عادت های نا خوشایند کوچولو ها

هر کودک باید سعی کند روشی را برای کاستن هیجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم باعث راحتی و آسایش و آرامش خیالش شود و هم مورد قبول جامعه و خانواده و شخصیت خود او باشد

دوران کودکی مثل بزرگسالی با استرس و فشارهای روانی گوناگون توام است. هر کودک باید سعی کند روشی را برای کاستن هیجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم باعث راحتی و آسایش و آرامش خیالش شود و هم مورد قبول جامعه و خانواده و شخصیت خود او باشد.

بیشتر بچه‌ها عاداتی مخصوص به خودشان دارند از قبیل ناخن جویدن و یا مکیدن انگشتان. علل عمده این عادات عبارتند از:

الف) فشارهای عصبی و عصبانیت ناشی از فشارهای روحی و اضطراب و استرس.

ب) تقلید از دیگران که به صورت عادت در آمده باشد.

ج) دلواپسی. موقعیت‌های ترس‌آور و بلاتکلیفی و...

این مساله اغلب سبب نگرانی والدین می‌شود اما خبر خوب این است که این عادات اکثرا به خودی خود از بین می‌روند. اما اگر شما از آن دسته والدینی هستید که در این زمینه بیش از حد نگرانید و احساس می‌کنید باید به کودکتان کمک کنید که هر چه سریعتر عادتش را ترک کند می‌توانید راهکارهای پیشنهادی ما را به کار بندید.

● چه چیز عادت است‌؟

عادت یک الگوی رفتاری است که تا وقتی که کودکتان تقریبا بدون فکر و اختیار آن را انجام می‌دهد مرتبا اتفاق می‌افتد.

اگر بچه‌ها کاری را مدام تکرار کنند به عنوان مثال موهایشان را بارها و بارها بکشند این یک عادت به حساب می‌آید.

در اغلب موارد عادات کودکان سبب نوامیدی و آزار والدین می‌شود اما معمولا جای هیچ نگرانی نیست.

عادات کودکان معمولا شامل لمس کردن و یا ور رفتن با قسمتی از صورت یا بدنشان است.

گاهی اوقات آنها از عاداتشان مطلعند وبا اختیارآن را انجام می‌دهند گاهی بی اختیار و آگاهی آنها را انجام می‌دهند.

تعدادی از عادات معمول و متداول در بچه‌ها عبارتند از:

▪ مکیدن یکی از انگشتان.

▪ جویدن ناخن‌ها یا کندن پوست اطراف آنها.

▪ پیچاندن یا کشیدن موها.

▪ جویدن اشیا از قبیل مداد و لباس‌هایشان.

▪ دندان قروچه.

▪ بالا کشیدن بینی.

● چرا این عادات در کودکان ایجاد می‌شوند؟

عادت‌ها می‌توانند مایه تسلی و آرامش کودکان شوند. مکیدن مثال خوبی در این زمینه است. به محض این‌که کودکان نوپا مرحله نوزادی را پشت سر می‌گذارند عادت‌هایی نظیر انگشت مکیدن می‌تواند راهی برای تسکین استرس و اضطراب در آنها باشد. اما استرس و اضطراب همیشه دلیل بر عادات کودکان نیست.

گاهی این عادات متعاقب ملالت و خستگی در افراد ایجاد می‌شوند. یعنی این رفتار عادت گونه می‌تواند یک منبع سرگرمی برای کودک باشد. برای مثال یک مطالعه در زمینه جویدن ناخن در کودکان نشان می‌دهد وقتی که آنها در حال تماشای تلویزیون هستند یا هیچ کاری انجام نمی‌دهند نسبت به وقتی که احساس تشویش و نگرانی می‌کنند این عادت در آنها متداول‌تر است.

