دوران پرشور نوجوانی

این دوره که از حدود ۱۲ سالگی شروع و تا حدود ۱۸ سالگی ادامه می یابد از طرف روانشناسان با نامهای مختلف مثل طوفان نوجوانی, دوره بی سر و سامانی روانی, تولدی دیگر و دوره شکاف نسلها نامگذاری شده است

یکی از مراحل مهم رشد که بسیار بحث برانگیز، قابل توجه و تعمق می باشد، دوره نوجوانی است.

● بولتن جوانی:

این دوره که از حدود ۱۲ سالگی شروع و تا حدود ۱۸ سالگی ادامه می یابد از طرف روانشناسان با نامهای مختلف مثل طوفان نوجوانی، دوره بی سر و سامانی روانی، تولدی دیگر و دوره شکاف نسلها نامگذاری شده است.

به نظر می رسد در جامعه فعلی ما، بیشترین پرسش ها و تنش والدین در خانواده پیرامون مسایل و مشکلات این دوره باشد، زیرا حجم بالایی از مراجعان به مراکز مشاوره که شامل والدین و نوجوانان هستند. همچنین پرسشهای متعدد والدین در جلسات آموزش خانواده، این مهم را نشان می دهد. این سؤال مهم همیشه مطرح است که چرا کودک دوره ابتدایی که آرام و سر به زیر بود، وضعیت تحصیلی مطلوبی داشت و اهل رفیق و دوست و موبایل و... نبود به یک باره با ورود به راهنمایی تا دبیرستان لجباز شده، سریع عصبانی می شود، افت تحصیلی پیدا کرده و به دنبال داشتن تلفن همراه، موتور، ارتباط بیشتر با دوستان و... می باشد، چرا به هنجارهای خانواده انتقاد دارد، چرا از نوع پوشش، کلام و رفتار والدین ایراد می گیرد و...

● دوره ای جدید، شناختی جدید را می طلبد

باید بپذیریم که ما والدین به همان اندازه که فرزندانمان رشد و تغییر می کنند و از یک مرحله به مرحله بعدی می روند، رشد و تغییر نمی کنیم. متأسفانه ابزاری که ما از ابتدا برای تربیت بچه ها داشته ایم، حال چه درست و چه نادرست، به هیچ عنوان آنها را متناسب با تغییرات رشد فرزندان تغییر نداده ایم.

بچه ها تغییر می کنند، کودک هستند، نوجوان می شوند، جوان می شوند، ولی ما همان ابزار دوران کودکی را مثل نصیحت کردن، ایراد گرفتن، مقایسه کردن، عصبانی شدن یا محبت افراطی کردن، به تمام خواسته های آنها پاسخ دادن و... داریم و همیشه و در همه حال از آنها استفاده می کنیم، در حالی که می دانیم اگر آنها تغییر می کنند ابزار ما هم باید تغییر کنند.

به قول یک روان شناس اگر ما تنها ابزاری که داریم یک چکش باشد همه را میخ می بینیم. اگر پدر یا مادری بچه دبستانی شان را نصیحت می کرده اند و می پذیرفته، اکنون که او یک نوجوان است نصیحت، راهکار درستی نیست یا اگر آن موقع به او دستور می داده اند که این کار را بکن و آن را نکن و او هم می پذیرفته، اکنون باید شیوه بیان و ارسال پیامها تغییر کند. متأسفانه همین عامل مهم باعث جدایی والدین و نوجوانان از هم می شود و بعد والدین در کمال تعجب می پرسند: «نمی دانم چه اتفاقی افتاده که او دیگر به حرفهای ما گوش نمی دهد، کوچک که بود خیلی بهتر بود. هر چه می گفتیم گوش می کرد.»

از این رو ما والدین دوست داریم و عادت کرده ایم بچه هایمان کاملاً مطیع ما باشند، هر چه می گوییم بپذیرند و نه نگویند و در نهایت آنچه ما می خواهیم بشوند. در حالی که بچه ها همان می شوند که خودشان می خواهند نه آنچه ما می خواهیم.

