تسکین دردهای مزمن به روش سنتی

در کشورها و سنت های مختلف ماساژ درمانی دیدگاه ها و فلسفه های متفاوتی دارد و به آن اهمیت زیادی می دهند

در کشورها و سنت‌های مختلف ماساژ درمانی دیدگاه‌ها و فلسفه‌های متفاوتی دارد و به آن اهمیت زیادی می‌دهند. ماساژ درمانی یکی از شاخه‌های علم فیزیوتراپی است که همراه با حرکت‌درمانی و دستگاه‌هایی که به این منظور ساخته شده، مورد استفاده است. این نوع درمان کمکی برای بهبود بسیاری از بیماری‌ها و رفع خستگی‌های عضلانی است اما نکته قابل توجه آن است که ماساژ را هر شخصی نباید انجام دهد و نیاز به آگاهی، تخصص و مهارت دارد.

● تاریخچه ماساژ درمانی

ماساژ درمانی حرکت دست روی بدن است. چینی‌ها معتقد هستند هر نقطه‌ای از کف پای انسان به ارگانی در بدن مانند کلیه، کبد و یا قلب متصل است که با ماساژ نقاط مختلف پا می‌توان به اعضای بدن دسترسی پیدا کرد.

دکتر محسن هاشمی، متخصص فیزیوتراپی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ماساژ را با انواع مانورهای دیگر که روی بدن انجام می شود متفاوت می‌داند و می‌گوید: انجام این نوع درمان نیاز به اطلاعات کافی، دانش و مهارت دارد.

به عبارت دیگر برای انجام ماساژ درمانی باید دانست که زیر هر نقطه‌ای از بدن چه اعضایی وجود دارد و یا چه عروق و اعصابی از آن منطقه عبور کرده است. در صورتی که فلسفه ماساژ درمانی به درستی شناخته شده باشد فرد ماساژدهنده به راحتی درمی‌یابد که چگونه کارش را آغاز کند.

● رفع خستگی

ماساژها گاهی اوقات برای رفع خستگی و گاهی برای کاهش درد انجام می‌شوند. باور متخصصان آن است که علاوه بر وجود انواع مختلف ماساژ، فرد ماساژدهنده نیز تأثیر بسزایی در آرامش دارد. به این ترتیب به اصطلاح گفته می‌شود هر دستی مؤثر نیست. برای مثال، ماساژی که برای درمان میگرن داده می‌شود تکنیک‌های یکسانی دارد در حالی که انجام آن توسط دو فرد متفاوت، به طور یکسان اثر نمی‌کند.

به گفته دکتر هاشمی، ماساژ درمانی نه تنها جنبه سرگرم‌کننده و تفریحی ندارد بلکه لازم است دیدگاهی علمی نسبت به آن داشت و تحقیقات گسترده‌ای روی آن انجام شده است. از طرفی ماساژ درمانی هنگامی مفید است که فلسفه آن شناخته شده و براساس اصول انجام شود.

مهری قاسمی، دانشجوی دکترای فیزیوتراپی و مدرس دانشگاه شهید بهشتی ماساژ را به انواع سطحی – عمقی، عمقی و ضربه‌ای تقسیم می‌کند و می‌گوید: ماساژهای سطحی به طور مستقیم بر سیستم عصبی بدن اثر می‌گذارند و باعث آزادسازی هورمون‌ها و مواد آرام‌بخش در بدن می‌شوند. برای مثال نوازش کودکان و یا لمس سطحی آنها که باعث خواب‌آلودگی‌شان می‌شود نوعی ماساژ سطحی به شمار می‌رود. ماساژهای عمقی بر بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارند که شامل غلتاندن بافت بدن و یا بلند کردن آن است. این نوع ماساژ به شل شدن عضله کمک زیادی می‌کند و مانع از آسیب آن هنگام ورزش می‌شود. ماساژ ضربه‌ای اغلب حالت تحریکی دارد تا بدن را برای فعالیت آماده کند.

دکتر قاسمی در مورد مکانیزم اثر ماساژ برآرام‌بخشی بدن می‌گوید: به دنبال تمرینات ورزشی و فعالیت بدنی و افزایش سوخت و ساز بدن، یون‌های هیدروژن در عضله تجمع می‌کنند و از میزان یون‌های پتاسیم کاسته می‌شود. از طرفی گلیکوژن که منبعی برای سوخت عضله است و فسفات‌های با انرژی بالا از عضله تخلیه می‌شوند و نوعی کم‌خونی عضلانی به وجود می‌آید که در نهایت عضله را خسته می‌کند. هنگام خستگی عضلانی ماساژ باعث می‌شود تا جریان خون در بدن افزایش پیدا کند و مواد زائد را از بافت خارج کند. این نوع حرکات بر سیستم عصبی تأثیرگذار است و باعث افزایش ترشح مواد آرامش‌‌بخش به نام اندروفین در بدن می‌شود. ماساژ درمانی از روزگار قدیم برای تسکین درد مرسوم بوده است اما امروز در مراکز دانشگاهی اصول آن آموزش داده می‌شود تا براساس فیزیولوژیک بدن انجام شود و مؤثرتر باشد.

دکتر آزاده شادمهر دکترای فیزیوتراپی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران معتقد است: فرد ماساژدهنده باید علاوه بر دانش و تحصیلات، مهارت کافی داشته باشد چرا که ماساژی که نتواند آرامش مضاعفی را به همراه داشته باشد مؤثر نخواهد بود و گاهی اوقات باعث صدمه نیز می‌شود.

