بهداشت در نظام خانواده

به هنگامی که مقدمات ازدواج پایان گرفت, و زن و شوهر جوان با کمال عشق و علاقه, زندگی خود را شروع کردند, باید به اموری که در زندگی جنبه زیربنائی دارد توجه کنند, و نسبت به آن امور از بی تفاوتی و سستی و تنبلی و غفلت, جداً پرهیز نمایند

( ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین )

« بقره / ۲۲۲ »

● ارزش نظافت و بهداشت در اسلام

به هنگامی که مقدمات ازدواج پایان گرفت، و زن و شوهر جوان با کمال عشق و علاقه، زندگی خود را شروع کردند، باید به اموری که در زندگی جنبه زیربنائی دارد توجه کنند، و نسبت به آن امور از بی تفاوتی و سستی و تنبلی و غفلت، جداً پرهیز نمایند.

از جمله آن امور مسئله بهداشت و نظافت در تمام شئون زندگی است.

بدن، موی سر، دهان و دندان، لباس، فرش، وسائل زندگی، بخصوص وسائل آشپزخانه، و هر آنچه که با زندگی روزمرّه در ارتباط است، باید از نظر بهداشتی مورد توجه دقیق قرار بگیرد.

عده ای از زوج های جوان در ابتدای زندگی از توجه به نظافت و بهداشت غافلند، و تنها به خورد و خوراک و بهره گیری از لذات ظاهری قناعت می کنند، و از نظم و انضباط و پاکی و پاکیزگی در زندگی آنان خبری نیست، این بی خبری را فطرت سلیم، و عقل فعال، و آئین الهی تحت هیچ عنوانی نمی پذیرد، بلکه از آن هم نفرت شدید دارد، علاوه بر این ممکن است این بی تفاوتی و بی توجهی در طول زمان حاکم بر فضای حیات شود، و خانه و اهل خانه را از نظر سلامت، نسبت به همه امور ظاهری و باطنی تهدید نماید، و بخصوص بر وضع فرزندان اثر نامطلوبی بگذارد، و آنان را تبدیل به موجودی بی تفاوت، کودن، بیمار، ذلیل، ضعیف و سربار جامعه کند، و وجودشان زمینه پذیرش رذالت و دنائت، و انواع مفاسد و معاصی گردد.

خداوند مهربان در قرآن مجید، نسبت به آنان که طهارت ظاهر و باطن را رعایت می کنند، و به بهداشت تن و روان توجه دارند، و عرصه گاه جسم و جان را از تمام آلودگیها پاک نگاه می دارند، اعلام عشق و محبت نموده :

اِنَّ الله یُحِبُّ التَّوّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ.[۲۱۸]

همانا خداوند اهل توبه و انابه و پاکی و پاکیزگی را دوست دارد.

مکتب اسلام و به عبارت دیگر مدرسه نبوت و امامت، و به تعبیر دیگر آئین وحی که در قرآن کریم و سخنان نبی اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) ، و اهلبیت آن حضرت یعنی امامان معصوم تجلّی دارد، و در توجه به پاکی و پاکیزگی و طهارت و بهداشت در تمام زمینه های زندگی، در میان تمام مکتب ها بی نظیر، و قوانین بهداشتی این مدرسه آسمانی که بیش از پنج هزار قانون است و قسمتی از آن در جلد اول و دوم کتاب وسائل الشیعه آمده، فوق تمام قوانین بهداشتی، و از نظر ظرافت و لطافت و ترغیب و تشویق به رعایت آنها، فوق العاده شگفت آور است.

اسلام عزیز نزدیک به پانزده عامل را به عنوان عامل طهارت و پاکیزگی، و وسیله پاک کننده معرفی کرده، که چنین سیاق و روشی در هیچ یک از مکاتب موجود در جهان دیده نمی شود.

اسلام آلوده ماندن، و آلوده کردن، و فراهم آوردن زمینه آلودگی را در بسیاری از موارد حرام اعلام کرده، و مرتکب آن را بزهکار، و مستحقّ عذاب الهی در روز قیامت می داند.

