سکانس مظلومیت حسین ع

قیام عاشورا و حرکت امام حسین ع و یارانش به قدری بزرگ و تاثیرگذار بوده که نه تنها هنوز و پس از سال ها از اهمیت آن کاسته نشده, بلکه هرسال و با فرا رسیدن دهه اول محرم بر شور و حال مردم عزادار افزوده می شود و حتی نسل های جوان تر نیز درک درست و دقیقی از جایگاه این واقعه مهم دارند

شبلی: او به بالاترین جایی رسید که بشری رسیده. او را در نینوا به صلیب کشیدند. او با من حرف زد!

راحله: کجا رفتی و چه دیدی؟ بگو شبلی حقیقت را چگونه یافتی؟

شبلی: من ـ حقیقت را ـ در زنجیر دیده‏ام. من ـ حقیقت را ـ پاره پاره ـ برخاک دیده‏ام. من ـ حقیقت را ـ بر سرِ نیزه ـ دیده‏ام.۱

قیام عاشورا و حرکت امام حسین(ع) و یارانش به قدری بزرگ و تاثیرگذار بوده که نه تنها هنوز و پس از سال ها از اهمیت آن کاسته نشده، بلکه هرسال و با فرا رسیدن دهه اول محرم بر شور و حال مردم عزادار افزوده می شود و حتی نسل های جوان تر نیز درک درست و دقیقی از جایگاه این واقعه مهم دارند.

براساس باورهای دینی و اعتقادی که ریشه در گذشته ای دور دارد مردم کشور ما انس و الفتی غیرقابل انکار با امام سوم شیعیان و مکتب حسینی دارند. الگوی سیدالشهدا از دیرباز تاکنون نقش بارز و پیدایی در زندگی رهروان آزادی و آزادگی داشته است و هرگاه صحبت مقاومت و اعتراض در برابر شر و ناحق باشد، نخستین نامی که به ذهن می رسد حسین است. همین شورحسینی است که باعث قیام و شهادت طلبی مردم مبارز ایران در سال های پیش از انقلاب شد و پس از انقلاب نیز تعیین کننده خط مشی رزمندگان اسلام در جبهه های حق علیه باطل بود.

جدا از سخنانی که همواره روحانیت در مساجد و در مناسبت های گوناگون درباره امام حسین(ع) و زندگی، آثار و افکارش داشته و دارند، کتاب ها و منابع مختلف ایرانی و خارجی نیز به این موضوع پرداخته اند.

شهادت (علی شریعتی)، شهیدان راه حق (جرجی زیدان)، مقتل الحسین یا اولین تاریخ شیعه از واقعه کربلا و قیام مختار (ابو مخنف)، مرثیه ای که ناسروده ماند (پرویز خرسند)، حماسه حسینی (شهید مرتضی مطهری)، پیشوای شهیدان (سیدرضا صدر)، درسی که حسین به انسان ها آموخت: یک بررسی تحقیقی و جامع درباره اصیل ترین انقلاب های خونین جهان (عبدالکریم هاشمی نژاد)، نهضت حسینی عزت حسینی (مصطفی دلشاد تهرانی)، قیام حسین (ع) (جعفر شهیدی)، بیدارترین سپیده: نگاهی گذرا به زندگانی حضرت امام حسین(ع) (سعید آل رسول)، تفسیر تاریخ سرخ: بررسی انتقادی تاریخ نهضت حسینی (محمد جواد صاحبی)، ۷۲ پرسش پیرامون حماسه کربلا (خسرو تقدسی نیا)، پیام های عاشورا (جواد محدثی)، امام حسین(ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت (محمدتقی جعفری)، گفتار عاشورا (محمد ابراهیم آیتی) و امام حسین(ع) و ایران (کورت فریشلر) تنها نمونه ای از آثاری هستند که درباره امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورایی به رشته تحریر درآمده است.

