گفت و گو با دکتر ابومحمد عسگرخانی در رابطه با درگذشت کنث والتز

دکتر ابومحمد عسگرخانی, رییس مرکز مطالعات عالی جهان در دانشگاه تهران که در محافل دانشگاهی از او به عنوان ساختارگرای تعدیلی یاد می شود, در یک گفت و گو دیدگاه های کنت والتز نظریه پرداز نواقع گرایی در روابط بین الملل را تشریح کرد

دکتر ابومحمد عسگرخانی، رییس مرکز مطالعات عالی جهان در دانشگاه تهران که در محافل دانشگاهی از او به عنوان ساختارگرای تعدیلی یاد می شود، در یک گفت و گو دیدگاه های کنت والتز نظریه پرداز نواقع گرایی در روابط بین الملل را تشریح کرد. در حالی ۱۰ روز از درگذشت کنت والتز می گذرد، این گفت و گو که در قالب گزارش تهیه شده، می تواند گام مناسبی در بازشناسی نظریه نوواقع گرایی والتز باشد:

کنث والتز در سال ۱۹۵۴ از رساله خود تحت عنوان «انسان، دولت و جنگ» دفاع کرد، این رساله در سال ۱۹۵۹ به صورت کتاب منتشر شد، در همان رساله، نبوغ خودش را آشکار کرد و نشان داد که یک دیدگاه های سنتی نسبت به جنگ رو به چالش کشیده و بخصوص توانست ارزیابی مجددی را با تصویر و چهره جدید بر مکتب رئالیسم ارائه بدهد و در این کتاب دقیقاً عنصر اصلی در روابط بین الملل را در سه سطح تحلیل آشکار کرد:

۱- سطح تحلیل فطرت انسان،

۲- ماهیت دولت ها و

۳- ویژگی های ساختار نظام بین الملل که هرج و مرج است.

والتز از همان ابتدامشخص بود که به نظریه های ارتباطات (Human communications) تسلط دارد و از همان ابتدا محور اصلی مطالعات خودش را فلسفه علم (Philosophy of Science) دانست. فلسفه علم گذرگاهی بود که وی را به اقیانوس و دریای رئالیسم هدایت کرد.

• والتز خود را به دولت آمریکا نفروخت

کنث والتز که ۸۹ سال از عمرش می گذشت تا آخرین ماه های زندگی خودش به مطالعه و اظهار نظر درباره مسائل نظری و عملی علاقه داشت. ویژگی هایی که به لحاظ شخصیتی داشت، با بسیاری از آکادمسین ها متفاوت بود. اولاً شخصیتی نبود که خودش را به نظام آمریکا بفروشد. مثلاً ما از یک طرف افرادی مانند جوزف نای را داریم که یک آکادمسینی است که در خدمت دموکرات ها قرار می گیرد و نظریه هایی که می دهد، نظریه های ارزشی در آنها دیده می شود، ولی والتز اینطور نبود. والتز خود را کاملاً از خداوندان قدرت جدا کرده بود؛ اگرچه راجع به قدرت حرف می زد. یعنی اوی پست دولتی نگرفت و تمام زندگی اش را در کارهای علمی ادامه داد و این قابل ستایش بود. علی رغم اینکه راجع به قدرت می نوشت، قدرت را بیشتر دوست داشت به عنوان «قدرت در خدمت منافع عام» تلقی کند و بیشتر به قدرت رو به تعادلاتش علاقه داشت؛ یعنی موازنه قدرت تعادل. و در نتیجه وقتی صحبت از اعمال قدرت و اعمال تصدی بر جایی می کرد، همیشه منافع عام را در نظر می گرفت و حتی به همین دلیل هم نامش را گذاشتند رئالیسم تدافعی.ا و دیدگاه هایی را که بسیاری از رئالیست هایی مانند مرشایمر را که حالت تهاجمی دارند، انکار می کرد و حتی برای ( توصیف) حمله به عراق را و( دیگر) کارهایی که آمریکا در سطح دنیا انجام می دهد، دقیقاً از این تعیر استفاده می کرد: «این کارها شلیک به پای خودمان است.»

• نجات روابط بین الملل از پراکندگی

دکتر ابومحمد عسگر خانی در بخش دیگری از گفت و گو درباره کنت والتز به بیان خاطره ای از یکی از سخنرانی های والتز پرداخت و گفت: من در مواردی از سخنرانی هایی که ایشان انجام می داد حضور داشتم . در یک مورد یکی از اساتید و نویسندگان آمریکایی که من نام او را به کار نمی برم،هنگم سخرناین والتز اظهار نظری کرد و این اظهار نظر او هم بیشت برای ابراز وجود بود. والتز یک نگاه عاقل اندر سفیه به این شخص کرد و او را به اسم کوچک صدا کرد و از او پرسید که ، شما کتاب من رو خواندید؟، گفت بلی و والتز در پاسخ گفت : یک بار دیگر بخوان.! و واقعیت نظریات والتز نیز همین بود. استنباط من به عنوان فردی که رد ان سخنرانی حضو داشتم این بود که فقط می‌خواسته اظهار نظری کرده باشد.