آب جاری، آب چاه، آب چشمه، آب باران، آب راکدی که هر یک از طول و عرض و عمق آن سه وجب و نیم باشد، آب قلیلی که از بالا روی شیئی نجس بریزد و به اندازه پاک کردن شیئی نجس باشد، زمینی که همراه با خاک است، نور مستقیم خورشید، آتش، تغییر جنس آلوده به حالت دیگر، هر کدام در جای خود و در محل تعیین شده از مطهرات هستند.

رسول الهی (صلی الله علیه وآله وسلم) در چند روایت بسیار مهم به ارزش پاکیزگی و طهارت اشاره فرموده، که به نظر هر صاحب نظری از عجائب مسائل اسلامی است :

اَلطَّهُورُ شَطْرُ الاْیمانِ.[۲۱۹]

تمیزی و پاکی، و ایجاد طهارت و پاکیزگی نصف ایمان است.

چه اندازه عجیب است که نصف ایمان تمام مسائل اخلاقی و عملی و نصف دیگر آن تمیزی و توجه به پاکی و طهارت است!!

أَوَّلُ ما یُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ طَهُورُهُ.[۲۲۰]

اول چیزی که در قیامت و دادگاه عدل حق، نسبت به آن از انسان حساب می کشند تمیزی و طهارت و پاکی اوست.

رسول خدا در مسئله بهداشت دهان و دندان، موی سر و صورت، لباس و پوشاک، خانه و اثاث خانه، کوچه و خیابان، شهر و دیار و حتی نسبت به اموات بسیار بسیار حساس، و از تمام مردم جهان در رعایت بهداشت و پاکیزگی برتر بودند.

دستور او به اینکه اموات را با آب سدر و آب کافور، و آب خالص بشویند، و مواضع سجده را کافور گذاشته و قبر را عمیق تر حفر کنند، و در چیدن لحد و ریختن خاک نظم و انضباط را مراعات نمایند، تا با متلاشی شدن بدن میّت در قبر، و ترکیبش با خاک و کافور، تمام اصول بهداشت جهت شهر و دیار و زندگان رعایت گردد، از عجایب دستورات، و شگفتی های دانش وبینش آن انسان والا و برتر است.

حدّ رعایت پاکی ظاهر و باطن در آن وجود مبارک به اندازه ای بالا بود، که معصومی چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) ،که علم و بصیرت او تجلّی دانش و حکمت و علم حضرت حق بود، آن حضرت را به عنوان اطیب و اطهر معرفی کرد، و از تمام مردم جهان خواست، که وجود مقدس او را در انواع پاکی ها و طهارت جسم و جان سرمشق و الگوی خود قرار دهند.

فَتَأَسَّ بِنَبِیِّکَ الاَْطْیَبِ الاَْطْهَرِ (صلی الله علیه وآله وسلم) فَإِنَّ فیهِ أُسْوَةً لِمَنْ تَأَسّی . . .[۲۲۱]

به پیامبرت که نیکوترین و پاکیزه ترین موجود در تمام جهان هستی است، اقتدا کن، همانا در وجود مقدّس او در تمام شئون حیات، برای آنکس که بخواهد به او اقتدا کند الگو و سرمشق هست.

رسول خدا فرمود :

إِنَّ اللّهَ طَیِّبٌ، یُحِبُّ الطَّیِّبَ، نَظیفٌ، یُحِبُّ النَّظافَةَ.[۲۲۲]

همانا خداوند نیکوست، نیکو را دوست دارد، پاکیزه است به پاکیزگی علاقه دارد.

رفعت و بلندی، ارزش و مقام پاکی و پاکیزگی تا کجاست، که سخن از آن در رابطه با حریم ذات حق است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :

تَنَظَّفُوا بِالْماءِ مِنَ النَّتِنِ الرّیحِ الَّذی یُتَأَذّی بِهِ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ مِنْ عِبادِهِ الْقاذُورَةَ الَّذی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ اِلَیْهِ.[۲۲۳]

خود را از بوی بدی که موجب آزار دیگران است با آب، پاک و پاکیزه کنید، نسبت به وجود خود متعهد باشید، خداوند به بنده ای که دارای آلودگی است، و مردم از نشستن کنار او عار و ننگ دارند، خشم و کینه دارد.

رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

طَهِّرُوا هذِهِ الاَْجْسادَ طَهَّرَکُمُ اللّهُ، فَإِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ یَبیتُ طاهِراً إِلاّ باتَ مَعَهُ مَلَکٌ فی شِعارِهِ، وَ لا یَتَقَلَّبُ ساعَةً مِنَ اللَّیْلِ إِلاّ قالَ : اللّهُمَّ اغْفِرْ لِعَبْدِکَ فَإِنَّهُ باتَ طاهِراً.[۲۲۴]

این بدن ها را پاک کنید، خداوند شما را پاک گرداند، همانا بنده ای نیست که شب را پاک و پاکیزه به صبح برساند، مگر ملکی او را در این پاکی همراهی کند، و ساعتی از شب نگردد مگر اینکه آن ملک بگوید : خداوندا بنده ات را در معرض مغفرت قرار بده که او شب را به پاکی به صبح آورد.

رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

بِئْسَ الْعَبْدُ الْقاذُورَةُ.[۲۲۵]

بد انسانی است، انسان آلوده و کثیف.

و نیز آن حضرت فرمود :

هَلَکَ الْمُتَقَذِّرُونَ.[۲۲۶]

آلودگان و مردمان کثیف هلاک شدند.

از جابر بن عبداللّه روایت شده : رسول خدا مردی را دید ژولیده موی، به صورتی که مویش به شکل بدی پراکنده بود، فرمود : هان آیا چیزی که مویش را منظم کند و آرایش دهد نیافت ؟

و دیگری را دید با لباس چرک و کثیف، فریاد زد هان، آیا آبی نیافت که لباس آلوده اش را بشوید ؟[۲۲۷]

حضرت باقر (علیه السلام) فرمود :

کَنْسُ الْبُیُوتِ یَنْفِی الْفَقْرَ.[۲۲۸]

جارو کردن خانه ها موجب زدودن فقر است.

امام ششم (علیه السلام) فرمود :

غَسْلُ الاِْناءِ وَ کَنْسُ الْفِناءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْقِ.[۲۲۹]

شستن ظرفها، و جارو کردن آستانه خانه، باعث جلب رزق است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :

لا تُؤْوُوا التُّرابَ خَلْفَ الْبابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیاطینِ.[۲۳۰]

خاکروبه منزل را پشت در خانه جمع نکنید، همانا منزلگاه شیاطین است.

لغت شیطان از شطن گرفته شده، و این لغت به معنای خبیث و پلید و موجود موذی و همراه با شرّ است.

این معجزه باعظمت و شگفت آور، محصول بینش رسول حق و اولیاء الهی یعنی امامان معصوم شیعه است، که چندین قرن قبل از وجود میکروب، با استعمال لفظ شیطان یعنی موجود خبیث و پلید خبر داده اند.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

لا تُبَیِّتُوا الْقُمامَةَ فی بُیُوتِکُمْ، وَأَخْرِجُوها نَهاراً فَإِنَّها مَقْعَدُ الشَّیْطانِ.[۲۳۱]

آنچه از سفره می ماند، و قابل مصرف کردن و خوردن نیست، نگذارید تا شب در خانه بماند، آن را در همان روز روشن از خانه خارج کنید، همانا مانده های در سفره که غیرقابل مصرف است، نشستن گاه شیطان است.

و نیز آن حضرت فرمود :

تَنَظَّفُوا بِکُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالی بَنَی الاِْسْلامَ عَلَی النَّظافَةِ، وَ لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاّ کُلُّ نَظیف.[۲۳۲]

به هر چه که قدرت و توان دارید به نظافت و پاکیزه کردن برخیزید، همانا خداوند اسلام را بر نظافت بنا کرده، و وارد بهشت نمی شود مگر هر پاک و پاکیزه.

حضرت رضا (علیه السلام) فرمود :

مِنْ أَخْلاقِ الاَْنْبِیاءِ التَّنَظُّفُ.[۲۳۳]

پاکیزگی از خُلق و خوی انبیاء الهی است.