مطالعه این حجم از آثار قطعا تاثیرات مثبت و غیرقابل انکاری را در فرهنگ جامعه خواهد داشت و نقش موثری در شناخت و آگاهی مردم نسبت به بزرگان دین و مذهب دارد. حالا سوال اینجاست که سینمای ما به عنوان مدیوم و رسانه ای قدرتمند و تاثیرگذار تا چه میزان از این منابع گسترده بهره گرفته و آن را در فیلم ها بازتاب داده است؟ سینمایی که ریشه در انقلاب و اسلام دارد و متکی براعتقادات و باورهای ارزشی است چقدر توانسته زندگی و افکار امام حسین(ع) و سایر پیشوایان دینی و مذهبی ما را به تصویر بکشد؟

بی توجهی و بی اعتنایی سینما به قصه پرفراز و نشیب کربلا جای سوال و تعجب دارد و جز تجربیاتی بشدت انگشت شمار و معدود سراغی از آن واقعه عظیم نگرفته است. زندگی امام حسین(ع) ظرفیت فراوانی برای پرداختن در قالب فیلمنامه ها و داستان های جذاب دارد که می تواند ضمن جلب و جذب نظر تماشاگران سنین مختلف، مضامین والا و متعالی را منتقل کند.

واقعه کربلا از منظر داستانی اثری بشدت دراماتیک و پراز تعلیق است که می تواند نیروی محرکه فیلم های فراوانی باشد و می شود در هر بار گفتن ضمن اشاره به اصل و کلیت ماجرا مساله تازه ای را رو کرد. داستان کربلا پراست از قهرمان و ضدقهرمان و خرده داستان های مختلف که می توان هرکدام را شخصیت اصلی قصه و روایتی مجزا دانست.

به راستی غفلت سینما و حتی تئاتر در انتقال مفاهیم عاشورا و ابعاد مختلف زندگی امام حسین(ع) چه توجیهی دارد؟ آیا فیلمسازان ما این تعهد و اعتقاد را در خود احساس نمی کنند که برای ساخت فیلمی درباره بخشی از داستان بزرگ کربلا آستین بالا بزنند؟ چرا سیاستگذاران دولتی سینما، شرایط و فضا را برای تولید فیلم هایی با محوریت زندگی و قیام امام حسین(ع) و سایر ائمه معصوم(س) فراهم نمی کنند؟ آن هم درصورتی که باوجود ظرفیت های بالقوه موجود، بستر مناسبی برای نگارش فیلمنامه ها و تولید آثار جذابی فراهم است.

کم کاری و نپرداختن به واقعه بزرگ عاشورا و اتفاقات عظیم اینچنینی تاریخی باعث می شود که سینمای غرب و هالیوود و آنهایی که از طریق ساخت فیلم هایی عنادورزانه در جهت تخریب چهره اسلام و مسلمانان گام برمی دارند، آن طور که باب طبع خودشان است حرکت کنند و تصویر نادرستی از ارزش ها و نمادهای ارزشی ما ارائه کنند. غفلت مسئولان و فیلمسازان وطنی است که مجال ساخت آثاری ضدارزشی را به سردمداران سینمای ابرقدرت ها می دهد.

سینمای ما به لحاظ امکانات سخت افزاری، نرم افزاری و نیروی انسانی حتما امکان پرداختن به واقعه بزرگ عاشورا و زندگانی امام حسین(ع) و سایر بزرگان دینی و مذهبی را دارد، اما انجام این کار و تبدیل شدن آن به یک حرکت جمعی نیاز به سازماندهی و برنامه ریزی مناسبی دارد و متولیان فرهنگی و هنری و مسئولان سازمان سینمایی و نهادهای دیگر باید بیش از گذشته بر لزوم و ضرورت آن تاکید ورزند. تخصیص بودجه های لازم، دعوت از فیلمسازان برجسته و توانمند، فیلمنامه نویسانی چیره دست و بازیگران و عواملی کاربلد که هنر و توانایی شان را طی سالیان اثبات کرده اند از جمله گام های اساسی و جدی ای است که باید در این زمینه برداشه شود.

سهم سینمای ما تاکنون فقط منحصر و محدود به چند فیلم خاص و انگشت شمار بوده است و این برای نظام دینی و ارزشی ایران مایه بسی تاسف و حسرت است. هرچند همین گام های اندک و ناچیز هم واجد ارزش ها و امتیازاتی است و برخی از این آثار جایگاه شایسته ای در تاریخ سینمای ایران دارند.