کنث والتز توانست رئالیسم را و ادبیات روابط بین الملل را از حالت آنچه که خودش می گفت، از آن «پراکندگی» که با آن روبرو بود، جمع آوری کند. گفته می شد که ادبیات روابط بین الملل پراکنده است و یک رشته منحصر به فردی نیست تا اینکه والتز آمد و سطح تحلیل را در روابط بین الملل نوشت و این باعث شد دیوید سینگر، روزنا و افرادی چون آنهها آمدند و روی این مسائل کار کردند. ولی والتز شخصی بود که پایه های رئالیسم را با یک نگاه علمی تحکیم کرد و فلسفه علم را وارد کرد و توانست حملات شدیدی به کلیه نظریه های میکرو، یا تقلیل گرا یا نظریه های خُرد انجام بدهد و نظریه های کلان را مطرح و با یک دید کلان به روابط بین الملل نگاه کند و این کمک بزرگی بود که اوارائه کرد .او به ۳ بعد روابط بین الملل اشاره می کند و می گوید که در روابط بین الملل همه کشورها در بی قانونی به سر می برند و همه کشورها سعی دارند که امنیت داخلی خودشان را تامین کنند. او می گفت که وظایف همه دولت ها ، کارکردهایشان و عملکردشان یکی است و همه دولت ها در هرج و مرج زندگی می کنند. .والتز با اشاره به نسبت دولت ها و امریکا می‌گفت وقتی صحبت از قانون می کنیم باید اختلافات و قدرت را در نظر بگیریم و این قدرت های بزرگ هستند که نمایشنامه ها را در صحنه بین الملل می آورند و این نمایشنامه ها را قدرت های بزرگ به صحنه می آورند و اگر قواعد و قوانینی وجود داشته باشد، آن ها قوانین را نقض می کنند و اگر قوانین را نقض نکنند و یا نادیده نگیرند و قوانین جدیدی هم درست نکنند، همان قوانین را به نفع خودشان تفسیر می کنند و ریسک این کار را دارند.

• سلاح هسته ای بیشتر ، بهتر است

زیبایی کار والتز، در مورد اثر بزرگی که در سال ۱۹۸۱ در رابطه با اشاعه سلاح های هسته ای برای (Adelphi Paper) ارائه کرد، مشخص شد.ا و در آنجا «اشاعه سلاح هسته ای، هر چه بیشتر، بهتر» را مطرح کرد و بعد عنوان کرد که سلاح های هسته ای اگر اشاعه پیدا کنند، ممکن است که برای نظام بین الملل بهتر باشد بر خلاف دید و خواسته ای که آمریکاها داشتند. در حالی که بسیاری از نظریه پردازان و سیاستمداران آمریکایی از چنین حرف هایی اصلاً خوششان نمی آمد.

بعدها آثار و مقاله والتز پایه و اساسی شد که سینگر به خود جرات داد که بگوید می خواهم این دید ۱۹۸۱ والتز را به چالش بکشم.این چالش سینکر با والتز، نتیجه اش مناظره ای شد که در ۱۹۹۵ چاپ شد. البته نباید اسم این را هم مناظره بگذاریم. چرا که سینگر در قد و قواره ای نبود که طرف مناظره با واتلزت قار بگیرد و االبته بعدها هم والتز پاسخش او را داد.

بعدها هم در سال ۲۰۰۷ در رابطه با پرونده اتمی ایران والتز مجدداً نظرات خودش را داد و هسته ای شدن ایران را برای ایران مفید دانست و بعد هم که در سال ۲۰۱۱ که صریحا در رابطه با ایران مجدداً اظهار نظر کرد.

رفتن والتز از دنیا، یک ضایعه بزرگ بود برای رشته روابط بین الملل و بخصوص مکتب رئالیسم در شرایطی که کمک بی نظیری را به ادبیات روابط بین الملل کرد، و این را از یاد نبرید که هیچ کتابی در دنیا به اندازه کتاب «نظریه سیاست بین الملل» نقد نشده است. هیچ کتابی به اندازه این کتاب در رشته روابط بین الملل مورد مطالعه و استقبال قرار نگرفته و درمورد آن محاسبات نشده است؛هیچ کتابی. هر جا که رشته «روابط بین الملل» یا اثری در این حوزه را ببینید، عنوان این کتاب برجسته نوشته می شود. حالا یا تعریف می کنند، یا ردش می کنند یا تاویلش می کنند. خلاصه اینکه، یکی از شاهکارهای روابط بین الملل کنث والتز بود.

رضا رضایی (مصدق)