رسول حق به عایشه فرمود :

اِغْسِلی هذَیْنِ الثَّوْبَیْنِ اَما عَلِمْتِ اَنَّ الثَّوْبَ یُسَبِّحُ، فَإِذا اتَّسَخَ اِنْقَطَعَ تَسْبیحُهُ.[۲۳۴]

این دو جامه را بشوی، آیا نمی دانی لباس تسبیح گوی حق است، چون آلوده شود و چرک گردد، تسبیحش قطع می شود!!

با توجه به آیات قرآن در رابطه با عوامل پاک کننده، و پاکی و پاکیزگی، و عشق حضرت حق به نظافت و طهارت، و نیز با توجه به روایات بسیار مهم باب طهارت و نظافت، بر اهل خانه است، که طهارت و پاکیزگی را در بدن و لباس خود، و اثاث منزل، و خود منزل و آستانه خانه، تا جائی که در قدرت و توان آنان است رعایت کنند، و در این زمینه مرد خانه بر اساس قاعده قرآنیه، که تعاون بر نیکی و تقوا را وصیت و سفارش نموده، به همسرش در امر نظافت و پاکیزگی کمک کند، و بر زن خانه هم لازم اخلاقی است که خانه و اثاث آن و لباس اهل خانه را پاک و پاکیزه نگهدارد، تا از این راه شوهر خود را شاد، و موجب جلب خوشنودی حضرت حق شود، و سلامت اهل خانه تضمین گردد، و هیولای درد و بیماری، و رنج و ناراحتی با شکست مواجه گردد.

زن خانه به این معنا توجه داشته باشد، که قدم برداشتن برای امور منزل، و تدبیر خانه، و فراهم آوردن زمینه آرامش و راحت اهل خانه، عبادت است، و در پیشگاه حضرت حق بدون شک مزد و اجر دارد.

● بهداشت دهان و دندان

مسئله بهداشت دهان و دندان امروزه از مسائل بسیار مهم، و قابل توجه است.

اهل تخصص می گویند، سلامت بسیاری از جوانب جسم، و شئون بدن، بخصوص دستگاه فوق العاده حساس گوارش بستگی به بهداشت دهان و دندان دارد.

دندانی که حضرت حق به انسان عنایت فرموده، نعمتی بس سنگین، و عاملی بس مهم در حفظ سلامت آدمی است.

جویدن به وسیله دندان انجام می گیرد، و اگر عمل جویدن به نحو مطلوب انجام گیرد ضامن تداوم کار طبیعی دستگاه گوارش، و در نتیجه عاملی برای دوام سلامت انسان است.

از جمله مواردی که در دیگران ایجاد نفرت و اذیت می کند بوی بد دهان است، و این بوی بد که گاهی از زنندگی خاصی برخوردار است محصول بی توجهی به بهداشت دهان و دندان، و نتیجه ماندن غذا در لابلای دندان و زیر لثه است.

بیماری پیوره که از بیماریهای خطرناک، و نابودکننده دندان و لثه، و ریشه بسیاری از بیماریها از جمله بیماری قلب است، نتیجه سوء بی توجهی به سلامت دهان و دندان است.

مردم اگر با مایه گذاردن اندکی از وقت، بعد از خوردن هر غذا، دهان خود را بشویند، و دندانهای زیبای خویش را مسواک بزنند، و کمی آب نمک در دهان و کنار دندانها بگردانند، از طرفی به سلامت دهان و دندان و گلو کمک کرده، و از طرف دیگر از افتادن در مخارج سنگین برای بازگرداندن سلامتی به دندانها در صورت بی توجهی به آن در امان می مانند، و سالیان بسیار بلکه تا لحظات آخر عمر در کمال آسایش، می توانند از دندان خود استفاده کنند.

با این که طلوع خورشید اسلام از سرزمینی بی آب و علف بود، و در محیطی که ظهور کرد، در میان مردمش از سواد خواندن و نوشتن، حتی در حدّاقل آن خبری نبود، ولی برای حفظ سلامت مردم، در جهت بهداشت همه جانبه، از جمله بهداشت دهان و دندان قوانین و دستوراتی ارائه کرد، که نشان از عظمت این مکتب، و اهمیت این مدرسه می دهد، و ثابت می کند که مبلّغ این آئین، برای هدایت و رشد مردم از جانب خداوند مهربان مبعوث بوده، و دوازده پیشوای معصوم این مکتب امامان برگزیده حق بودند.