● آشنایی با ویژگی ها و تغییرات دوره نوجوانی

یک کودک دوره ابتدایی که در مرحله آرامش روانی بسر می برد بعد از ورود به دوره راهنمایی، تغییراتی در او ایجاد شده که باعث تعجب برخی از والدین می گردد. این تغییرات عبارتند از:

- تغییرات جسمانی: مثل افزایش قد و وزن، تغییرات ظاهری بدن و... که همه ما آنها را می شناسیم و تجربه کرده ایم و نیازمند توضیح بیشتر نیستند.

-تغییرات روانی، اجتماعی و شناختی: عصبانیت، پرخاشگری محدود، حساس شدن روحیه، میل به تنهایی، حواس پرتی و عدم تمرکز، استقلال طلبی و... نمونه ای از تغییرات فوق هستند. به عنوان مثال ممکن است نوجوان شما دوست نداشته باشد با شما مهمانی یا مسافرت برود و ترجیح دهد در خانه بماند یا ممکن است تصمیم بگیرد با دوستانش بیرون برود، تنهایی خرید کند، صدای ضبط صوت را بلند کند، با دختر یا پسری رابطه پنهانی برقرار نماید و...

● مشکلات دوره نوجوانی ویروسی هستند

برخی از والدین با دیدن هر کدام از مسایل فوق که طرح شد بسیار ناراحت و نگران شده، با واکنشهای متفاوتی علاوه بر عصبانیت و برخورد فیزیکی، اقدام به اخراج نوجوان از خانه می کنند که هر کدام به نوبه خود فقط در حد یک قرص مسکن اثرگذار خواهند بود و زمانی که تأثیر این قرص از بین برود، دوباره رفتار مربوط عود خواهد کرد و والدین مجبور خواهند بود از یک قرص مسکن قوی تری استفاده کرده، یا نوع آن را تغییر دهند، یا بر شدت سخت گیریها بیفزایند و یا نوع سخت گیری را تغییر دهند.

آنچه مهم است اینکه با اعمال این شیوه ها به ظاهر شرایط را تحت کنترل خودمان درآورده ایم، غافل از اینکه رابطه عاطفی ما با هم به هم ریخته و از طرفی ممکن است هنوز هم نوجوان ما با تیزبینی خاصی به کارش ادامه دهد، بدون اینکه ما متوجه باشیم. اما چنانچه آگاه باشیم که مشکلات بچه ها در این دوره ویروسی هستند، یعنی مثل ویروس یک دوره خاصی دارند که باید طی شود و نمی توان با آن مقابله کرد، بعد از اتمام دوره، تکرار نخواهد شد و والدین با صبر و حوصله، سعه صدر، تقویت ارتباطی بیشتر با نوجوان، وقت گذاشتن برای او، کاهش یا حذف تحقیر - تهدید - سرزنش - تنبیه و مقایسه می توانند به او کمک نمایند.

● نوجوان را در مقابل خودمان نبینیم

تعدادی از والدین تصور می کنند این رفتارهای عجیب و غریب فرزندشان بدین معناست که او با آنها مخالفت می کند، سرلجبازی دارد یا آنها را قبول ندارد، در صورتی که اگر واقعبینانه و علمی بنگریم و البته قدری هم به دوره نوجوانی خودمان برگردیم، خواهیم فهمید که همه ما کم و بیش این مسایل را داشته ایم، پس این به معنی لجبازی یا مخالفت با والدین نیست، بلکه اینها برخی ویژگی های طبیعی هستند که در تمامی نوجوانان با شیوه ها و نمودهای مختلف و با شدت و ضعف متفاوت ظاهر می شوند. روان شناسان معتقدند در این دوران چون نوجوان تحت تأثیر هورمونها قرار دارد پس این هورمونها هستند که به او جهت می دهند و اصلاً نباید تصور کرد او آگاهانه یا با یک برنامه از قبل طرح ریزی شده، رفتارهای مقابله ای دارد.

پس سعی کنیم به جای اینکه او را مقابل خود و یا خود را در مقابل او ببینیم، در کنار او باشیم و از زاویه دید او جهان را بنگریم، یعنی سریع با او مخالفت نکنیم، به حرفهایش هرچند اشتباه باشند گوش کنیم و او را هم در تصمیم گیری های زندگی به شمار آوریم.