گذار زنانه از پدرسالاری

از هنگامی كه مسئله مشاركت زنان در انقلاب فرانسه مطرح شد و یك قرن پس از آن زمانی كه برای اولین بار به زنان حق رای داده شد و نیز اكنون كه مسئله حقوق اجتماعی و شهروندی زنان به یكی از مباحث اصلی روز تبدیل شده, شهروندان زن همواره به عنوان مسئله ای غامض به شمار می روند كه از سویی از حقوق عمومی شهروندی برخوردارند و از سویی با «تفاوت هایی» زنانه از عموم شهروندان متمایز می شوند

از هنگامی كه مسئله مشاركت زنان در انقلاب فرانسه مطرح شد و یك قرن پس از آن زمانی كه برای اولین بار به زنان حق رای داده شد و نیز اكنون كه مسئله حقوق اجتماعی و شهروندی زنان به یكی از مباحث اصلی روز تبدیل شده، شهروندان زن همواره به عنوان مسئله ای غامض به شمار می روند كه از سویی از حقوق عمومی شهروندی برخوردارند و از سویی با «تفاوت هایی» زنانه از عموم شهروندان متمایز می شوند. این نوشته می كوشد تا این تنش ها و تناقضات را كه به موضوع زنان و شهروندی مربوط می شوند در دهه ۱۹۷۰ و در هنگامه گذار رژیم اسپانیا به رژیمی دموكراتیك بررسی كند.

فضای سیاسی و اجتماعی در دوران گذار، فضایی پربار برای بازسازی اندیشه ها و روش های شهروندی به وجود می آورد. در این زمان ها، روابط افراد با دولت و روابط افراد با یكدیگر مورد سئوال واقع می شود و افراد دوباره درباره این روابط به مذاكره می پردازند. پس می توان نتیجه گرفت كه چنین گذارهایی برای تحلیل تاریخی روش ها و اندیشه های شهروندی زمینه ای مناسب فراهم می كنند. در مورد نمونه اسپانیا باید گفت كه این كشور، در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ وارد دوره ای پرشتاب از تحولات اجتماعی و سیاسی شد. این گذار نظام اجتماعی را از نظامی مبتنی بر كشاورزی و غلبه فرهنگ كلیسایی به جامعه ای صنعتی، شهری شده و سكولار تبدیل كرد. سنگ زیرین این تحولات دگرگونی نظام سیاسی از رژیمی اقتدارگرا به رژیمی دموكراتیك بود كه با مرگ فرانسیسكو فرانكو در سال ۱۹۷۵ آغاز شد و با تصویب قانون اساسی در دسامبر ۱۹۷۸ به نقطه اوج رسید. برای تحقق بخشیدن به این گذار، ملتی جدید با شهروندانی دموكرات لازم بود كه هم از روند گذار حمایت كنند و هم حقوق و وظایف شهروندی را به اجرا درآورند.

● انجمن های زنان خانه دار و گذار

نقش انجمن های زنان خانه دار در این جنبش از اواسط دهه ۱۹۶۰ آغاز شد. در این دوره چنین انجمن هایی به دست گروهی از زنان كه بیشتر از طبقه متوسط شهری بودند پایه گذاری شد. این انجمن ها به عنوان بخشی از روند تغییرات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی بودند كه پس از آن به عنوان نقطه آغازین «گذار به دموكراسی» خوانده می شد. شكوفایی اقتصادی در اواخر دهه ۱۹۵۰ طلیعه جامعه مصرفی جدیدی بود كه همزمان هم انتظارات و هم انتخاب های مصرف كنندگان را دگرگون كرد. با افزایش یافتن قیمت ها، اضطراب و ناامنی تازه ای برای مصرف كنندگان به وجود آمد. رژیم اقتدار گرا روزنه های اندكی برای تغییر در سیستم اجتماعی باقی گذاشته بود و بر نیروهای گسترش یابنده سرمایه داری نظارت می كرد؛ رژیم سیاسی اسپانیا با مصرف به گونه متفاوتی رفتار می كرد. از سویی در نخستین سال ها، رژیم اقتدارگرا تلاش می كرد تا با استفاده از روش های قدیمی تری مانند كنترل قیمت های كالاهای اساسی و هماهنگ كردن بازارهای محلی برای چگونگی توزیع این كالاها نظم اجتماعی را در دست بگیرد. این سیاست ها و نیز كمیسیون های دولتی كه برای رفاه مصرف كنندگان برنامه ریزی می كردند باعث شد تا چارچوبی ساخته شود كه در آن برخی موضوعات به عنوان مسائل مصرف كنندگان مطرح شوند و از آنجا كه نقش زنان به عنوان مصرف كنندگان خانواده از سوی رژیم محترم شناخته می شد فضایی برای بروز این مطالبات از سوی زنان به وجود آمد.