به بخشی از دستورات پیشوایان دین، در زمینه بهداشت دهان و دندان توجه نمائید :

رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

لَوْ لا اَنْ اَشُقَّ عَلی اُمَّتی لاََمَرْتُهُمْ بِالسِّواکِ مَعَ کُلِّ صَلاة.[۲۳۵]

اگر بر امّتم سختی و مشقت نداشت، هرآینه با هر نمازی آنان را امر به مسواک می نمودم.

امام ششم (علیه السلام) فرمود :

مِنْ اَخْلاقِ الاَْنْبِیاءِ السِّواکُ.[۲۳۶]

مسواک زدن و رعایت بهداشت دندان از اخلاق انبیاء الهی است.

امام باقر (علیه السلام) فرمود :

لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِی السِّواکِ لاََباتُوهُ مَعَهُمْ فی لِحاف.[۲۳۷]

اگر مردم بدانند در مسواک چه منفعتی هست، هرآینه آن را از سر شب تا به صبح همراه خود به رختخواب می بردند.

به حضرت صادق (علیه السلام) گفته شد :

اَتَری هذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النّاسِ ؟ فَقالَ : اَلْقِ مِنْهُمُ التّارِکَ لِلسِّواکِ.[۲۳۸]

آیا همه مردم انسانند ؟ حضرت فرمود : آنان که با مسواک سر و کار ندارند

رها کن.

رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

ما زالَ جَبْرَئیلُ یُوصینی بِالسِّواکِ حَتّی خِفْتُ أَنْ أَدْرَدَ.[۲۳۹]

بطور دائم جبرئیل مرا به مسواک سفارش کرد، تا جائی که ترسیدم اگر مسواک نکنم از داشتن دندان محروم گردم.

و در بیانی دیگر فرمود :

ما زالَ جَبْرَئیلُ یُوصینی بِالسِّواکِ حَتّی ظَنَنْتُ اَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَریضَةً.[۲۴۰]

جبرئیل به نحو دائم مرا به مسواک سفارش کرد، تا جائی که تصوّر کردم می خواهد آن را واجب قرار دهد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود در مسواک زدن دوازده خصلت است :

برنامه ای است دینی، پاک کننده دهان، روشنی بخش چشم، خوشنود کننده حق، سپید کننده دندان، از بین برنده پوسیدگی، محکم کننده لثه، اشتها آورنده، برنده بلعم از دستگاه گوارش، زیاد کننده قدرت حافظه، اضافه کننده خوبیها، و خوشحال کننده ملائکه.[۲۴۱]

در رابطه با شکل مسواک زدن، که امروزه اطبّای حاذق و متخصص بیماریهای دهان و دندان می گویند، باید از عرض دندان و به آرامی و چند دقیقه مسواک زده شود. از رسول حق روایت بسیار مهمی رسیده، که با توجه به زمان بعثت باید گفت از معجزات علمی نبی اکرم است :

اِسْتاکُوا عَرْضاً وَ لا تَسْتاکُوا طُولاً.[۲۴۲]

مسواک را به عرض دندان بزنید، از مسواک زدن به صورت طولی بپرهیزید.

رسول حق هر شب سه بار مسواک می زدند : قبل از خواب، بعد از خواب به وقتی که می خواستند قرآن قرائت کنند، و قبل از اینکه برای نماز صبح به مسجد بروند، و چون جبرئیل گفته بود با چوب اراک مسواک می فرمودند.[۲۴۳]

● نظم و انضباط و بهداشت در خوراک

دستگاه باعظمت گوارش، و دهان و دندان، و میل به آب و نان و سایر نعمت های حق، از الطاف خداوند مهربان به انسان است.