روز واقعه شاخص ترین فیلمی است که درباره واقعه عاشورا ساخته شده است. متن درخشان بهرام بیضایی، کارگردانی شهرام اسدی، موسیقی شنیدنی و خاطره انگیز مجید انتظامی و بازی همدلی برانگیز علیرضا شجاع نوری سبب شکل گیری یکی از بهترین فیلم های ایران می شود. عبدالله، جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می شنود که او را به یاری فرا می خواند. عبدالله بیابان به بیابان به سمت کربلا می تازد، ولی زمانی به آنجا می رسد که کار از کار گذشته است.

سفیر به کارگردانی فریبرز صالح و بازی فرامرز قریبیان هم از فیلم های شاخصی است که اشاره به قیام امام حسین(ع) و بیعت نکردن او با یزیدبن معاویه دارد، هرچند ماجرای فیلم مستقیم به خود کربلا نمی پردازد و روی حوادث پیش از آن و شخصیت قیس ابن مسهر نماینده امام در کوفه متمرکز می شود. سفیر نخستین فیلم پس از انقلاب و درواقع اولین فیلمی است که نهضت و قیام حسینی را دستمایه قصه خود قرار می دهد.

بجز این دو فیلم شاخص تعدادی فیلم دیگر نیز وجود دارند که هرکدام از ظن خود یار کربلا و داستان زندگی امام حسین(ع) می شوند و هرکدام گوشه ای از آن حادثه بزرگ یا مفاهیم پیدا و پنهان آن مقطع را به شیوه خود بازگو می کنند.

عصر روز دهم (مجتبی راعی)، شب دهم (جمال شورجه)، بال های سپید (مهدی هاشمی و ناصر هاشمی)، به خاطر هانیه (کیومرث پوراحمد)، راه طی شده (عباس رافعی)، مصائب دوشیزه (سیدمسعود اطیابی)، دلشکسته (علی رویین تن)، سلطان (مسعود کیمیایی)، دست های خالی (ابوالقاسم طالبی)، تعزیه (ناصر تقوایی)، تعزیه (عباس کیارستمی) و سریال های مختارنامه (داوود میرباقری)، آخرین دعوت (حسین سهیلی زاده)، طفلان مسلم (سیدمجتبی یاسینی) و معصومیت از دست رفته (داوود میرباقری) و احتمالا چند اثر انگشت شمار دیگری که از قلم افتاده اند همه سهم سینما و تلویزیون ما از امام حسین(ع) و یارانش است.

به نظر می رسد باید عزم را برای خلق و تولید آثاری ارزشمند و جذاب در اینباره جزم کرد و علاوه بر جذب مخاطب داخلی گوشه چشمی هم به سینمای جهان داشت. ساخت فیلم روز رستاخیز احمدرضا درویش که فاصله زمانی مرگ معاویه تا قیام امام حسین را مبنای حوادث اثر قرار داده امیدواری های تازه ای در این زمینه به وجود آورده است. به امید این که این آغاز راهی باشد بر پایان مظلومیت حسین و یارانش در کربلا و امتدادی بر خط سرخی که از دهم محرم سال ۶۱ هجری تا امروز کشیده شده است.

این نیزه های فریب که امروز کلمات روشن صبح را به دندان گرفته اند، فردا به کمتر از گلوی خدا قناعت نمی کنند.

آی تنهاترین عاشق!

چگونه گلوی خطبه های بارانی ات را نثار باور کویری قومی کرده ای که تیغ های زهرآلود عداوتشان تشنه خون تواند؟

چگونه ماه را اشاره رفته ای، گاهی که سایه پرستان برای فصل روشن چشم هایت خواب سنگ می بینند؟

این قوم پوسیده را بگذار و بگذر. بگذر که عطر نارنجستان سخنانت به مشام سکه پرستان عرب نمی رسد... این قوم بجز به حلقه بندگی به هیچ گوش نسپرده اند...

با این همه،

مهربان ترین! باز هم عشق را صدا بزن! پژواکش با صخره های پرغرور زینبیه! ۲

پی نوشت ها:

۱ ـ بخشی از نمایشنامه روز واقعه نوشته بهرام بیضایی

۲ ـ گلوی خدا: اسماعیل فیروزی

بامداد محمدی