فضای قانونی بر اساس قانون جدید انجمن ها كه در سال ۱۹۶۴ به تصویب رسید برای نسل جدید سازمان های غیردولتی برای مطالبه این خواسته ها محدودیت های كمتری اعمال می كرد. همچنین قانون جدید برای سازمان های مختلفی كه می توانستند زیرمجموعه «جنبش» فرانكوییست فعالیت كنند فضا را باز گذاشته بود. «جنبش» فرانكوییست چتر سازمانی جدیدی بود كه در سال ۱۹۳۷ جایگزین حزب دولتی رژیم شده بود. برخی از نخستین سازمان های مربوط به محله های مختلف همانند نخستین انجمن های زنان خانه دار، انجمن خانواده ها و یا انجمن های اولیا و مربیان در چارچوب همین قانون فعالیت های خود را آغاز كردند. بسیاری از این انجمن ها از نظر سیاسی به رژیم وفادار ماندند ولی برخی دیگر از این سازمان ها با گرایش به مخالفان رشد كردند. به هر حال نكته مهم این است كه هر دو نوع این سازمان ها برای بازسازی جامعه مدنی نقش مهمی را ایفا كردند. در وهله نخست تلاش هایی كه برای سازماندهی به افراد انجام می شد، «تعاملی ارتباطی» پدید آورد كه باعث حمایت از هویت های سازمانی افراد می شد و امكانات مشاركتی بیشتری فراهم می آورد كه در شبكه ای همبسته معنا می یافت. به بیانی دیگر، این سازمان ها محور «افقی» شهروندی یا محوری را كه باعث ارتباط میان شهروندان می شود گسترش دادند. به همین نسبت در زمانی كه این سازمان ها تلاش می كردند تا بر سیاست های حكومتی تاثیر گذارند به روند دموكراتیزاسیون در سطح عمومی كمك می كردند و با ارتقای ارتباط میان دولت و مردم یعنی محور «عمودی» شهروندی فضای عمومی را گسترش می دادند.

● فدراسیون ملی زنان خانه دار

براساس مدارك موجود در انجمن زنان خانه دار در سال ۱۹۶۳ در مادرید به دست گروهی كه از تلاش های انفرادی برای واداركردن مقامات شهری برای پاسخگویی به مطالبات شان خسته شده بودند تاسیس شد. سه سال پس از تاسیس، این جنبش به دیگر استان ها هم سرایت پیدا كرد و به دست گروه هایی شبیه به همان گروهی كه در مادرید انجمن را تاسیس كرده بودند انجمن های دیگری به سرعت تاسیس شد. در سال ۱۹۷۷ این انجمن ادعا می كرد كه در ۴۷ استان اسپانیا، حدود ۱۵۰ هزار عضو دارد كه ۴هزار نفر از این اعضا در مادرید زندگی می كنند. هدف نخستین این سازمان كمك به زنان خانه دار طبقه متوسط شهری بود تا بتوانند از عهده پیچیدگی های زندگی در جامعه مصرفی برآیند. از یك سو، این برنامه ها آموزش زنان را در بر می گرفت و بیشتر انرژی سازمان صرف این امر می شد كه «مصرف كنندگانی با اطلاع» به وجود آورد یعنی هدف این سازمان تا حدودی سازماندهی شخصی به مصرف كنندگان بود. از سوی دیگر، این سازمان برای حمایت از حقوق مصرف كنندگان به توجه بیشتری از جانب دولت نیازمند بود و در راستای همین هدف، تاثیرگذاری بر سیاست های دولتی را جزء اهداف خود قرار داده بود. بنابراین سازمان برای كنترل كیفیت كالاهای تولیدی، تهیه قوانینی در مورد تبلیغات گمراه كننده و ساختن نهادهای دولتی كه موضوعاتی این چنین را پیگیری كنند به بحث و گفت وگو در فضای سیاسی می پرداخت. نهایتاً این سازمان بر این موضع پافشاری می كرد كه مصرف كنندگان حق دارند درباره موضوعاتی كه بر زندگی آنها تاثیر خواهد گذاشت طرف مشورت دولت قرار گیرند و از همین رو خواستار داشتن نمایندگانی در كمیته های دولتی شد. برای مثال، در سال ۱۹۷۷ این گروه خواستار برقرارشدن دوره های آموزشی برای مصرف كنندگان در مدارس و رسانه ها بود.

پاملا رادكلیف

ترجمه و تخلیص: دانیال شاه زمانیان

---