گاهی اوقات عادت‌ها رفتارهایی هستند که شروعشان با دلایل کاربردی و مفید همراه است ولی با اتمام آن دلایل این عادات از بین نرفته و همچنان ادامه می‌یابند برای مثال بچه‌های کوچک وقتی که سرما می‌خورند اغلب بینی‌شان را به منظور تمییز کردن بالا می‌کشند اما عادت بالا کشیدن بینی حتی با تمام شدن سرما خوردگی هم در بعضی از آنها باقی می‌ماند.

نکته دیگر حائز اهمیت این است که خود شما والدین عزیز یک الگوی بسیار موثر برای کودکتان هستید که نقش بسیار زیادی در این زمینه خواهید داشت. اگر دیدید کودکتان یک عادت را شروع کرد احتمالا باید از خودتان بپرسید که آیا این یکی از عادت‌های خودتان هست یا نه. برای مثال مطالعات نشان داده‌اند که عادت ناخن جویدن در یک خانواده می‌تواند نسل به نسل تکرار شود.

بعضی از بچه‌ها عادات و رفتارهایی غیرمتداول دارند که گرچه به نظر می‌رسد با آنها احساس راحتی می‌کنند اما اندکی غیرمعمول به نظر می‌رسند از جمله عادات غیرمتداول می‌توان از‌ تکان و جنبش بدن ‌ چرخش سر و یا کوبیدن سر به جایی نام برد که معمولا در سنین ۱۸ ماهگی به خودی خود از بین خواهند رفت.

در این بین آنچه اهمیت دارد این است که شما باید از رفتارهایی که شبیه یک عادت به نظر می‌رسند اما ممکن است علت‌های پزشکی داشته باشند آگاه باشید. برای مثال کارهایی که شروعش توسط کودک به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و با کج خلقی و احتمالا تحریک پذیری از جانب او همراه است ‌ مثلا کشیدن یا ضربه زدن به گوش ‌ می‌تواند نشانی از عفونت گوش و یا دندان در آوردن باشد.

● شکستن عادت‌ها‌

بیشتر عادت‌های کودکانه به خودی خود از بین می‌روند. اما اگر عادت کودک شما با انجام هر روزه‌اش ایجاد مزاحمت و نگرانی می‌کند ‌ ایجاد خجالت و شرمساری می‌کند یا حتی سبب ایجاد ضرر و زیانی برای شما یا خودش می‌شود باید در این زمینه کاری انجام دهید و او را در ترک این عادت یاری کنید.

برای مثال مکیدن انگشت شست و یا سایر انگشتان عادتی نرمال و متداول است. اما ممکن است فرزندتان همیشه و مدام این کار را انجام دهد. اگر این کار سبب ایجاد مشکل و اختلال در صحبت کردن یا خوردن او شود یا این‌که کودکتان به خاطر این عادت مورد تمسخر و اذیت و آزار دوستان و همسالانش قرار گیرد زمان این است که دیگر این عادت را ترک کند.

● راهکارهایی برای کمک به ترک عادت کودکان

یک یادآوری ملایم و مهربانانه می‌تواند کافی باشد. دقت کنید که لحن گفتار شما در حرف شنوی کودک بسیار موثر خواهد بود. عصبانیت و واکنش غیر صحیح از جانب شما ممکن است او را در انجام عادتش حریص‌تر کند.

گاهی اوقات تمرکز و حساسیت بیش از حد روی یک عادت و توجه زیادی معطوف آن نمودن ممکن است اوضاع را بدتر و وخیم‌تر کند. اما همه اینها بستگی به این دارد که کودکتان در برابر توجه و واکنش شما چه احساسی دارد و چه واکنشی نشان می‌دهد.

سعی کنید فرزندتان را در طول اوقات فراغت و استراحتش به انجام کار دیگری تشویق نمایید. برای مثال می‌توانید او را به بازی کردن با یک اسباب بازی که قسمت‌های متحرک و جداشونده دارد مثل پازل و یا خانه‌سازی و یا حتی گیم‌های دستی تشویق کنید.

