كودكان و اسباب بازی ها

یكی از نیازهای مهم و اساسی كودك, نیاز به بازی و اسباب بازی است بازی برای كودك همانند آب است برای ماهی كودك بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد اسباب بازی شوق زیستن را در وجود كودك برمی انگیزد موجب پرورش قوای جسمی, ذهنی, روانی, عاطفی و اجتماعی كودك می شود

● مقدّمه

كودكان گل های بوستان ما و آینده سازان كشورند. ملّتی در آینده موفق، سربلند، پیروز و سعادتمند خواهد بود كه به نیازهای جسمی و روانی كودكان خود توجه بیش تری داشته باشد.

امروزه روان شناسان اعتقاد دارند كه برای رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه های اولیه رشد را جدی گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبی طی نشود، در مراحل بعدی كودك دچار اختلال خواهد شد.

یكی از نیازهای مهم و اساسی كودك، نیاز به بازی و اسباب بازی است. بازی برای كودك همانند آب است برای ماهی. كودك بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود كودك برمی انگیزد موجب پرورش قوای جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی و اجتماعی كودك می شود.

اسباب بازی همچنین موجب می شود كه كودك با دنیای بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفی همانند رنگ، شكل، اندازه، بالا، پایین و... آشنا شود.

مسأله مهم این است كه بازی و اسباب بازی ها باید متناسب با ویژگی های سنی، رشد جسمی و روانی كودك باشد تا اثرات مفید و سازنده را داشته باشد وگرنه بعضی مواقع ممكن است اسباب بازی به دلیل عدم تناسب با ویژگی های سنی و رشدی كودك، او را دچار شكست های متعدد و در نهایت، احساس حقارت كند كه در این صورت، آن اسباب بازی برای كودك مضر است.

روان شناس مشهور ژان پیاژه تأكید می كند كه والدین در انتخاب اسباب بازی دقّت و هوشیاری لازم را داشته باشند; چرا كه در شكل دادن به تمایلات عاطفی و روانی او نقش مهمی ایفا می كند و چنانچه در انتخاب آن ها توجه كافی نشود، ناخواسته تمایلات كودكان به گونه ای شكل می گیرد كه مورد انتظار نبود.در این مقاله سعی نگارنده بر این است تا از دیدگاه های مختلف و با توجه به لحاظ همه عوامل، بازی و اسباب بازی متناسب با هر سن را پیشنهاد نماید. بازی ها و اسباب بازی های پیشنهادی می تواند راهنمای بسیار خوبی برای والدین و مربیان محترم باشد.

● بازی ها و اسباب بازی های مناسب برای كودكان

با توجه به انواع مختلف بازی ها (جسمی(Physical)، تقلیدی(Imitative)، ساختنی (Constructive)و خلّاق(Crative)) و در نظرگرفتن ویژگی های جسمی، عاطفی، اجتماعی و فكری كودكان از تولد تا دوازده سالگی، فهرستی از بازی ها و اسباب بازی های مناسب برای سنین مختلف پیشنهاد می شود:

▪ از تولد تا ۱۲ ماهگی

بازی بدنی كه حتی در نخستین ماه ها آغاز می شود، عمدتاً به رشد و تكامل اعمال حركتی درشت Harsh motor functions)) مانند كنترل اعضا، تنه و سر كمك می كند. ماه اول و دوم پس از تولد، كودك علاقه به فعالیت های عضلانی، لگدزدن، برگشتن، غلتیدن، تكان دادن دست ها و سایر حركات شناخته بدنی دارد. در یك ماهگی جغجغه را لمس نموده و زود می اندازد. در ۵/۲ ماهگی می تواند جغجغه را تكان دهد و یكی از سرگرمی های او بیرون آوردن صداهای مختلف از حنجره است. از حدود ۲ یا ۳ ماهگی بازی اكتشافی كه به صورت بازی با انگشتان است آغاز می شود. از ۱ تا ۴ ماهگی صدا و رنگ را كشف می كند.