در زمینه به دست آوردن مواد حلال، و شکل مصرف کردن آن، و برنامه هائی که برای سلامت بدن، و در نهایت سلامت عقل و روان، و در نتیجه سلامت خانواده و جامعه صد در صد مؤثر است دستورات بسیار مهمی در قرآن کریم و روایات اسلامی آمده، که به نظر می رسد رعایت برخی از آن دستورات واجب شرعی، و برخی از آنها واجب اخلاقی، و قسمتی از آن دستورات مستحب مؤکّد است، سرپیچی از آن دستورات، که در مدار واجب قرار گرفته حرام و موجب عذاب قیامت، و آنها که مستحب مؤکّد است باعث زیان و خسارت، و ورشکستگی بدن، و آماده شدن جسم برای قبول بیماریهاست.

از اهمّ دستورات واجب، که در قرآن مجید آمده، تهیه کردن مال و منال برای ادامه حیات، و تأمین مسکن و پوشاک و خوراک از طریق حلال است.

یا ایّها الذین امنوا کلوا من طیّبات ما رزقناکم و اشکروا للّه ان کنتم ایّاه تعبدون.[۲۴۴]

ای اهل ایمان از پاکیزه هائی که نصیب شما کردیم تناول کنید و شکر خدا را بجای آورید، اگر او را عبادت می کنید.

یا ایّها النّاس کلوا ممّا فی الارض حلالاً طیِّباً و لا تتّبعوا خطوات الشَّیطان انَّه لکم عدو مبین.[۲۴۵]

ای مردم، از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید، قدم جای قدمهای شیطان مگذارید، همانا او دشمن آشکار شماست.

کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انَّه لا یحب المسرفین.[۲۴۶]

بخورید و بیاشامید، و از اسراف در خوردن و آشامیدن بپرهیزید، همانا خداوند اهل اسراف را دوست ندارد.

در این دستورات مسئله پاکیزه بودن، حلال بودن، و دوری از اسراف مطرح است.

تهیه کردن حلال، رعایت پاکیزه بودن غذا، واجب، و اسراف در مصرف حرام است.

بی توجهی به حلال، خوردن مواد حرام و خبیث و نجس و غیرپاکیزه، افتادن در دایره اسراف، همه و همه خلاف حق، و ستم بر خویش و دیگران، و بدون تردید موجب عذاب و عقاب الهی است.

بر مرد خانه لازم است با تعالیم عالیه اسلام در این زمینه آشنا شود، و آن را به خانه منتقل نماید، تا محیط خانه و خانواده پاک بماند، و اهل آن خانه بتوانند طریق رشد و کمال را طی کنند، و برای خود و دیگران منابعی از خیر و نیکی باشند.

● زیان پر خوری

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :

کَثْرَةُ الاَْکْلِ وَ النَّوْمِ یُفْسِدانِ النَّفْسَ، وَ یَجْلِبانِ الْمَضَرَّةَ.[۲۴۷]

پرخوری، و زیاده روی در خواب وجود انسان را فاسد می کنند، و کشاننده ضرر و زیان به سوی آدمی هستند.

و نیز فرمود :

مَنْ کَثُرَ اَکْلُهُ قَلَّتْ صِحَّتُهُ، وَ ثَقُلَتْ عَلی نَفْسِهِ مُؤْنَتُهُ.[۲۴۸]

سلامت پرخور اندک، و مخارجش سنگین و طاقت فرساست.

و فرمود :

کَثْرَةُ الاَْکْلِ مِنَ الشَّرَهِ و الشَّرَهُ مِنَ الْعُیُوبِ.[۲۴۹]

پرخوری از میل و اشتهای غیرطبیعی است، و اینگونه اشتها از عیوب و نوعی بیماری است.

امام ششم (علیه السلام) فرمود :

لَیْسَ شَیْئٌ اَضَرَّ لِقَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ کَثْرَةِ الاَْکْلِ، وَ هِیَ مُورِثَةٌ شَیْئَیْنِ. قَسْوَةَ الْقَلْبِ، وَ هَیَجانَ الشَّهْوَةِ.[۲۵۰]

چیزی برای قلب مؤمن زیانبارتر از پرخوری نیست، پرخوری موجب دو چیز است : سنگدلی، هیجان شهوت.

