اصغر فرهادی, پیوند دهنده مخاطب عام و خاص

نگاهی به فیلم های پرفروش و فیلم های برتر سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ و سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱

یکی از موضوعاتی که همیشه در بحث ها و مقالات سینمایی مطرح بوده تفاوت در سلیقه مردم و منتقدان سینمایی است. این موضوع به صورت مخاطب عام و خاص نیز مطرح می شود. ویژگی بارز مخاطب عام، علاقه‌مندی به «رو» بودن داستان یا پیام فیلم است. به دیگر سخن، "مخاطب عام"، تنها در صورتی به تماشای فیلمی می‌نشیند که بتواند با آن ارتباط برقرار کند. هرچند که این تعریف برای مخاطب خاص نیز تأثیرگذار است. اما مخاطب عام علاقه‌مند است فضا و داستان فیلم به همان شیوه‌‌ای روایت شود که در زندگی وجود دارد.

همانطور که می دانیم در ایران معتبرترین جشنواره در حورزه سینما که منتقدین را گردهم می آورد جشنواره فیلم فجر است. جالب اینجا است که حتی فیلمهای منتخب جشنواره در بعضی سالها خوشایند منتقدین نیز نبوده است.

اینجا مسئله ای بالاتر از تفاوت سلیقه ها است. فیلمهایی که بعضی منتقدین آن را مستهجن می نامند جزو پرفروشترین فیلمها می شود و بسیاری فیلمهای ممتاز جشنواره و منتقدین به فروش چشمگیری دست پیدا نمی کنند. مشکل اینجا است که این فاصله سال به سال بیشتر می شود و سازندگان و تهیه کنندگان فیلمهای بی کیفیت پرفروش آن را سبکی از سینما می دانند!!

جالب تر اینجا است که این موضوع نه تنها در ایران بلکه در مهد سینمای جهان نیز به چشم می خورد. جائیکه فیلمهایی مثل "هری پاتر" و "دزدان دریایی کارائیب" با وجود فروش فوق العاده در سراسر جهان موفق به کسب نامزدی در اسکار نشده اند.

برای ریزتر شدن و نگاه ذره بینانه در ادامه به تفکیک سالها از ۸۴ تا ۹۰ در ایران و ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ در جهان به این بحث پرداخته شده است. شاید بتوان گفت جواب این سوال و راه حل آن در همین امسال یعنی سال ۹۰ نهفته است، که در ادامه توضیح داده شده است.

● سال ۸۴:

در حالیکه "خیلی دور خیلی نزدیک" بهترین فیلم جشنواره انتخاب شد نتوانست به فروش خوبی دست پیدا کند و "مکس" سامان مقدم پرفروشترین فیلم شد. جالب اینکه "بید مجنون" با بازی پرویز پرستویی که در جشنواره فیلم فجر فیلم برگزیده تماشاگران شد نیز نتوانست فروش فوق العاده ای را کسب کند هر چند جز ده فیلم پرفروش بود.

اما فیلمی که هم توجه منتقدان و هم مردم را به خود جلب کرد "چهارشنبه سوری" فرهادی بود. از اینجا بود که فرهادی خود را به عنوان پیوند دهنده این رابطه گسسته نشان داد.

● سال ۸۵:

"به نام پدر" بهترین فیلم جشنواره فجر جز ده فیلم پرفروش نیز قرار نگرفت. سامان مقدم با فیلم "کافه ستاره" هر چند توانست تا حدی نظر منتقدین را جلب کند اما اینبار به فروشی دست پیدا نکرد. "آتش بس" پرفروشترین فیلم شد.

اینبار "میم مثل مادر" ملاقلی پور بود که برترین فیلم مشترک مخاطب عام و خاص شد.

● سال ۸۶:

سال ۸۶ و در ادامه ۸۷ نوید نزدیک شدن این فاصله را به منتقدین می داد. سالیکه فیلمهایی چون "رئیس" ،" رفیق بد" ، "روز سوم" ، "پارک وی" و "اخراجی ها" نظر مشترکی را بین منتقدین و عامه مردم ایجاد کرده بود. "روز سوم" بیشتر با توجه به موضوع ارزشی خود توانست بهترین فیلم فجر باشد اما با ظهور "اخراجی ها" در این سال صدر جدول فروش فیلمها تکانی اساسی خورد. فیلمی که هر چه به تعداد اعداد جلویش اضافه می شود گویی به فاصله و اختلاف نظر مخاطب عام و خاص نیز اضافه می کند

