لطفا چهار زانو ننشینید

امروزه به دلیل شیوع رفتارهای غلط حرکتی و عدم رعایت اصول ایمنی حفاظت از بدن شاهد دردهایی هستیم که سابق بر این در افراد مسن و سالخورده مشاهده می شد دردهایی در نواحی مفاصل و استخوان ها که حالا میانسالان و حتی جوانان را درگیر خود کرده است

امروزه به دلیل شیوع رفتارهای غلط حرکتی و عدم رعایت اصول ایمنی حفاظت از بدن شاهد دردهایی هستیم که سابق بر این در افراد مسن و سالخورده مشاهده می‌شد؛ دردهایی در نواحی مفاصل و استخوان‌ها که حالا میانسالان و حتی جوانان را درگیر خود کرده است. متخصصان پزشکی می‌گویند: اصلی‌ترین دلیلی که باعث می‌شود افراد، به ویژه خانم‌ها در میانسالی به این مشکل دچار شوند مربوط به دوران جوانی و رعایت نکردن نکته‌های لازم این دوران است. دکتر غلامعلی عکاشه (رییس انجمن ارتوپدی ایران) پاسخگوی سوالات ما در این زمینه است.

▪ به چه علت خانم‌های جوان بیش از گذشته دچار دردهای مفصلی می‌شوند؟

- هر دردی چه در مفاصل چه در سایر نواحی بدن یک منشأ دارد که یا در اثر ضربه یا بیماری عضو است. به همین دلیل هر پارگی و شکستگی‌ای در ناحیه مفصل ایجاد درد می‌کند و صدها بیماری وجود دارد که ممکن است باعث درد در ناحیه مفصل شود. به لحاظ آماری تفاوتی بین مراجعان شاکی از دردهای مفصلی و استخوانی به لحاظ سن از گذشته تاکنون دیده نشده و در تمامی سنین، مراجعه به متخصصان صورت می‌گیرد و نمی‌توان گفت دردهای استخوانی تنها قشر پا به سن گذاشته را درگیر می‌کند و در جوانان دیده نمی‌شود. خانم‌های جوان به عقیده من بیشتر درد دارند تا منشأ درد داشته باشند، زیرا هر عامل عصبی، دلخوری و علل ناکامی می‌تواند عامل درد باشد در حالی که علت فیزیکی وجود ندارد. متاسفانه متوسط وزن در جامعه ما هم بالاتر رفته است به همین دلیل خانم‌هایی که بار بیشتری بر مفاصل خود حمل می‌کنند به جای آنکه مفاصل خود را تقویت کنند دچار خرابی و مشکل در مفصل شده در نتیجه دچار آرتروز می‌شوند.

▪ نقش تغذیه در این میان تا چه حد موثر است؟

- کمبود ویتامین‌ها و تغذیه نامناسب نمی‌تواند نقش مهمی در بروز مشکلات و خرابی مفصل داشته باشد. متاسفانه در جامعه این مساله باب شده که تغذیه ناسالم می‌تواند انواع بیماری‌ها را ایجاد کند ولی اگر فکر کنیم تنها تغذیه ناکافی فرد را دچار مشکل استخوانی شدید می‌کند، این غیرممکن است. مگر در مواردی که کمبود ویتامین D و تغذیه نامناسب فرد را دچار راشیتیسم کند که باعث علایم خاصی مانند کوتاهی قد، تغییر شکل اندام و پوکی استخوان در نوجوانان شده که در جامعه ما کمتر دیده می‌شود. باور غلطی هم وجود دارد که کمبود آهن فرد را دچار دردهای استخوانی می‌کند، در حالی که ابدا این مساله نقشی در بروز دردهای استخوانی ندارد.

▪ استفاده از مکمل‌های غذایی تا چه حد توصیه می‌شود؟

- به هیچ عنوان به مکمل‌های غذایی اعتقاد ندارم، زیرا این مکمل‌ها در طب جایگاه خوبی ندارند، چه برسد به اینکه کار درمان را انجام دهند و اگر فکر کنیم با مصرف آنها می‌توانیم دردهای استخوانی را کاهش دهیم، سخت اشتباه کرده‌ایم. مکمل‌ها به طور کلی رد نمی‌شوند ولی جایگاه درمانی ندارند و ما فردی را نداریم که تنها به دلیل استفاده نکردن از مکمل‌ها و تغذیه‌ ناکافی دچار دردهای استخوانی شده باشد.

