یازده سپتامبر در وزارت امور خارجه دولت اصلاحات

در حوزه پرحادثه و پرمشغله آسیا در وزارت امور خارجه روز بیستم شهریور سال ۱۳۸۰ در زمره روزهای بحرانی تر و پرمشغله تر تلقی می شد

در حوزه پرحادثه و پرمشغله آسیا در وزارت امور خارجه روز بیستم شهریور سال ۱۳۸۰ در زمره روزهای بحرانی تر و پرمشغله تر تلقی می شد. مسئولان معاونت هنوز تحت تاثیر عملیات غافلگیركننده ترور احمدشاه مسعود رهبر مجاهدین افغانستان بودند و در عین حال تلاش می كردند خسارات ناشی از این حادثه را كاهش دهند. دو روز قبل در روز هجدهم شهریورماه احمدشاه مسعود رهبر مجاهدین افغانستان طی یك عملیات حیرت انگیز تروریستی به شهادت رسیده بود. در این روز دو خبرنگار تلویزیونی تبعه تونس كه از ۱۰ روز پیش در منطقه احمدشاه مسعود به سر می بردند و با نزدیكان و همرزمان وی مصاحبه می كردند، موفق به دیدار مسعود شدند و در همان دقایق اولیه دیدار با فعال كردن مواد منفجره جاسازی شده در دوربین های فیلمبرداری خود در یك عملیات انتحاری احمدشاه مسعود را به شهادت رساندند. این عملیات كه در افغانستان بی سابقه بود بسیار حرفه ای طراحی و اجرا شد و عاملان آن با اعتقاد نسبت به ارزش و اهمیت زیاد جنایتشان، وقت زیادی را برای رسیدن به هدف خود صرف كرده بودند. همه شواهد حكایت از آن داشت كه این عملیات در بیرون افغانستان طراحی شده و طراحان آن مقاصد جدی تری را دنبال می كنند. در این شرایط مسئولان ذی ربط تلاش می كردند اولا با دادن مشاوره لازم، مجاهدین افغانستان را در شرایط تلخ پس از مسعود یاری كنند و برای بازسازی تشكیلاتشان به آنان كمك فكری بدهند. ثانیا نتایج این حادثه را در افغانستان و منطقه بررسی كرده و استراتژی كار در افغانستان را با توجه به شرایط جدید بازبینی كنند. مسئولان ذی ربط در وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران با بررسی های اولیه خود معتقد بودند احمدشاه مسعود توسط القاعده ترور شده است و پیش بینی می كردند حوادث مهم دیگری هم در راه باشد. عصر روز بیستم در حال بررسی گزارش ها و مكاتبات اداری بودم كه همكاران اطلاع دادند در نیویورك یك عملیات تروریستی بزرگ به وقوع پیوسته و همه شبكه های خبری روی آن متمركز شده اند. تلویزیون را روشن كردم. گزارشگر شبكه سی ان ان به صورت زنده از ساختمانی مقابل ساختمان های مركز تجاری نیویورك گزارش پخش می كرد.

لحظاتی بعد هواپیمای دوم در مقابل دوربین های تلویزیونی به ساختمان اصابت كرد و آن را به آتش كشید. دو روز بعد از ترور مسعود عملیات تروریستی بسیار مهم تر و حیرت آورتری به وقوع پیوسته بود. عملیاتی كه خیلی چیزها را در سطح جهان تغییر داد.

برای مسئولین مرتبط با افغانستان كه در مقابل پرسش مهم چرایی ترور مسعود قرار داشتند، مرتبط دیدن این دو عملیات انتحاری با یكدیگر مشكل نبود. این ارتباط تایید می كرد طراح هر دو عملیات واحد بوده و به احتمال زیاد توسط گروه القاعده انجام شده است. اطلاعات دیگری نیز انجام عملیات توسط گروه القاعده را به قوی ترین احتمال بدل می كرد. ارتباط این مسائل با یكدیگر و با گروه القاعده و با همسایگان شرقی ایران همه دلایل مهمی برای ورود معاونت آسیای وزارت امور خارجه در این بحران بود. اما در آن روزها دلیل مهم تری هم وجود داشت. وزیر امور خارجه در خارج از كشور بود و در چند ماه اول دوره دوم اصلاحات، در غیاب وزیر، معاون این حوزه نقش جانشین وزیر را ایفا می كرد و این روز هم یكی از روزهای این دوره كوتاه بود.