ماساژها براساس نوع تکنیک و نحوه انجام آن اثرات درمانی خاص دارند. برخی ماساژها برای رفع چسبندگی‌هایی که در نتیجه سوختگی به وجود می‌آیند، استفاده می شوند و برخی در ترمیم تاندون‌هایی که دچار التهاب شده‌اند، کاربرد دارد. برخی انواع ماساژها برای تصحیح عملکرد مفاصل و یا رفع گرفتگی عضلات است. ولی نکته قابل توجه آن است که ماساژ، به تنهایی برای درمان کافی نیست و بیماری‌ها تنها به وسیله ماساژ درمانی درمان نخواهند شد بلکه ماساژ روند بهبود بیماری را سرعت می‌بخشد.

در این میان دکتر شادمهر خاطرنشان می‌کند، ماساژ درمانی نباید با درمان دستی اشتباه گرفته شود زیرا درمان دستی مانند ماساژ درمانی یکی از تکنیک‌هایی است که در فیزیوتراپی استفاده می‌شود. بنابراین هر تکنیکی که افراد مختلف انجام می‌دهند، ماساژ نیست.

● تغذیه پوست

یکی دیگر از کاربردهای ماساژ درمانی، بهبود تغذیه پوست است که با آن پوست شادابی، طراوت و زیبایی پیدا می‌کند زیرا مواد زائد موجود در عضلات دفع می‌شود.

درمان کمکی برای بسیاری از بیما‌ری‌های عضلانی – اسکلتی مانند آرتروز با ماساژ امکان‌پذیر است زیرا عضلات را شل کرده و درد را کاهش می‌دهد. ماساژ در درمان برخی بیماری‌های عصبی، عضلانی مانند فلج نیز کمک‌کننده است.

به گفته دکتر قاسمی نکته قابل توجه در این مورد آن است، افرادی که ترجیح می‌دهند علاوه بر درمان دارویی، از ماساژدرمانی نیز استفاده کنند، باید این کار را تحت نظر پزشک و توسط فردی ماهر و متخصص انجام دهند. با افزایش سن و شکننده‌تر شدن استخوان‌ها و یا بروز پوکی استخوان، کوچکترین ضربه می‌تواند استخوان را دچار شکستگی‌های کوچک کند. بنابراین توصیه می‌شود ماساژ تحت نظر پزشک انجام شود.

مانورهای انجام شده در ماساژ، حتی در نوزادان نیز کاربرد دارد. به این ترتیب که گاهی نوزاد به دنبال خوردن شیر دچار درد معده می‌شود، در این صورت ماساژ خیلی سطحی می‌تواند کمک‌کننده باشد. از طرفی ماساژهای عمقی نیز باعث چابکی و سرحال شدن نوزاد می‌شود. درمان موضعی چاقی به روش ماساژ درمانی ازجمله موضوعاتی است که اغلب مورد بحث قرار می‌گیرد.

دکتر شادمهر در این رابطه معتقد است: شواهد علمی در مورد مؤثر بودن ماساژ برای از بین بردن چربی‌ها وجود ندارد اما نکته قابل توجه آن است که این کار باید توسط کسی انجام شود که از اصول و آناتومی بدن مطلع باشد تا بتواند اعضایی که زیر دست او لمس می‌شود را تشخیص دهد و آسیبی به بدن فرد وارد نکند.

به گفته دکتر هاشمی، چربی‌ها منبع انرژی برای بدن هستند که تنها با انقباض عضلات و فعالیت می‌سوزند بنابراین ماساژ تأثیری در سوختن انرژی ندارد و حتی در برخی موارد باعث ورود مولکول‌های چربی به گردش خون،‌ آمبولی و مرگ می‌شود.

● ماساژ و ورزش

ماساژ قبل از شروع فعالیت و ورزش مفید است زیرا گردش خون را سرعت می‌بخشد و بدن را آماده می‌کند. گاهی اوقات از ماساژ برای رفع خستگی و انقباض عضلات پس از ورزش استفاده می‌شود. به طور کلی ۳۰ دقیقه تا یک ساعت پس از ورزش، زمان مناسبی است تا لاکتات تجمع ‌یافته در خون که جزو مواد زائدی است که در اثر

سوخت و ساز در عضله‌ به وجود آمده است، تخلیه شود. همچنین لازم است PH عضله که در اثر تجمع یون هیدروژن افزایش یافته است، به حد طبیعی برسد اما در مورد مفید بودن ماساژ در این رابطه اعتقادات غلطی وجود دارد.

دکتر قاسمی در این رابطه می‌گوید: ماساژ پس از ورزش، برای رفع خستگی و گرفتگی عضلانی تأثیر زیادی نخواهد داشت. در مقابل، انجام ورزش‌های خنک‌کننده یا Cool down مفید خواهد بود.

این تمرینات شامل نرمش‌های ساده و سبکی است که پس از ورزش انجام می‌شود تا عضله به حالت قبل خود برگردد. این تمرینات ساده باعث می‌شود تا میزان اکسیژن‌رسانی به عضله افزایش پیدا کند و اسید کربنیک و دیگر مواد زائد در عضله تخلیه شوند، در حالی که ماساژ تأثیری بر اکسیژن‌رسانی به عضله ندارد.

به اعتقاد دکتر هاشمی، ماساژ باید هنگامی انجام شود که عضله حالت ثابت قبلی خود را به دست آورده باشد و منقبض نباشد. در این زمان پس از برطرف شدن گرفتگی‌ها و تخلیه اسید لاکتیک از عضله می‌توان ماساژ را شروع کرد بنابراین برای انجام ماساژ پس از ورزش باید کمی صبر کرد.