▪ آرتروز به چه علت حادث می‌شود؟

- آرتروز قابل پیشگیری است و از سنین جوانی می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد، به این شرط که روی مفاصل به طور مداوم ورزش‌های مناسب صورت بگیرد که آنها را تقویت کند. به عنوان مثال اگر به طور مداوم عضلات نواحی اطراف زانوها تقویت شوند، قطعا فشار روی آنها حاکم می‌شود. شانه‌ها، گردن و مچ‌ پاها اگر به همین صورت، عضلات‌شان تقویت شود، فشار روی آنها کم می‌شود و فرد در سنینی که امکان ابتلا به آرتروز وجود دارد، دچار آن نمی‌شود یا علایم آن به تعویق می‌افتد و برعکس اگر فشار بر این مفاصل زیاد شود و فرد افزایش وزن پیدا کند و حرکات ناصحیح ورزشی انجام دهد، آرتروز زودرس حادث می‌شود و فرد در سنین جوانی هم دچار آن می‌شود. پس بهتر است ورزش کنیم و وزن خود را از حد معینی بالاتر نبریم.

▪ چه نوع ورزشی مناسب است؟

- ورزش‌های غیراصولی و حتی پیاده‌روی اگر فشار بیش از حد به زانوها وارد کند، مشکل ایجاد می‌کند. مثلا فردی که ورزشکار نیست اگر در سراشیبی تند بدود بر مفصل زانوی خود فشار وارد می‌کند. پیاده‌روی یکی از سالم‌ترین ورزش‌هاست به شرط آنکه صحیح انجام شود. خانمی که اصلا ورزش نکرده اگر برای نخستین بار ورزش دومیدانی تند انجام دهد به اندام‌های خود فشار زیاد وارد کرده و دچار تخریب آنی مفاصل می‌شود، ولی راه رفتن عادی در زمین صاف مناسب است. یکی از ورزش‌های دیگری که توصیه می‌شود، شناست، زیرا درون آب وزن فرد کاهش می‌یابد و فشار بر مفاصل کم می‌شود و فرد به خوبی می‌تواند آنها را ورزش دهد.

▪ چه زمانی درد مفصلی را جدی بگیریم؟

- هر درد مفصلی که ممتد باشد و با درمان‌های اولیه جواب ندهد باید به پزشک مراجعه شود. یکی از مسایلی که به خصوص در خانم‌ها دیده می‌شود، تغییر شکل اندام‌هاست. یک زانوی کج- یک زانوی نامناسب به شکل Z- به صورتی که پایین زانو به یک سمت و بالای آن به سمتی دیگر چرخیده باشد. تغییر شکل اندامی چه در نواحی زانو چه در اندام‌های تحتانی، فشار را بر عضلات اطراف زیاد می‌کند. اگر در یک خانم جوان درد ممتد و نشست و برخاست همراه با ساییدگی خاص بود و درمان‌های اولیه بی‌جواب مانده بود برای علت‌یابی باید به پزشک متخصص مراجعه شود.

▪ در موارد دردهای مفصلی و استخوانی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

- دو نوع پزشک متخصص در این حوزه وجود دارد. دسته اول پزشک متخصص روماتولوژی که متخصص بیماری‌های روماتیسمی مفاصل است و اگر درد منشأ روماتیسمی دارد فرد باید به او مراجعه کند. دسته دوم پزشک متخصص ارتوپد می‌باشد که کارش جراحی است. اگر درد جنبه شیمیایی داشته باشد باید به پزشک روماتولوژی و اگر جنبه فیزیکی داشته باشد مثل تغییر شکل، آرتروز و هر علت ضربه‌ای دیگر باید به ارتوپد مراجعه کنیم.

