نگاهی به زندگی و آثار فریدریش ویلهلم نیچه

دوره باستان, دوران باشکوه فلسفه بود, نزد افلاطون و ارسطو فلسفه به اوج خود رسیده تا اینکه با ظهور مسیحیت, فلسفه به حاشیه رانده شد در قرن هفدهم, دکارت نظریه شناخت خود را مطرح نموده و فلسفه را از خواب قرون وسطایی بیدار کرد او کوشید آگاهی و شناخت را برپایه عقل استوار سازد

دوره باستان، دوران باشکوه فلسفه بود، نزد افلاطون و ارسطو فلسفه به اوج خود رسیده تا اینکه با ظهور مسیحیت، فلسفه به حاشیه رانده شد. در قرن هفدهم، دکارت نظریه شناخت خود را مطرح نموده و فلسفه را از خواب قرون وسطایی بیدار کرد. او کوشید آگاهی و شناخت را برپایه عقل استوار سازد. در نیمه قرن هجدهم کانت و هگل هر یک نظام فلسفی عظیمی را بنیان نهادند و شوپنهاور فلسفه شرق را با تفکر کانتی در آمیخت. تفکر شوپنهاور نیز نیچه را به اندیشه واداشت. فرید ریش ویلهلم نیچه در ۱۵ اکتبر ۱۸۴۴ در پروس متولد شد. پدر و نیز اجداد مادری و پدری‌اش از روحانیان پروتستان بودند. نیچه در میان زنان متدین خانواده که شامل مادر، خواهر، دو عمه و مادربزرگش می‌شد، پرورش یافت. در هجده سالگی تصمیم گرفت برای تحصیل در رشته علوم دینی به دانشگاه بن رفته، سپس وارد شغل روحانی شود. ولی یک سال بعد به دانشگاه دیگری در لایپزیگ رفت و در آنجا به تحقیق و تحصیل در فقه اللغه (فیلولوژی) کلاسیک پرداخت. یکی از اتفاقاتی که زندگی نیچه را دگرگون کرد هنگامی بود که به طور تصادفی با نسخه‌ای از کتاب شوپنهاور بنام «جهان به مثابه اراده و بازنمود» مواجه شد.

در این دوره از زندگی نیچه با واگنر آشنا شد که موسیقی دادن معروفی بود و علاقه عمیقی هم به شوپنهاور داشت.

واگنر هم متقابلا از تیزهوشی نیچه به وجد آمد و رابطه صمیمانه‌ای بین آنها به وجود آمد. در ۱۸۶۹ نیچه در دانشگاه بازن سوئیس به تدریس فیلولوژی و فلسفه مشغول شد. او قصد داشت از تلفیق فلسفه و فیلولوژی ابزاری نوین برای تحلیل خطاهای تمدن مغرب زمین بسازد. در جولای ۱۸۷۰ بین فرانسه و پروس جنگ در گرفت. نیچه که از عرق ملی آکنده بود، داوطلب پرستاری در بیمارستان ارتش شد. با تماشای رژه صفوف منظم سوار نظام در خیابان‌ها گویی پرده‌ای از برابر چشمانش فرو افتاد. در این زمینه نوشت «برای اولین بار احساس کردم که قوی‌ترین و والاترین خواست در زندگی تلاش برای بودن نیست،‌ بلکه همانا خواست قدرت یعنی میل به جنگ و تسلط است.» در اینجا «میل به قدرت» متولد شد و نیچه بعدها آن را گسترش داد. نیچه هر روز بیشتر از سه ساعت در ییلاق‌های سوئیس پیاده‌روی می‌کرد و در حین همین پیاده‌روی‌ها بود که بدیع‌ترین و بهترین ایده‌های فلسفی‌اش به ذهنش خطور کرد. نیچه بیمار بود و برای درمان بیماری‌اش مدت ده سال در ایتالیا ، فرانسه و سوئیس زندگی کرد، چشمانش به شدت ضعیف شده بود و از سردردهای فلج کننده‌ای رنج می‌برد. ژانویه ۱۸۸۹ نقطه اوج بیماری‌اش بود. نیچه کاملا دیوانه شد و هرگز بهبود نیافت . بعد از مرگ مادر در ۱۸۹۷ نیچه تحت پرستاری خواهرش (الیزابت فورلستر نیچه) قرار گرفت. سرانجام در ۲۵ اوت ۱۹۰۰ نیچه بدون آگاهی از هویت و زمان و مکان خود درگذشت .

● آثار نیچه

▪ زایش تراژدی : این کتاب را نیچه در ۱۸۷۱ نگاشت . موضوع آن سیر تحول تراژدی یونان و سرچشمه گرفتن آن ، از آیین رقص هم سرایان مذهب دیونوسوس بود و اثبات این نظر که تراژدی دو شیوه متفاوت زندگی را در هم می‌آمیزد. در واقع در زایش تراژدی نیچه داستان رویارویی خویشتنداری آپولون (رب‌النوع فرهنگ و تمدن) با نیروهای تاریک و غریزی دیونوسوسی (خدای نباتات) را با توجه به فرهنگ یونانی بیان نموده و فرهنگ دنیای یونان باستان را به چالش کشید.

▪ تاملات نابهنگام: سال‌های ۱۸۷۳ تا ۱۸۷۶ را نیچه به نوشتن این کتاب اختصاص داد که می‌توان آن را تلاشی جهت اصلاح و توجیه زایش تراژدی دانست. تاملات نابهنگام به نوعی الگوی بازسازی فرهنگ آلمان براساس تصویری از خود نیچه بود که با سرمشق قرار دادن او این فرهنگ را احیا می‌کرد. انسانی ، تماما انسانی : نگارش این کتاب بین سال‌های ۱۸۷۸ تا ۱۸۸۰ صورت گرفت. نیچه در انسانی ، تماما انسانی فهم حقایق اصیل را نشانه فرهنگ والا می‌داند. در این کتاب امیدوار است، دانش انگیزه‌های خشونت‌آمیز دیرین خود را رها نموده بدون ارزش‌گذاری به یاری آدمی بشتابد.

