نگاهی به سیاست های مسكو در پرونده هسته ای ایران

شورای حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۲۴ نوامبر تشكیل جلسه میدهد تا بار دیگر موضوع فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران را بررسی كند درشرایط موجود اینكه روسیه كجا ایستاده و مواضعش چگونه تحلیل می شود بسیار حائز اهمیت است از ابتدای مطرح شدن موضوع فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران مسكو از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت كرده است , هر چند كه در مقاطعی با اتخاذ استراتژی دو پهلو همسویی خود با ایالات متحده و اتحادیه اروپا را به نمایش گذاشته است

در اجلاس سپتامبر شورای حكام مسكو با رای ممتنع به قطعنامه پیشنهادی كشورهای غربی عملا از مواضع آنان حمایت كرد و خواستار تعلیق برنامه غنی سازی اورانیوم از سوی جمهوری اسلامی ایران شد.با این وجود منافع اقتصادی و تجاری این كشور در مشاركت با پروژه های هسته ای ایران سبب شده تا مسكو همچنان بعنوان دغدغه اصلی آمریكا در متقاعد ساختن رهبران كرملین برای افزایش فشار به ایران مطرح باشد.در نوشتار زیر ابعاد گسترده قراردادهای منعقده میان ایران و روسیه، ریشه ها و علل دیپلماسی پنهان و دوگانه مسكو و مواضع ایران در قبال روسیه بررسی شده است.

همكاری هسته ای ایران و روسیه

بیش از یك دهه است كه مسكو نقش مهمی در برنامه های هسته ای صلح آمیز ایران دارد. در واقع روسیه تنها كشوری است كه آشكارا با ایران همكاری می كند و به همین دلیل بارها از سوی آمریكا كه مخالف برنامه هسته ای ایران است مورد انتقاد قرار گرفته است. روسیه طرف اصلی ایران در قرارداد مربوط به احداث و تكمیل نیروگاه اتمی بوشهر به شمار می رود. این قرارداد كه بالغ بر یك میلیارد دلار برای روسیه ارزش اقتصادی دارد. یكی از مهمترین منابع درآمد خارجی كرملین محسوب می شود. طبق قراردادی كه میان ایران و روسیه امضاء شده است، فاز اول نیروگاه بوشهر باید اواسط سال آینده كار خود را آغاز كند و ظرفیت تولید برق آن تا سال ۲۰۰۶ به حداكثر خود برسد. هزینه ساخت فاز اول نیروگاه بوشهر هشتصد میلیون دلار اعلام شده و ظرفیت تولید آن قرار است یك هزار مگاوات باشد. روسیه اعلام كرده است كه در حال حاضر كار مونتاژ رآكتور بلوك تولید انرژی بوشهر كه مطابق با جدول زمانی مربوطه قرار است در سال ۲۰۰۶ میلادی به بهره برداری برسد، با شدت تمام جریان دارد. ایران برای راه اندازی نیروگاه بوشهر اعلام كرد كه قصد دارد سوخت مورد نیاز این نیروگاه را در داخل كشور تأمین كند. این تصمیم واكنش هایی را از سوی كشورهای اروپایی و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی بدنبال داشت. در پی آن مسكو اعلام نمود كه مایل است تا به ایران سوخت هسته ای عرضه كند مشروط بر اینكه باقیمانده این سوخت برای فرآیند مجدد به آن كشور بازگردانده شود. پذیرش این پیشنهاد از سوی ایران و امضای پروتكل بازگردانی سوخت هسته ای مصرف شده از ایران علاوه بر پیروزی دیپلماتیك برای روسیه در مقابل رقبایی كه از سویی درصدد فشار بر ایران برای كنارگذاشتن برنامه هسته ای آن بودند و همچنین كشورهایی كه خواستار سرمایه گذاری در پروژه های هسته ای ایران هستند، به لحاظ تجاری و اقتصادی نیز برای مسكو سودآور محسوب می گردد. بدنبال این توافق مسكو اعلام كرد كه سوخت هسته ای نیروگاه اتمی بوشهر شش ماه قبل از به كار افتادن فیزیكی رآكتور تحویل داده خواهد شد.مقامات آژانس فدرال انرژی اتمی روسیه همچنین اعلام كردند كه ۷۰۰ متخصص ایرانی در سه رشته بهره برداری از رآكتور، توربین و سیستم های امنیتی در نیروگاه بوشهر تربیت می كنند.مؤسسات انرژی اتمی روسیه همچنین اعلام نمودند كه برای بدست آوردن حق احداث بلوك دوم تولید انرژی در نیروگاه اتمی بوشهر شركت خواهند كرد. پس از این توافقات، دكتر محمود احمدی نژاد رئیس جمهور كشورمان كه برای شركت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورك سفر كرده بود طرح مشاركت كشورها را در مورد پروژه های هسته ای ایران مطرح نمود.