چه نوع کفشی مناسب است؟ آیا صحیح است که استفاده از کفش‌های پاشنه‌بلند سبب آرتروز زانو می‌شوند؟

استفاده از کفش نسبتا پاشنه‌بلند برای خانم‌ها مناسب‌تر است زیرا با توجه به شکل اندام خانم‌ها بهتر است از اینگونه کفش‌ها استفاده کنند البته نه کفش‌هایی که خیلی بلند هستند. کفش در واقع نمی‌تواند مشکل جدی برای مفاصل ایجاد کند و اگر خود شخص احساس راحتی کند و فشاری احساس نکند، می‌تواند حتی از کفش‌های پاشنه‌دار استفاده کند.

▪ چرا طی روزهای دوران ماهانه، زنان درد مفاصل می‌گیرند؟

- به طور کلی در این دوران هر دردی تشدید می‌شود و به هیچ وجه دلیل علمی دنبال این دردها نیست زیرا در این دوران به دلیل نگرانی و به‌هم‌ریختگی هورمون‌ها به ویژه در خانم‌های جوان هر دردی تشدید می‌شود. به‌هم‌ریختگی هورمون‌های زنانه دردهایی در نواحی مختلف ایجاد می‌کند که همیشگی و پایدار نیستند.

▪ پمادهای موضعی و تشک‌های برقی تا چه حد توصیه می‌شوند؟

- در دردهای موضعی که اسپاسم‌های عضلانی هستند استفاده از کرم‌های موضعی مثل دیکلوفناک یا پیروکسیکام حتما موثر و مورد تایید است اما در مشکلات حاد و عمومی‌تر تنها برای چند دقیقه‌ای اثر مفید موضعی دارند و برای درمان قطعی، اقدام‌های جدی‌تر لازم است.

در ارتباط با کیسه‌های آب‌گرم و تشک‌های برقی هم مانند پمادها در درمان‌های موضعی کاربرد دارند.

▪ به طور معمول زمانی که ضربه‌ای به هر عضو وارد می‌شود باید از کیسه یخ استفاده کنیم و زمانی که درد ناشی از اسپاسم عضله‌ای باشد باید از کیسه - آب گرم و تشک‌های برقی استفاده کنیم. در کل این‌گونه اقدام‌های تنها به طور موضعی درد را برطرف می‌کند و برای درمان نهایی باید اقدام‌های جدی کرد.

کورتون دارویی است که اغلب به بیماران دردهای استخوانی تجویز می‌شود. شما استفاده از آن را توصیه می‌کنید؟

کورتون‌ها یکی از بهترین داروهای دنیا هستند. هیچ دارویی به اندازه کورتون‌ها به بیماران کمک نکرده است. متاسفانه جامعه ما به دلیل برخی عوارض، آن را رد می‌کند ولی کورتون مانند آب روی آتش است و ما نمی‌توانیم به صرف اینکه آبی که روی آتش می‌ریزیم اطراف را خیس می‌کند از آن برای خاموشی آتش استفاده نکنیم. کورتون در دردهای روماتیسمی بسیار مفید است و فقط باید بدانیم توصیه‌های پزشکی تجویز این دارو به چه صورت است. استفاده بیش از حد و غیرصحیح آن به هیچ‌وجه تایید نمی‌شود.

▪ توصیه‌های تکمیلی شما برای پیشگیری از این‌گونه دردها چیست؟

- ابتدا ورزش کردن مناسب و مداوم برای تقویت عضلات، دوم، کاهش وزن و جلوگیری از افزایش وزن، سوم، کنار گذاشتن عادت‌های غلط مانند چهارزانو نشستن زیرا فشار زیادی بر مفاصل زانو وارد می‌کند.

چهارم، بار بیش از حد حمل نکنید. استفاده از کوله‌های سنگین بر شانه‌ها فشار بیش از حد را به عضلات نواحی مفاصل شانه وارد کرده که در درازمدت مشکلات جدی برای‌تان ایجاد می‌کند و در آخر، اگرچه تغذیه صحیح تنها عامل حفظ سلامت مفاصل شما نیست ولی رعایت آن در درازمدت به حفظ سلامت استخوان‌ها و دیگر اندام‌های بدن کمک می‌کند.