سعی کنید بفهمید که چرا کودکتان این عادت را انجام می‌دهد و بسته به آن چاره‌ای دیگر بیندیشید. مثلا اگرکودک از شدت داشتن ادرار و یا مدفوع به خود می‌پیچد وخود را تکان می‌دهد اما از رفتن به دستشویی امتناع می‌ورزد به جای این‌که فقط به گفتن این‌که برو به دستشویی اکتفا کنید می‌توانید بگویید فکر نمی‌کنی نیاز به رفتن به دستشویی داری؟ فکر کن و به من بگو.

عادت‌ها گاهی به صورت جفت به جفت با هم می‌آیند مثلا مکیدن انگشت و کشیدن یا پیچاندن موها و اگر شما موفق شوید کودک را به ترک یکی از آنها وادارید دیگری به خودی خود متوقف خواهد شد. در مورد این مثال اگر مکیدن انگشت را در کودک متوقف کنید دست از کشیدن موهایش نیز برخواهد داشت.

تمجید و تحسین کردن کودک در ترک عادات بسیار موثر خواهد بود.

چه موقع باید در مورد عادات کودکان نگران شد و راهکارهای خاصی برای ترک آنها جستجو نمود؟

در حدود ۳ سالگی مکیدن انگشتان و مخصوصا انگشت شست برای رشد و نمو دندان‌ها ایجاد مشکل خواهد کرد. اگر کودکتان در این سنین هنوز به این عادت وابسته است با پزشک و یا یک داروساز در مورد بکارگیری سایر شیوه‌ها صحبت کنید. از قبیل مشمع‌های چسبدار و یا محلول‌های رنگی که روی انگشت کودک زده می‌شود و در صورت خوردن آن مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌شود.

اگر نگرانید که مکیدن انگشت مشکلی برای فرزندتان ایجاد کند می‌توانید نزد دندان پزشک رفته و در مورد بکارگیری یک حائل سقف دهان با او مشورت نمایید. این وسیله مک زدن به انگشت شست و سایر انگشتان را برای کودک مشکل خواهد نمود.

اگر حدس می‌زنید که تشویش و اضطراب یا نگرانی ممکن است دلیلی برای عادت کودکتان باشد در وهله اول باید به دلیل این اضطراب و نگرانی رسیدگی نمایید. با پزشکتان در مورد مراجعه به یک متخصص مشورت کنید. مطمئنا یک روانپزشک راهکارهای علمی‌تر و مناسب‌تری در حل این مشکل به شما ارائه خواهد نمود.

رابطه عادات و عدم توانایی در کودکان: بچه‌هایی که در برخی موارد دچار عدم توانایی هستند بیشتر مستعد ابتلا به عادت‌ها می‌باشند و عادت‌ها بیشتر در آنها به چشم می‌خورد. در این موارد یک روانشناس یا سایر متخصصانی که در زمینه ناتوانی در کودکان تجربیاتی دارند قادر خواهند بود در بدست آوردن اطلاعات بیشتر و جامع‌تر شما را یاری نمایند.

● عادت یا تیک عصبی‌ راه‌های تشخیص این دو از یکدیگر؟

واکنش‌های عصبی یا تیک با آنچه ما عادت می‌نامیم متفاوتند. تیک‌ها اسپاسم‌های ماهیچه‌ای هستند که منجر به حرکات متناوب و نامنظم‌می‌شوند و به نظر می‌رسد که خارج از کنترل کودک هستند. برای مثال چشمک‌زدن‌های مکرر تکان ناگهانی صورت و تکان‌های شانه یا بازوها. در اکثر مواقع تیک‌ها حاصل از اختلالات سلامتی از قبیل سندرم تورت Tourette syndrome یا استرس و نگرانی می‌باشند. آنچه لازم به ذکر است این است که کودک ممکن است قادر باشد یک تیک عصبی را برای مدت کوتاهی کنترل نموده متوقف نماید اما به محض این‌که کودک فکر کردن در مورد آن را متوقف نماید و کنترل آن را از یاد ببرد دوباره باز خواهد گشت. اگر احساس می‌کنید که این تیک عصبی سبب اندوه ‌ اضطزاب و پریشانی فرزندتان شده بهترین کار این است که از یک روانشناس یا پزشک متخصص یاری بخواهید.