به سرعت مشورت در مورد موضوع آغاز شد. وزارت امور خارجه باید تكلیف كار را ظرف چند ساعت و قبل از نیمه شب روشن می كرد و پیشنهاد خود را در مورد چگونگی واكنش به این جنایت، برای تصمیم گیری مسئولین عالی كشور به آنان منعكس می كرد. طبعا اولین پرسش پیش روی درباره ماهیت حادثه بود. روشن است برای پاسخ به این پرسش یافتن پاسخ برای پرسش های زیادی ضروری بود. ماهیت ماجرا چیست چه كسی این جنایت را مرتكب شده است اگر القاعده عامل عملیات است چگونه به چنین امكاناتی آن هم در آمریكا دست یافته است و از چه عواملی كمك گرفته است آیا این عملیات به درگیری های داخلی آمریكا نیز مربوط است یا كاملا از بیرون هدایت شده است اگر شواهدی حاكی از ادعای رهبر القاعده برای انجام چنین عملیاتی وجود داشته، چرا این اطلاعات در آمریكا مورد توجه واقع نشده است اگر القاعده این عملیات را انجام داده است آیا به صورت نامحسوس توسط تندروهای آمریكایی یا اسرائیلی هدایت نشده است آیا ممكن است عواملی نفوذی این گروه را به سمت عملیات مطلوب تندروهای آمریكایی یا اسرائیلی سوق داده باشند پیامدهای این حادثه چیست عاملان این حادثه چه اهدافی را دنبال می كنند. آیا فقط یك عملیات تروریستی كور بوده یا عاملان پیدا و پنهان آن، به دنبال مقاصد مشخصی هستند. چه كسی از این عملیات سود می برد و چه كسانی از واقعه خشنود می شوند

پرسش های بیشتری از این دست وجود داشت كه هنوز هم بسیاری از آنها پس از گذشت پنج سال بی جواب مانده و ممكن است برای همیشه بی پاسخ بماند. شواهد اطلاعات مسئولان اطلاعاتی در مورد احتمال قوی انجام عملیات توسط القاعده نیز چیز زیادی از انبوه پرسش ها و ابهامات مسئله نمی كاست. بررسی همه پرسش ها مهم بود اما برای تصمیم گیری ظرف سه یا چهار ساعت بی فایده بود.

سیاست و از جمله سیاست خارجی پدیده های پیچیده ای هستند و تصمیم گیرندگان در این حوزه در بسیاری از شرایط بحرانی قادر نیستند همه وجوه پدیده ها را به طور كامل بررسی كنند چرا كه با فقدان اطلاعات كافی مواجه هستند، اما گاه پیچیده نگاه كردن به یك مسئله ممكن است اهل سیاست را از روایت ساده و بدیهی پدیده نیز غافل كند و شرایط آنان را بغرنج تر كند. به همین دلیل ضرورت دارد در كنار همه جنبه ها همواره از روایت ساده و بدیهی پدیده های سیاسی و بین المللی هم غفلت نشده و صورت ساده تر مسائل در كنار صورت های پیچیده آن مورد توجه قرار گیرد. این اقدام در ایران كه نخبگان آن طبق یك سنت دیرینه، عادت به فرافكنی دارند و موانع را دور از دسترس خود تعریف می كنند و مشكلات را از عینك تئوری توطئه بیگانگان می نگرند ضروری تر است. با تكیه بر وجوه بدیهی و قطعی پدیده به دلایل ذیل موضع گیری سریع رئیس جمهور ضروری به نظر می رسید:

۱ در یك عملیات تروریستی چند هزار نفر انسان كه غالبا نسبتی هم با دولتشان نداشتند، در شرایط غیرجنگی، توسط تروریست ها كشته شده بودند. اینكه چه كسی عامل این جنایت باشد و چه هدفی را برای جنایت خود دنبال كرده است چیزی را در اصل موضوع تغییر نمی داد. این جنایت باید به شدت و با صراحت محكوم می شد.

۲ ایران در حوادث مشابه توسط مخالفانش مورد اتهام قرار می گرفت. اگر برای همه ضروری بود كه جنایت را محكوم كنند برای ایران ضرورت مضاعف داشت كه با محكوم كردن این جنایت نه تنها موضع شفاف خود را بیان كند بلكه با ابتكار و سرعت عمل، عملكرد تبلیغاتی مخالفانش را نیز خنثی كند.

۳ محكوم كردن جنایت طی موضع گیری وزارت امور خارجه مناسب بود اما كافی نبود. موضع رئیس جمهور با وجهه ضدخشونت و صلح طلبانه اش و با موضعی كه در زمینه گفت وگوی تمدن ها و صلح در سطح جهان داشت، خیلی بهتر شنیده می شود و می توانست فضای تبلیغاتی مخالفان ایران را كاملا خنثی كند.

---