● سال ۸۷:

همانطور که گفته شد در سال ۸۷ فیلمهای "کنعان" ، "انعکاس" ، "دعوت" ، "همیشه پای یک زن در میان است" و "دایره زنگی" فیلمهای منتخب هر دو دسته بودند. و در ادامه روند سال ۸۶ مخاطب عام و خاص به هم نزدیکتر دیده می شدند. "به همین سادگی" بهترین فیلم جشنواره بود ولی "دایره زنگی" بخت آور را می توان به عنوان بهترین اثر این سال در ایجاد نقطه مشترک بین منتدان و عامه مردم نام برد. و در عوض "چارچنگولی" که دومین فیلم پرفروش ۸۷ بود را باید به عنوان بارزترین نماد فاصله بین مخاطب عام و خاص نام برد.

● سال ۸۸:

در سال ۸۸ تنها فیلمی که باعث حیرت اهالی سینما چه عام و چه خاص شد "درباره الی" فرهادی بود. ولی باز نتوانست رقیبی جدی برای "اخراجی های ۲ "در فروش باشد. فیلم "تردید" کریم مسیحی نیز با وجود انتقادهای فراوان بهترین فیلم فجر شد.

● سال ۸۹:

اوضاع این سال از همه بدتر است. "ملک سلیمان" با توجه به حمایهای دولتی و تبلیغات وسیع توانست بعد از سالها تنها فیلمی باشد که بدون مضمون طنز به عنوان پرفروشترین فیلم سال می رسد. "پوپک و مش ماشاا.." را می توان به عنوان نماد جدایی مخاطب عام و خاص این سال نام برد. سالی که "هفت دقیقه تا پاییز" که شباهت هایی با "درباره الی" نیز داشت نتوانست به شاهکاری چشمگیر تبدیل شود.

● و اما سال ۹۰:

امسال سالی پر برکت برای سینما به نظر می رسد. بی شک "جدایی نادر از سیمین" سومین فیلم از سه گانه فرهادی بهترین فیلمی است که هم مخاطب عام و هم خاص آن را دیده و پسندیده اند. فرهادی با این سه گانه نشان داد که می توان هم تماشاگر عادی سینما را راضی نگاه داشت و هم منتقد سینما را. و شاید علت اصلی آن را نیز به ما نشان داد.

فیلمهایی که درد مشترک مردم را بیان می کنند و با اصولی حرفه ای ساخته می شوند راز نزدیک تر شدن این فاصله است. دومین راز را نیز می توان با دقت به فروش "ورود آقایان ممنوع" یافت. فیلم طنز با داستان و محتوا خارج از کلیشه های مرسوم در سینما برای جذب گیشه بهترین تعریف و بیان برای این فیلم است.

هر چند "اخراجی ها" کماکان با این سینما پیش می آید!!!!!

همانطور که گفته شد هالیوود نیز شرایط آن چنان بهتری ندارد. بهتر است مانند سینمای ایران آن را نیز به تفکیک سه سال اخیر بررسی کنیم.

● سال ۲۰۰۹:

در بین فیلمهای برتر اسکار ("مورد عجیب بنجامین باتن" ، "فراست" ، "میلک" ، "خواننده" ، "میلیونر زاغه نشین") هیچکدام به فروش بالایی نرسیدند. پرفروشترین فیلم این سال "شوالیه تاریکی" کریستوفر نولان بود. "آیرومن" و "ایندیانا جونز" و "هنکاک" و "وال ای" نیز فیلمهای بعدی بودند.

● سال ۲۰۱۰:

در بین نامزدهای اسکار ("آواتار" ، "گنجه درد" ، "بالا در آسمان" ، "پدر سوخته های لعنتی" و ...) "آواتار" رکوردشکن شد. اما باز "هری پاتر" با یک داستان دیگر توانست فروش بالای خود را بدست آورد.

● سال ۲۰۱۱:

در بین نامزدان اسکار "داستان اسباب بازی ۳" در کنار "تلقین" نولان به فروش زیادی دست پیدا کردند. و باز "هری پاتر" این بار با ادامه "و یادگاران مرگ" در کنار "آلیس در سرزمین عجایب" و "شرک تا ابد" به فروش زیادی رسیدند ولی جایزه ای چشمگیر در اسکار بدست نیاوردند.

هادی حیدری