حضرت حق به بنی اسرائیل فرمود :

لا تُکْثِرُوا الاَْکْلَ فَإِنَّهُ مَنْ اَکْثَرَ الاَْکْلَ اَکْثَرَ النَّوْمَ، وَ مَنْ اَکْثَرَ النَّوْمَ اَقَلَّ الصَّلاةَ، وَ مَنْ اَقَلَّ الصَّلاةَ کُتِبَ مِنَ الْغافِلینَ.[۲۵۱]

پرخوری نکنید، همانا هر کس پرخوری کند، پرخواب می شود، و هر کس پرخواب شود، نمازش را کم می کند، و هر که نمازش را کم کند، از غافلین نوشته می شود.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

اِیّاکُمْ وَ الْبِطْنَةَ، فَإِنَّها مَفْسَدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرِثَةٌ لِلسَّقَمِ، وَ مَکْسَلَةٌ عَنِ الْعِبادَةِ.[۲۵۲]

از پرخوری حذر کنید، همانا فاسد کننده بدن، و مورث بیماری، و موجب کسالت در عبادت است.

و نیز فرمود :

لَیْسَ شَیْءٌ اَبْغَضَ اِلَی اللّهِ مِنْ بَطْنِ مَلاْنَ.[۲۵۳]

چیزی نزد خداوند مبغوض تر از شکم پر نیست.

موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود :

لَوْ اَنَّ النّاسَ قَصَدُوا فِی الطَّعْمِ لاَ عْتَدَلَتْ اَبْدانُهُمْ.[۲۵۴]

اگر تمام مردم میانه روی در خوراک را رعایت کنند، بدنهای آنان در چهارچوب اعتدال قرار می گیرد.

رسول حق در مسئله خورد و خوراک دستور عجیبی دارند، که باید گفت از عجایب دستورات آن حضرت، و ریشه علم طب است :

کُلْ وَ اَنْتَ تَشْتَهی، وَ اَمْسِکْ وَ اَنْتَ تَشْتَهی.[۲۵۵]

زمانی که میل به غذا داری غذا بخور، و در حالی که هنوز میل و اشتها داری از خوردن دست بردار.

غذا روی غذا قطعاً برای دستگاه گوارش زیانبار، و برای سلامت بدن تهدید جدّی است، به وقت گرسنگی کامل غذا خوردن، و به وقت سیر نشدن کامل دست از غذا کشیدن عالی ترین عامل برای حفظ سلامت و نشاط بدن، و تداوم عمر، و چابک و چالاک بودن است.

● داستانی آموزنده

مشهور است یکی از امراء بزرگ، طبیب حاذقی را به مدینه فرستاد، تا مردم را مجانی معالجه کند، مدتی در مدینه ماند، ولی بسیار کم به او مراجعه شد، یا مراجعه کننده نداشت، از این مسئله شگفت زده شد، خدمت رسول خدا شکایت برد، حضرت فرمود وضع این شهر همین است، زیرا من به مردم گفته ام، تا به طور کامل میل به غذا ندارید نخورید، و تا به طور کامل سیر نشدید از غذا دست بردارید، عرضه داشت شما تمام قوانین طب و بهداشت را در همین یک دستور بیان کرده اید، به این خاطر مردم این شهر به سادگی مریض نمی شوند!

علی (علیه السلام) دستور بسیار مهمی برای شروع غذا دارند، می فرماید :

اِبْدَأُوا بِالْمِلْحِ فی اَوَّلِ طَعامِکُمْ، فَلَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِی الْمِلْحِ

لاَخْتارُوهُ عَلَی التِّرْیاقِ الْمُجَرَّبِ.[۲۵۶]

غذا را با چشیدن نمک شروع کنید، اگر مردم منفعت این کار را می دانستند، آن را بر داروی تجربه شده اختیار می کردند.

رسول حق از خوردن غذای داغ منع فرمودند، اعلام داشتند خداوند برکت را در غذائی که حرارت و داغی آن نشسته قرار داده است، و نیز از فوت کردن به غذا برای نشاندن حرارتش نهی نموده.[۲۵۷]

از اینکه انسان غذا بخورد، و جانداری در آنجا حضور داشته باشد، و انسان به او بی توجهی کند شدیداً منع شده.