به باور بسیاری از كارشناسان طرح اعلام فراخوان برای مشاركت با ایران در زمینه چرخه سوخت هسته ای گامی در جهت اعتمادسازی گسترده تر میان دو كشور ایران و روسیه به شمار می رود، چرا كه روسیه نخستین و بزرگ ترین شریك پروژه های هسته ای ایران است. گرچه آفریقای جنوبی نیز از طرح پیشنهادی رئیس جمهور مبنی بر مشاركت در چرخه سوخت هسته ای استقبال نمود، لیكن همكاری هسته ای مسكو با ایران به دلیل ابعاد گسترده اقتصادی و نقش ویژه روسیه در مجامع جهانی نظیر شورای امنیت سازمان ملل، همكاری ایران با این كشور را حائز اهمیت می كند. منافع اقتصادی روسیه در انعقاد قراردادهای متعدد هسته ای با ایران موجب گردیده كرملین در مقابل فشار روزافزون آمریكا و اروپا به ایران برای توقف كامل برنامه هسته ای اش، از جمهوری اسلامی ایران حمایت كند.پوتین همواره از احداث نیروگاه شماره یك بوشهر كه منافع بسیاری را برای مسكو دارد حمایت كرده است. این در حالی است كه آمریكا خواستار توقف همكاری روسیه در پروژه های هسته ای ایران بوده و به دفعات از روسیه درخواست كرد كه به منظور اعمال فشار بیشتر بر ایران جهت امضای پروتكل الحاقی، جمهوری اسلامی ایران را به توقف همكاری در بوشهر تهدید كند. اما به رغم فشارهای آمریكا، روسیه ضمن اینكه از تهران خواست پروتكل الحاقی را امضاء كند اما علنا اعلام كرد كه مسأله ادامه همكاری در نیروگاه بوشهر را در ماجرا دخالت نخواهد داد.

الكساندر رومیانتسف رئیس آژانس انرژی اتمی فدرال روسیه در تیرماه امسال با اشاره به ادامه عملیات احداث نیروگاه اتمی بوشهر خاطر نشان ساخت كه سوخت هسته ای نیروگاه در پاییز ۲۰۰۵ به ایران ارسال خواهد شد.همانگونه كه پیشتر ذكر شد روسیه در حال حاضر نامزد اصلی احداث نیروگاه دوم بوشهر تلقی می شود. احداث این رآكتور هزار مگاواتی احتمالا یك میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و به گفته مقامات وزارت انرژی اتمی روسیه می تواند تا سال ۲۰۱۰ تكمیل شود. طول عمر این دو رآكتور ۳۰ تا ۶۰ سال رقم زده می شود و به این ترتیب روسیه سالانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون دلار نیز سوخت اتمی به ایران صادر خواهد كرد، كه خود منبع درآمد مستمری برای این كشور خواهد بود. با شرایط موجود به نظر نمی رسد روسیه تحت فشار آمریكا قصد چشم پوشی از چنین منبع درآمدی داشته باشد. چنانكه رایس در سفر اخیر خود به مسكو نتوانست مقامات روسی را برای حمایت از خط مشی سرسختانه علیه برنامه هسته ای ایران متقاعد سازد. بنابراین مشاركت در پروژه های هسته ای ایران برای روسیه بسیار حائز اهمیت است. شاید به همین دلیل است كه لاوروف پس از ملاقات با رایس و در جمع خبرنگاران در پاسخ به این سؤال كه «چرا روسیه دوست ایران است؟» گفت: دلایل روشن بسیاری وجود دارد. اول آنكه روسیه آماده دریافت میلیاردها دلار در بلندمدت برای تجهیز فن آوری هسته ای صلح آمیز ایران است. دوم اینكه روسیه می تواند آنچه را برای ایران انجام می دهد، برای سایر كشورهای جهان كه فن آوری مشابهی را توسعه می دهند، نیز انجام دهد و سوم آنكه تعامل با ایران موضع روسیه را بعنوان یك صاحب قدرت در منطقه حفظ می كند. روسیه تمایل دارد با تمامی بازیگران خاورمیانه روابط خوبی داشته باشد.

---