معمولا از روش‌های غیرالکترونیک موثرترند مخصوصا اگر از قابلیت‌های تلفن‌همراهتان آگاه باشید و از آن استفاده کنید، کار برای شما خیلی راحت‌تر از حمل یک دفترچه اضافی یا لپ‌تاپ و... خواهدبود.

● چگونه از فهرست‌ها استفاده کنیم؟

شما نمی‌توانید اهمیت یک فهرست خوب را نادیده بگیرید. فهرستی که در کارهایی که باید انجام دهید، چیزهایی که باید بخرید، افرادی که باید با آنها تماس بگیرید و... نوشته شده است اما داشتن این فهرست و تهیه آن یک نکته است و همراه داشتن آن نکته دیگر! خیلی از افراد این فهرست را تهیه می‌کنند و خرید می‌روند اما وقتی کیف خود را باز می‌کنند، می‌بینند فهرست را روی میز آشپزخانه جا گذاشته‌اند!

● چگونه از نقشه و عکس استفاده کنیم؟

«یک تصویر می‌تواند به اندازه هزاران کلمه حرف بزند!» این جمله ساده، معنای بزرگی دارد که حتی به شما در یادآوری هم کمک می‌کند. استفاده از حروف به‌صورت کد و به کار بردن عکس‌ها برای به خاطر سپردن، کار شما را بسیار راحت می‌کند. مثلا اگر نمی‌توانید نام انگلیسی یک میوه را به خاطر بسپارید، آن را در اینترنت یا کتاب‌ها جستجو کنید و سعی کنید شکل کلمه را به خاطر بسپارید و آن را در جمله‌های مختلف بخوانید. حتی اگر معنای جمله‌ها را ندانید، مهم نیست چون شما می‌خواهید آن کلمه را به یاد بسپارید، کاری که با تکرار شدنی‌است.

● چگونه از ردیف کلمات استفاده کنیم؟

یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای به خاطر سپردن، پیدا کردن کلید و روابط بین چیزهایی است که می‌خواهید به خاطر بسپارید. مثلا اگر گاهی کلید، موبایل یا کیف پولتان را جا می‌گذارید، می‌توانید اول این کلمات را به هم وصل کنید و از آن کلمه «کمک» را بسازید و همیشه آن را تکرار کنید. به اطرافیان هم یاد بدهید که با این اسم رمز کمتر به دردسر بیفتند. از این روش برای درس خواندن هم می‌توان استفاده کرد و مراحل یک اتفاق را با وصل کردن حروف اول هر مرحله به ذهن سپرد.

● چگونه از آهنگ‌ها استفاده کنیم؟

بسیاری از مطالب را با آهنگین کردن آنها به کودکان یاد می‌دهندو این روش می‌تواند در دوران بزرگسالی هم با به‌کار بردن کمی ذوق به‌کار بیاید. به چیزهایی که می‌خواهید به خاطر بسپرید، کمی آهنگ بدهید تا در ذهنتان بماند.

● چگونه از سیستم اتصال استفاده کنیم؟

اگر می‌خواهید مجموعه‌ای از چیزهایی که هیچ ربطی به یکدیگر ندارند، به یاد بیاورید، مثلا به یاد بیاورید تلفن خانه خراب است، باید یک سس هم بخرید و فیلم میمون‌ها را ساعت ۷ تماشا کنید؛ کمی خلاقیت داشته باشید و مثلا به ذهنتان بسپارید که «میمون ساعت ۷ تلفن را برمی‌دارد و سفارش سس می‌دهد.» این یعنی ساعت ۷ فیلم میمون‌ها را ببینید، تلفن را به تعمیرگاه ببرید و در راه برگشت هم سس بخرید.

● چگونه از سیستم مکان‌یاب استفاده کنیم؟

در سیستم اتصال با فراموش کردن یک حلقه اتصال بقیه موارد هم از یاد می‌رود، اما در سیستم مکان‌یاب، این اتفاق نمی‌افتد و با ضبط مکان، کارهایی که باید انجام دهید، به یاد می‌آورید. مثلا به یاد می‌آورید در اتاق پذیرایی تلویزیون است که ساعت ۷ باید برای تماشای فیلم میمون‌ها روشنش کنید و در هال تلفن خراب خانه وجود دارد که باید تعمیر شود و در خیابان بیست‌‌ودوم‌ سوپرمارکتی است که باید از آن خرید کنید. با رسیدن به این مکان‌ها، شما ناخوداگاه یاد کاری می‌افتید که باید انجام می‌دادید.

● چگونه در رختخواب به یاد بیاوریم؟

فکر کردن به‌ کارهایی که فردا باید انجام دهید و دسته‌بندی و زمان‌بندی کردن آنها در رختخواب هم می‌تواند این هوشیاری را به بدن شما بدهد که چه کارهایی را باید در چه ساعتی انجام بدهید. حتی می‌توانید در رختخواب قبل از خواب کارهایتان را در دفترچه‌ای یادداشت کنید اما اگر خیلی حساس هستید و این کار به جای آرامش به شما استرس می‌دهد، این روش را امتحان نکنید چون خواب آرام برای شما ضروری‌تر است.

سارا جمال آبادی