از ضد قهرمان تا قهرمان

موج نوی سینمای ایران که در سال های پایانی دهه چهل با فیلمسازانی همچون امیر نادری, داریوش مهرجویی, ناصر تقوایی و مسعود کیمیایی شکل گرفت, نیاز به بازیگرانی متفاوت به قهرمان های فیلمفارسی داشت که گاه به ضد قهرمان هایی خاکستری نزدیک شوند

موج نوی سینمای ایران که در سال‌های پایانی دهه چهل با فیلمسازانی همچون امیر نادری، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و مسعود کیمیایی شکل گرفت، نیاز به بازیگرانی متفاوت به قهرمان‌های فیلمفارسی داشت که گاه به ضد قهرمان‌هایی خاکستری نزدیک شوند. «سعید راد» با نام اصلی «احمد حق پرست راد» یکی از بهترین گزینه‌های فیلمسازان نوجوی آن سال‌ها برای ایفای نقش اصلی بود که کاملا با بافت کلی قصه و تلخی‌های حاکم بر آن هماهنگ بود.این بازیگر کهنه کار سینمای ایران چهارم آبان سال ۱۳۲۳ در تهران به دنیا آمد و در جوانی هنگامی که ورزش «بولینگ» را به شکل حرفه‌ای دنبال می‌کرد به پیشنهاد علیرضا زرین دست به امیر نادری برای ایفای نقش در فیلم «خداحافظ رفیق» معرفی شد.

نادری نیز با توجه به فیزیک و چهره سعید راد، او را برای ایفای نقش انتخاب کرد و ورود حرفه‌ای او به سینما را کلید زد.موفقیت نسبی این فیلم تلخ، سعید راد را در مرکز توجه موج نوی سینمای ایران قرار داد و در نهایت به ایفای نقش در فیلم‌هایی همچون «تنگنا» و «صادق کرده» ختم شد.مسعود کیمیایی نیز در فیلم «سفر سنگ» که رگه‌هایی از سینمای انقلابی را با خود داشت از او در نقش اصلی فیلم بهره گرفت و به تقابل میان خیر و شر جلوه دیگری بخشید.پس از پیروزی انقلاب، سعید راد برخلاف بسیاری از ستارگان قبل از انقلاب با ممنوع الکاری مواجه نشد و تا چند سال بعد حضور پررنگی در سینمای ایران داشت.

«خط قرمز» اثر مسعود کیمیایی یکی از بهترین نقش آفرینی‌های سعید راد است که فقط نمایشی محدود در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر داشت و پس از آن برای همیشه توقیف شد.ایفای نقش «امانی» بازجوی ساواک با توجه به پیچیدگی هایش کار سختی است که سعید راد به خوبی از عهده آن برآمده و خوبی روی قربانی بودن «امانی» در سیستمی مخوف مانور داده است.«مرز»، «فرمان»، «برزخی ها» و «عبور از میدان مین» از دیگر فیلم‌های او در اوایل دهه ۶۰ در کنار فیلم‌های پرفروشی همچون «عقاب‌ها» و «دادشاه» بودند.سعید راد از معدود ستاره‌های سینمای ایران در ایامی بود که بنیاد فارابی و مدیران وقت ارشاد تاکید ویژه‌ای روی پرهیز از ستاره پروری داشتند.در این ایام وی در مقام یک بازیگر نقش مهمی در کشاندن مردم به سالن‌های سینما داشته و نقش خود را به خوبی در این رابطه ایفا می‌کرد.شخصیت خلبان فیلم «عقاب ها» ساخته زنده یاد ساموئل خاچیکیان نمونه درخشانی در این رابطه است که سعید راد با درک درست خود از نقش، آن را به شکلی جذاب و تماشاگرپسند درآورد.با همه اینها سعید راد نیز سرانجام با معضلی به نام ممنوع الکاری که بیش از هرچیز ناشی از اعمال سلیقه‌ها بود، مواجه شد و به ناچار از حرفه بازیگری برای مدتی طولانی دور شد.

در سال‌های پایانی دهه ۷۰ سعید راد پس از مهاجرتی طولانی، بار دیگر به ایران بازگشت و پس از مدتی جلوی دوربین احمدرضا درویش برای فیلم پرهزینه «دوئل» رفت.یک فیلم جنگی خوش ساخت و استاندارد که یکی از نقش‌های کلیدی را وی ایفا می‌کرد.سعید راد با وجود موفقیت «دوئل» و پالس‌های مثبتی که از آن دریافت کرد، به هیچوجه در سینما پرکار نشد و گزیده کاری را جایگزین آن کرد.سعید راد به فاصله هشت سال، در دومین فیلم خود با عنوان «گیرنده» ساخته مهرداد غفارزاده بازی کرد که رگه‌هایی از کمدی کاملا در آن به چشم می‌آمد.

شخصیت «حاج صمد» راننده وانت به کل با نقش‌های سینمایی سعید راد تفاوت داشت و احتمالا هم به همین خاطر توجه او را برای بازی در آن جلب کرد که در نهایت به دریافت دیپلم افتخار نقش اول از جشنواره فیلم فجر ختم شد.البته سعید راد در این وقفه هشت ساله در نقش «رضاشاه» در مجموعه تلویزیونی «در چشم باد»، حضوری متقاعد کننده داشته و تصویر نسبتا کاملی از روزهای پایانی حکومت او ارائه کرد.«پروانگی» ساخته قاسم جعفری دیگر فیلم این سال‌های سعید راد است که در اکران عمومی با شکستی همه جانبه روبه‌رو شد.فیلمی با رگه‌های معناگرایانه که خوب ساخته نشد و بازیگر خوبی همچون سعید راد نیز در آن کاملا بلاتکلیف به نظر می‌رسد.

فیلم سینمایی «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا آخرین اثر سینمایی سعید راد به‌عنوان بازیگر است که در آن در نقش «تیمسار فلاحی» ظاهر شده است.آنچه در وهله نخست توجهات را به خود معطوف کرد شباهت ظاهری راد با «تیمسار فلاحی» است که گریم هم این شباهت‌ها را بسیار پررنگ‌تر کرده است.«چ» با توجه به پرداختن به دوره‌ای کوتاه از زندگی شهید چمران می‌تواند به موفقیت‌های بسیار در اکران عمومی دست یافته و دوره تازه‌ای را در زندگی حرفه‌ای سعید راد رقم بزند.