سوگندهای بیهوده

خداوند متعال سوره نساء را با ذکر پاره ای از احکام شرع خاتمه داد, اکنون سوره مائده را نیز با بیان احکام, آغاز می کند

ٓ● سیمای سوره مائده‏

خداوند متعال سوره نساء را با ذکر پاره‏ای از احکام شرع خاتمه داد، اکنون سوره مائده را نیز با بیان احکام، آغاز می‏کند. این سوره مبارکه پنجمین سوره از قرآن کریم و چهارمین سور از سور طوال است . همه این سوره مدنی است تنها بعضی از مفسّران گفته‏اند الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ چون در حجة الوداع نازل شده است، مدنی نمی‏باشد (چون نزدیک مکّه بوده است).

گفته می‏شود که این سوره آخرین سوره‏ای است که بر پیامبر (ص) نازل شده و نزول آن بعد از سوره فتح بوده است.

از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که این سوره دو یا سه ماه قبل از وفات پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم نازل شده و هیچ آیه ای از آیات آن نسخ نشده‏ است.

این سوره یکصد و بیست آیه دارد. عدد آیات آن در مکتب کوفی ۱۲۰ و در مکتب بصری ۱۲۳ آیه است.

بصریون نخستین آیه سوره را تا بِالْعُقُودِ و آیه ۱۵ را تا وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ و آیه ۲۳ را تا فَإِنَّکُمْ غالِبُونَ یک آیه دانسته‏اند.

کلمات آن: دو هزار و هشتصد و چهار کلمه و حروف آن: یازده هزار و نهصد و سی حرف است.

از لطائفی که در این سوره کریمه است، اینکه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجید میباشد، و این عدد مناسبت پیدا می‏کند با ذوات خمسه طیّبه که عنوان اهل بیت(علیهم السلام) است، و از این جهت در این سوره کریمه آیاتی مربوط به أهل بیت أطهار(علیهم السلام) ذکر شده است، مثل: آیه - الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ- ۳، و آیه- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ- ۵۵، و آیه- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- ۶۷.

بیشترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» در این سوره است. مثلًا در سوره بقره یازده مرتبه، ولی در این سوره شانزده مرتبه آمده است.

● علت نامگذاری

این سوره به خاطر دعای حضرت عیسی علیه السلام برای نزول مائده‏ی آسمانی که در آیه‏ی ۱۱۴ آمده، «مائده» نامیده شده است. (قالَ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ (۱۱۴).

در برابر سوگندهایی که از روی اراده و در حالت طبیعی و عادی روی زبانتان جاری شده مؤاخذه می‏کند، کفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود می‏دهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده، و کسی که هیچکدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد می‏کنید و به آن عمل نمی‏نمائید.

این سوره به «عهد» و «عقود» نیز نام‏گذاری شده (زیرا در مجموع آیاتِ این سوره نسبت به یک پیمان‏شکنی مهم هشدار می‏دهد).

● در فضیلت سوره

عیاشی در اسناد خود از ابی جارود نقل کرده که ابی جعفر محمد بن علی (صلوات اللّه علیهما) فرمود: هر کس در هر روز پنجشنبه سوره مائده را تلاوت کند، هرگز ایمان او به شرک و ظلم آلوده نمیشود.(بحارالانوار، ج ۹۲)

از ابی بن کعب از حضرت رسول (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) که فرمود هر کس سوره مائده را بخواند، به عدد نفوس تمام یهود و نصاری ده حسنه به او عطا می شود و ده سیئه از او دفع می شود و برای او ده درجه‏ رفع می شود.

عیاشی به اسناد خود از امام علی(علیه السلام) نقل کرده است که: قرآن، بعضی، بعضی دیگر را نسخ میکرد و اخذ آن به امر پیامبر بود، تا اینکه سوره مائده نازل شده که احکامی مربوط به سابق را نسخ کرد ولی چیزی از آن نسخ نشد.

● محتویات این سوره‏

این سوره با دستور أَوْفُوا بِالْعُقُودِ و فرمان وفا به عهد شروع می‏شود و با وعده نزول مائده بر نصاری که عهدی بود از جانب خدا و با بیان اینکه عیسی بن مریم به پیمان بندگی وفا کرد به اتمام می‏رسد، در خلال این دو، بسیاری از احکام حلال و حرام ذکر می‏شود که همه پیمانهای الهی هستند که از بندگان گرفته شده است.

