بازیابی عناصر داستان ایرانی

مرحوم حسین حداد، در سخن آغاز این کتاب، این اثر را بخش کوچکی از طرح بزرگی می داند که کارگاه قصه و رمان حوزه هنری با عنوان «بازیابی عناصر داستان ایرانی» به مرحله اجرا گذارده است.
آن …

مرحوم حسین حداد، در سخن آغاز این کتاب، این اثر را بخش کوچکی از طرح بزرگی می داند که کارگاه قصه و رمان حوزه هنری با عنوان «بازیابی عناصر داستان ایرانی» به مرحله اجرا گذارده است.

آن گونه که در مقدمه کتاب «عناصر داستان ایرانی» آمده، این مأخذشناسی توصیفی به این بهانه تهیه و تدوین گردیده تا محققان، منتقدان، پژوهشگران و علاقه مندان به این نکته، ظریف که ما «بر سر بزرگترین گنجینه ادبیات داستانی جهان نشسته ایم» توجه کنند و بدانند درخصوص موضوع تحقیق شان چه کتاب ها و مقالاتی در بین سال های ۱۳۱۲ تا ۱۳۷۷ در ایران به چاپ رسیده است.

& با دقت نظر در عمق کتاب، متوجه کوششی که مرحوم حداد و گروه تحقیقاتی وی به انجام رسانده اند، می شویم؛ که در زمانی هشت ماهه به سامان رسیده (البته کتاب در سال ۸۰ آماده چاپ شده بوده که به علت تغییر مدیر انتشارات تا سال ۸۸ چاپ آن به طول کشیده و متاسفانه حداد نتوانست ثمره تلاش و کوشش خود را از نزدیک ببیند).

کتاب «عناصر داستان ایرانی» از سه بخش اصلی «ادبیات داستانی متون کهن»، «ادبیات داستانی متون دینی» و «ادبیات عامیانه» تشکیل شده و همراه با ضمائم مربوطه، اینک پیش روی مخاطبین فرهیخته می باشد.

«فهرست عناوین مداخل براساس حروف الفبا» نخستین مطلبی ست که در کتاب عناصر داستان ایرانی به آن توجه شده است. در این فهرست، مداخل براساس حروف الفبا گرد آمده. پژوهشگر با دقت در این بخش با نشانه هایی که نمایه گذار در مقابل عناوین کتب و مقالات منتشره تعبیه کرده، به خوبی می تواند مأخذ آثار را شناسایی کند. او با نشانه های «ک» برای «کتاب»، «م» برای «مقاله» و «ن» جهت «نشریه» آشنا می شود.

مخاطب کتاب «عناصر داستان ایرانی» پس از خواندن «راهنمای استفاده کننده» با چهار فصل اصلی کتاب رو به رو می شود:

فصل اول:

ادبیات داستانی متون کهن

در این بخش ضمن طرح عناوین کتب با چکیده ای از آثار آشنا می شویم. برای نمونه می توان به اثر زیر اشاره کرد:

یکی داستان است پر آب چشم-جلال خالقی مطلق

(نبرد پدر و پسر در ادبیات و افسانه های اقوام مختلف/نظریه های مربوط به نبرد پدر و پسر/روایات مختلف داستان رستم و سهراب)

¤ موضوع نبرد بین پدر و پسر، در روایات حماسی و افسانه های اقوام مختلف آمده است. برخی، این نبردها را ناشی از اسطوره نبرد خدایان دانسته اند. فروید و پیروانش آن را ناشی از عشق نامشروع پسر به مادر می دانند و عده ای دیگر آن را بازتاب اجتماعات اولیه.

این کتاب، به شرح روایات مختلف از داستان رستم و سهراب در بین اقوام ایرانی و غیرایرانی اختصاص دارد.

فصل دوم:

ادبیات داستانی متون دینی

همان گونه که از عنوان فصل برمی آید، گروه محقق با گرد آوردن مجموعه ای از کتب و مقالاتی که زیرمجموعه این مبحث قرار می گیرند، مخاطبین خود را با عناوین منتشره آشنا می سازند.

در این بخش هم چکیده اثر آمده است: به نمونه زیر توجه کنید:

والعادیات-رضا رهگذر (نقد کتاب و بیان عناصر داستانی کتاب والعادیات اثر سیدمهدی شجاعی)

از نظر نویسنده، انتخاب موضوع کتاب والعادیت به چند دلیل خوب بوده است: نخست این که طرح گوشه ای از زندگی پیامبر(ص) و امام علی(ع) است. دوم این که شأن نزول سوره والعادیات است، سوم این که قصه با خواننده ارتباط برقرار می کند. اسم قصه زیباست ولی قدرت کافی برای جذب خواننده ندارد. تصاویر کتاب نیز خوبند اما تصویر روی جلد کمی تیره و تار است.

فصل سوم:

ادبیات عامیانه

این فصل از کتاب «داستان های عامیانه فارس» نوشته محمدجعفر محجوب آغاز می شود و به اثر «کاربردهای افسون» نوشته برونوبتلهایم (ترجمه کاظم شیوا رضوی) ختم می شود.

«راهنمای استفاده کننده نمایه پدیدآورندگان»، «نمایه پدیدآورندگان»، «نمایه مدخل های متن کتاب»، بخش های پایانی کتاب «عناصر داستان ایرانی» است.

بی شک پژوهشگر و محققی که این کتاب را برای استفاده و تحقیق در موضوع «عناصر داستان ایرانی» در دست می گیرد، با اثری مواجه می شود که ورودی شایسته به این عرصه داشته است؛ اما وی تأسف هم می خورد که ای کاش طرح بزرگ «بازیابی عناصر داستان ایرانی» که مرکز آفرینش های ادبی حوزأ هنری مجری آن است هرچه زودتر به ثمر بنشیند تا مخاطبان مشتاق با منابع ژرف و غنی این وادی بیش از پیش آشنا شوند و بدانند «بر سر چه گنجینه عظیمی از ادبیات داستانی جهان» نشسته اند!

کتاب «عناصر داستان ایرانی» در ۴۱۱ صفحه با شمارگان ۲۵۰۰ نسخه و قیمت ۶۰۰۰ تومان به تازگی به بازار نشر عرضه شده است.

اصغر استاد حسن معمار