در اینجا به ذکر راهکارهایی جهت کمک به بهبودی برخی اختلالات عادتی در کودکان می‌پردازیم:

▪ ناخن جویدن:

ـ یک اختلال عادتی در کودکان زیر ۶ سال می‌باشد.

ـ البته گاهی در بزرگسالان نیز دیده می‌شود.

ـ میزان شیوع ناخن جویدن در دخترها بیشتر از پسرهاست.

ـ براساس تحقیقات شروع این اختلال از ۳ تا ۶ سالگی است و در ۱۰ تا ۱۵ سالگی به اوج خود می‌رسد.

ـ بیشتر کودکان مبتلا به این اختلال را کودکان ۱۰ تا ۱۲ ساله تشکیل می‌دهند.

● توصیه‌های لازم جهت بهبودی اختلال جویدن ناخن در کودکان

الف) به جای پرداختن به عمل شخص به خود او توجه کنید و علت را از بین ببرید.

ب) توجه به بهداشت روانی کودک.

پ) پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه کودک مثل فعالیت‌های علمی ‌ فرهنگی ‌ هنری و ورزشی.

ت) تقویت کردن روحیه مثبت در فرزندان.

ث) پاداش و تحسین در صورت ترک اختلال مزبور.

ج) ریشه ناراحتی مثل اضطراب ‌ ترس ‌ شرم ‌ احساس حقارت و... را شناسایی و رفع کنید.

چ) از سرزنش و تنبیه کودک بپرهیزید.

ح) برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی مثل اسهال و بیماری‌های انگلی ناخن‌های کودک را کوتاه و تمیز نگه دارید.

خ) به علت جویدن ناخن در کودک ایجاد استرس و ترس نکنید زیرا باعث تشدید این امر می‌شود.

د) عدم استفاده از داروهای تلخ و بدمزه روی ناخن‌های کودک به علت تاثیر روانی آن روی کودک و ایجاد تنفر از دارو و پزشک در او.

ذ) زمانی که دست فرزندتان به سوی دهانش می‌رود دقت کنید که محرک‌هایی را که باعث این عمل شده ارزیابی و شناسایی کنید.

ر) یک مشغولیت فرعی برای کودک ایجاد کنید مثل خمیر بازی،‌ توپ بازی،‌ پازل،‌ کاردستی،‌ نقاشی خانه‌سازی و...

ز) به کودک انگیزه‌های مثبت برای ترک جویدن ناخن بدهید مانند وعده هدیه‌ای زیبا مثل لاک،‌ یک جفت دستکش یا یک حلقه یا انگشتر زیبا برای دختران و برای پسرها ناخن‌گیر،‌ ذره بین برای دیدن ناخن‌ها و...

ژ) از دست‌های کودک عکس بگیرید تا با مقایسه آنها در طول دوره ترک عادت و پس از بهبود وضعیت ناخن‌ها آشکار شود. مکیدن انگشت شست در کودکان:

به طور کلی مکیدن انگشت شست در کودکان و خردسالان امری طبیعی است. این کار باعث آرامش آنها می‌شود.

ولی اگر بعد از ۶ سالگی باز هم این عمل ادامه یابد احتیاج به درمان دارد. در این گروه از بچه‌ها علت مکیدن شست ممکن است عصبانیت،‌ خشم،‌ ناراحتی،‌ بی‌حوصلگی،‌ شرم یا خستگی باشد. در کودکان بالاتر از شش سال مکیدن انگشت شست عوارضی چون ناهنجاری‌های استخوان فک،‌ به هم ریختگی ردیف دندان‌ها و آرواره‌ها را بدنبال دارد.