در این سوره سه بار از میثاق بنی اسرائیل و نصاری یاد شده، آن گاه مقداری از احوال کسانی که مقررات و پیمانهای خدا را شکسته‏اند، بیان شده است، چنین به نظر می‏رسد که سوره مبارکه در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ خلاصه می‏شود و همه مطالب آن در تحت همین عنوان می‏باشد.

در المیزان فرموده: غرض جامع در این سوره، دعوت به وفا به عهد و مراعات بیانهای حق است، و تهدید شدید است به آنهایی که پیمانهای حق را می‏شکنند و به آنها اعتناء نمی‏کنند و اینکه عادت خدا بر آن جاری است که بر اهل ایمان و تقوی و نیکوکاری، رحم کند و بر آنها سهل گیرد و با اهل طغیان و تجاوز و عهدشکنان سخت‏گیری نماید. لذا می‏بینیم که سوره بر بسیاری از احکام حدود و قصاص و بر مثل قصه مائده و سؤال عیسی، قصه فرزندان آدم، بسیاری از مظالم و عهد شکنیهای بنی اسرائیل شامل است و نیز بر بسیاری از آیاتی که خدا در ضمن آنها بر مردم منت می‏نهد مانند اکمال دین و اتمام نعمت و حلال کردن طیبات و اینکه در دین عسر و حرج نیست، شامل می‏باشد.

از لطائفی که در این سوره کریمه است، اینکه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجید میباشد، و این عدد مناسبت پیدا می‏کند با ذوات خمسه طیّبه که عنوان اهل بیت(علیهم السلام) است، و از این جهت در این سوره کریمه آیاتی مربوط به أهل بیت أطهار(علیهم السلام) ذکر شده است، مثل: آیه - الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ- ۳، و آیه- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ- ۵۵، و آیه- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- ۶۷.

● سوگندهای بیهوده

نکته آیه ۸۹ سوره مائده بسیار قابل تأمل است:

ای کسانی که ایمان آورده‏اید، خداوند، شما را به خاطر سوگندهای بیهوده‏ای که خالی از اراده شماست و در حال خشم یا پریشانی روحی بر زبان می‏آورید مؤاخذه نمی‏کند.

ولی در برابر سوگندهایی که از روی اراده و در حالت طبیعی و عادی روی زبانتان جاری شده مؤاخذه می‏کند، کفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود می‏دهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده، و کسی که هیچکدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد می‏کنید و به آن عمل نمی‏نمائید.

چگونه کسی مستحق هدایت خداوندی خواهد شد

یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلی‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (۱۶)

نور خدا و کتاب او و به عبارت دیگر آیین او به کسی سود می رساند که از راهی که خشنودی خدا در آن است پیروی کند. و هر کس که از آن راه منحرف شود، از سوی خدا نوری به قلب او نمی‏تابد و راه زندگی او روشن نمی شود.

اگر انسان بخواهد که بفهمد، باید به سوی وسایل و اسباب فهم حرکت کند و در راه آن تلاش کند، در پی علم برود و هرگاه به علم دست یافت به آن عمل کند.

اما کسی که علمی بیاموزد و به آن توجهی نکند و به آن عمل ننماید و به راه هدایت آن نرود، آن علم از نزد او خواهد رفت. در حدیث آمده است که «علم عمل را ندا می‏دهد، اگر پاسخش گفت می‏ماند و اگر پاسخش نگفت رخت برمی‏بندد».

پس هدایت خداوندی به کسی ارزانی می شود که به آن عمل کند و اگر چنین کند درهای سلامت در عرصه‏های گوناگون حیات به روی او باز می شود. دری از سلامت در اجتماع، و دری در سیاست و دری در اقتصاد و درهای دیگر در عرصه‏های دیگر.

به درهای سلامت، جز عمل کنندگان به علم و هدایت نمی رسند و همه راههای سلامت به یک راه راست می‏رسد که نه در آن کجی است و نه انحراف و همین راه است که رهرو خود را به بهشت می‏رساند.

نوشته آمنه اسفندیاری