▪ دانش طوبناک : در ۱۸۸۱ نیچه دانش طربناک را تالیف کرد. شخصیت اصلی این اثر دیوانه‌ای است که با چراغی در دست و در روز روشن به دنبال خدا می‌گردد و مدام فریاد می‌زند «خدا را می‌جویم. » «خدا مرده است» و «آیا کلیسا چیزی جز مقبره و آرامگاه خدایان است.» نیچه معتقد است خدانشناسی در غرب که سرچشمه آن را باید در اخلاق مسیحی و اراده معطوف به حقیقت ناشی از آن جستجو کرد یکی از نیروهایی است که مرگ ارزش ها را سبب شد.

▪ چنین گفت زرتشت : (۱۸۸۳ تا ۱۸۸۴) نیچه در این اثر، صریحا اعلام می‌کند که این تصادف نیست که باز می‌گردد بلکه لحظه‌هاست . ماهیت بازگشت در چنین گفت زرتشت، متضمن تکرار چیزی است که قبلا وجود داشته است. در این کتاب نیچه از شیوه دیالوگ افلاطونی بهره گرفته و تمثیل غار افلاطون هم به نوعی در آغاز کتاب زرتشت تصویر شده است.

دلیل انتخاب نیچه که زرتشت را به عنوان شخصیت اصلی یکی از معروف‌ترین آثارش برگزید این است که زرتشت بنیانگذار کهن‌ترین آیین ثنوی آریایی است و به جدال همیشگی خیر و شر و پیروزی نهایی خیر اعتقاد دارد.

▪ فراسوی نیک و بد (۱۸۸۴ تا ۱۸۸۵: ) نیچه در این کتاب اذعان دارد حقایق دروغ‌هایی بیش نیستند که ما به خود می‌گوییم تا ما را قادر سازند با گفتنشان زندگی کنیم. ما انسان‌ها محصول همان دروغ‌هاییم، دروغ‌هایی فراسوی حقیقت و کذب . این گرایش به دروغ زندگی را ممکن می‌سازد و هویت ماست. مسئله اساسی این است که دریابیم برای زندگی به چه دروغ‌هایی نیاز داریم و بفهمیم که به آنها نیازمندیم.

▪ تبار شناسی اخلاق (۱۸۸۷: ) در تبار شناسی اخلاق ، نیچه به بررسی دودمان اخلاق پرداخته، تفاسیر چندگانه از آن ارائه می‌دهد. این کتاب در سه جستار خلاصه می‌شود جستار اول «نیکی به معنای فضیلت» نام دارد. در جستار دوم حق به معنای وظیفه نیچه، سرچشمه گناه را در قلمرو معاملات تجاری می‌داند. به نظر وی گناه وقتی احساس می‌شود که انسان بدهکاری و دین خود را به حوزه وجدان بیمار تسری دهد که نتیجه آن پیدایش احساس گناه است. عنوان جستار سوم، فهم کلی ارزش است که در آن نیچه آرمان‌های زاهدانه را مطرح می‌کند. زهد و پارسایی به نظر او روی برگرداندن از دنیا و مادیات است.

▪ شامگاه بتان : (۱۸۸۸) نیچه در این کتاب تراژدی را در مقابل نظر بدبینانه شوپنهاور مطرح نمود. تراژدی به این معنا نمودی است از تاثیر حیات در دشوارترین شرایط. در اینجا نیچه خود را آخرین فرزند فلسفه دیونوسوس و آموزگار بازگشت جاودانه معرفی کرده و می‌گوید: برای شناخت شادمانی جاودانه ناشی از دگرگونی باید زندگی را حتی در دشوارترین اوضاع مورد تائید قرار داد.»

آثار دیگر نیچه عبارتند از :

ـ سپیده دمان (۱۸۸۱) ،

ـ بازاندیشی همه ارزش‌ها (۱۸۸۲ تا ۱۸۸۸) ضد مسیح ،

ـ تلاشی در نقد مسیحیت (۱۸۸۸)

ـ آنک! آن! انسان (۱۸۸۸)

ـ اراده معطوف به قدرت ، که مجموعه یادداشت‌های پراکنده نیچه است در ارتباط با سقوط و بی‌اعتباری ارزش‌های مسیحیت قرون وسطی. این اثر در ۱۹۰۴ توسط الیزابت نیچه انتشار یافت.

نویسنده : انسیه اسلانی کتولی

منابع :

-۱ شرح افکار و آثار برگزیده نیچه . استنلی مک‌دانیل . ترجمه محمد بقایی (ماکان. ) انتشارات اقبال ۱۳۸۳

-۲ زندگی و آثار نیچه : ایو فرنتسل . ترجمه فرشته کاشفی . انتشارات آگاه ۱۳۸۷

-۳ آشنایی با نیچه . پل استراترن . ترجمه مهرداد جامعی ندوشن

-۴ زایش تراژدی . نیچه . ترجمه رویا فجم

-۵ انسانی ، تماما انسانی . نیچه . ترجمه ابوتراب سهراب . محمدمحقق نیشابوری

-۶ نیچه پس از هایدگر، دریدا و دولوز . محمد ضیمران، انتشارات هرمس ۱۳۸۲