● توصیه‌هایی جهت رفع اختلال مکیدن شست در کودکان

الف) در ماه‌های اول زندگی شیر خوار از دندان‌گیر استفاده کنید.

ب) زمان شیر خوردن و مکیدن شیشه شیر را زیاد کنید. برای این کار می‌توانید از سر شیشه با سوراخ کوچک‌تر استفاده کنید.

پ) برای ترک عادت کودک به او فشار نیاورید و از تذکرهای پی در پی بپرهیزید.

ت) حمایت روانی باعث می‌شود که کودک در ناملایمات و سختی‌ها و نگرانی‌ها مقاومت و تحمل بیشتری پیدا کند.

ث) از استفاده مواد تلخ و بد مزه و تند بروی انگشت دست بپرهیزید.

ج) از او بخواهید در مورد مشکلات یا نگرانی‌هایش با شما صحبت کند.

چ) سعی کنید ساعت‌های طولانی دست‌های کودک را مشغول نگه دارید. کارهایی مانند نقاشی ‌ سفالگری،‌ کاردستی و... می‌تواند موثر باشد.

ح) تماس بدنی،‌ نوازش و آرامش دادن از نگرانی‌ها و اضطراب او می‌کاهد.

خ) هنگامی که کودک انگشتش را می‌مکد بدون اشاره به این مطلب او را جلوی آینه ببرید.

د) هیچ گاه دچار احساس ناکامی و شکست نشوید زیرا این حس به کودکتان منتقل می‌شود. با افکار مثبت خود روحیه عزت نفس و خود باوری را در فرزندتان تقویت نمایید.

ذ) اگر کودک به سنی رسیده باشد که بتواند تمرین‌های آرام‌سازی،‌ تنفس‌های عمیق و تمرین رهاسازی عضلات و تمرین‌های یوگا را انجام دهد با او به این تمرین‌ها بپردازید.

ر) این عمل را تا حدودی نادیده بگیرید. اظهار نظر چه مثبت و چه منفی در این مورد مشکل را تشدید می‌نماید.

ز) هنگام مکیدن شست او را در آغوش نگیرید. برعکس بعد از توقف مکیدن شست این کار را انجام دهید.

ژ) بهداشت انگشتان دست کودک را رعایت نمایید.

س) در پایان هر هفته پاداش یا جایزه‌ای برای ترک این عادت در نظر بگیرید. این پاداش حتما نباید شیئ باشد می‌توانید او را به پارک،‌ سینما،‌ شهر بازی و... ببرید یا کتاب مورد علاقه‌اش را برای او بخوانید.

● پیشنهادات موثر برای مقابله با این عادت در کودکان

الف) ابتدا ریشه و علت نگرانی کودک از آلودگی دست‌ها یا وسایلش را جستجو کنید.

ب) در مورد نظم و ترتیب بیش از حد از کودک بپرسید چرا ردیف بودن وسایل روی میز و یا سر جای خاص قرار گرفتن وسایل در کمد و... برایش اهمیت زیادی دارد؟

پ) با عقاید نادرست کودک مقابله کنید. به او بگویید با خود تکرار کند که یک آلودگی کوچک روی دست من برایم زیانی ندارد.

ت) داستانی برایش تعریف کنید و در آن داستان مطرح کنید که قهرمان اصلی آن هر وقت عصبانی می‌شد یا ناراحتی فکری داشت مشغول شستن می‌شد و آنقدر این عمل را تکرار می‌کرد که روزش تمام می‌شد و از تمام فعالیت‌ها و تفریحات خود باز می‌ماند.

ج) فهرستی از رفتارهای منطقی و عاقلانه تهیه کنید و در اختیارش قرار دهید و به ازای انجام هر مورد به او پاداش دهید. به طور مثال لیست مورد نظر می‌تواند شامل موارد زیر باشد: شستن دست‌ها قبل از هر وعده غذایی،‌ تمیز و مرتب کردن اتاق دو بار در هفته به جای دو بار در روز و...