نجیح می گوید حضرت مجتبی (علیه السلام) را دیدم در حال غذا خوردن است و سگی پیش روی آن حضرت قرار دارد، یک لقمه خودشان می خورند، و یک لقمه برای سگ قرار می دهند، عرضه داشتم چرا این حیوان را از کنار سفره خود نمی رانید، فرمود بگذار، همانا از خداوند حیا می کنم، که صاحب جانی در حالت خوردن مرا بنگرد، و من نسبت به او بی تفاوت باشم![۲۵۸]

آری باید خورد و باید خوراند، که خوردن لازمه بدن، و خوراندن، تجلی اخلاق و کرامت، و رفع مشکل نیازمندان، و موجب ثواب و مغفرت، و لطف و رحمت حق است.

سخت گیری در این زمینه به اهل و عیال و به ارحام و به مردم عملی دور از انصاف و همرنگی با شیطان است.

حضرت مجتبی (علیه السلام) فرمود در غذا و غذاخوری دوازده خصلت است که بر هر مسلمانی شناخت آن واجب است : شناخت نعمت و خالق نعمت، رضا به قضای حق در امر روزی، گفتن بسم اللّه در ابتدای غذا، شکر نعمت پس از پایان غذا، وضو قبل از خوردن، نشستن به طرف دست چپ، خوردن با سه انگشت، لیسیدن انگشتان، خوردن از آنچه در سفره پهلوی انسان است، کوچک گرفتن لقمه، خوب جویدن، و کمتر نظر انداختن به آنان که دور سفره نشسته اند.[۲۵۹]

حضرت رضا (علیه السلام) سفارش فرموده اند غذای خود را در شب مختصر کنید، زیرا به شایستگی و لاغری شما کمک می کند.[۲۶۰]

رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

هر کس تسبیح و تمجیدش در پیشگاه حق زیاد، و خوراک و نوشیدنی و خوابش کم باشد، مورد اشتیاق ملائکه الهی است.[۲۶۱]

و نیز فرمود : در لباس و خوراک و نوشیدنی انصاف را نسبت به بدن و شکم مراعات کنید، همانا این رعایت جزئی از نبوت است.[۲۶۲]

علی (علیه السلام) فرمود :

قِلَّةُ الْغِذاءِ کَرَمُ النَّفْسِ وَ اَدْوَمُ لِلصِّحَّةِ.[۲۶۳]

کم خوری بزرگواری وجود، و برای سلامت بدن پردوام تر است.

و نیز فرمود :

اِذا اَرادَ اللّهُ سُبْحانَهُ صَلاحَ عَبْدِهِ، اَلْهَمَهُ قِلَّةَ الْکَلامِ وَ قِلَّةَ الطَّعامِ، وَ قِلَّةَ الْمَنامِ.[۲۶۴]

چون حضرت حق صلاح بنده اش را بخواهد، کم حرفی، و کم خوری، و کم خوابی را به او الهام می نماید.

مسائل مهم دیگری که به طور جدی و قطعی باید در درجه اوّل سرپرست خانه و سپس اهل خانه رعایت کنند، پرهیز از موادّ دودی از قبیل سیگار، قلیان، و مواد مخدر است.

مواد دودی به هر نوعش به نظر بعضی از فقهای شیعه حرام شرعی است، زیرا به تدریج بنیان سلامت را تهدید، و گاهی منجر به مفاسد اخلاقی و اجتماعی می شود.

دیگر چیزی که اسلام نسبت به آن نهی اکید فرموده اشتراک در شانه، حوله، و مسواک و سایر وسائلی است که معمولاً جنبه شخصی دارد.

امید است این مسائل از جانب تمام خانواده ها و بخصوص سرپرستان خانواده، جهت حفظ سلامت جسم، و اخلاق و روان همه رعایت شود، که رعایت این دستورات چون دستورات دینی است عبادت، و سرپیچی از آن معصیت و موجب عتاب و عقاب حق است.