كودك هنگامی به اسباب بازی نگاه خواهد كرد كه اسباب بازی در معرض دید او قرار گیرد. از سه ماهگی به بعد علاقه اش به اسباب بازی شدیدتر خواهد شد. از این رو، می كوشد با حركت هر دو دست، اسباب بازی را به سوی خود بكشد و با آن تماس حاصل نماید. در چنین سنی می توان یك جسم حركت كننده را روی تختخواب بچه آویخت و تصاویر رنگی در اتاقش قرار داد.

یك جغجغه یا اسباب بازی به آرامی در كنار چشمان كودك حركت دهید به طوری كه چشمان وی مسیر حركت اسباب بازی را دنبال كند. به كودك اجازه دهید یك شیء (جغجغه، پیمانه پلاستیكی و...) را كه در دستانش می باشد چنگ بزند، به صدا درآورد و آن را تكان دهد. این كار موجب سرگرمی كودك می شود.

كودك در ۵/۴ ماهگی هر شیء را كه می بیند و در دسترسش قرار دارد برمی دارد، به طرف دهان می برد، می مكد، تكان می دهد و پرت می كند. اشیای مختلفی (مانند قطعات و پیمانه ها...) در اختیارش قرار دهید تا آن ها را بگیرد. از آن جا كه كودك احتمالا دوست دارد این اشیا را در دهان قرار دهد، پیشاپیش از اندازه و تمیز بودن آن ها، كه قابل بلعیدن نباشند، اطمینان پیدا كنید. با تكان دادن یك جغجغه در پشت سر كودك، به او اجازه برگشتن و گرفتن آن را بدهید.

در پنج ماهگی بررسی اسباب بازی ها با چشم، خیره شدن به دست ها و زیاد شدن حركات صدایی موجب تفریح و لذت كودك است. وقتی كه مكعبی در دسترس كودك قرار می گیرد، با خوشحالی آن را می گیرد.

در ماه ششم خندیدن، پرتاب كردن اسباب بازی ها و لذت بردن از صدای به زمین خوردن آن ها و كشیدن اسباب بازی ها به طرف خود، اگر به نخ بسته شده باشند، كودك را به وجد می آورند. كودك در این سن به مدت پنج الی ده دقیقه می تواند خودش را با اسباب بازی هایش سرگرم كند و نیز اشیا را از یك دست به دست دیگر انتقال دهد. علاقه زیادی دارد كه به همه چیز دست بزند. می خواهد همه چیز را در دهان بگذارد; اسباب بازی ها را از طریق نگاه كردن، لمس كردن، در دهان گذاشتن و به زمین زدن كشف كند. بنابراین، اجازه دهید كه كودك با وسایل معمولی خانه مثل بشقات، قابلمه، قاشق، روزنامه، پارچه و مانند آن ها بازی كند. همچنین صورتش را با كشیدن ملحفه مخفی می كند و سپس آن را كنار می زند.

در هفت ماهگی، دست كاری اشیای محیط زندگی، مچاله كردن كاغذ، بازی با قاشق و فنجان، برداشتن كلاه از سر، پایین كشیدن جوراب های خود، بازی با آب، خنده و دست تكان دادن و فریاد كشیدن در مقابل افراد آشنا و سر را برای مخفی شدن و بازی كردن گرداندن، از انواع بازی های این سن است. كودك در این سن می تواند اسباب بازی را از یك دست به دست دیگر بدهد، آن را بیندازد و نگاه كند كه كجا می افتد; اسباب بازی را روی سطحی كه تولید صدا می كند، به حركت درآورد و از میان اسباب بازی ها، اسباب بازی های حركت دار و صدادار را ترجیح می دهد. اسباب بازی را با یك تكه نخ طوری متصل كنید كه كودك بتواند آن را در طول اتاق، میز یا تختخواب بكشد.

كودك در هفت ماهگی دستش را زیر شیر آب می گیرد و از ریزش آب بر روی آن لذت می برد.

بازی تقلیدی مانند تقلید از آهنگ صدای مادر و سایر پرستاران در هفت تا هشت ماهگی به روشنی قابل مشاهده است. با كودك صحبت كنید و صدایش را تقلید كنید، به ویژه وقتی كه به او غذا می دهید یا لباسش را تعویض می كنید. درباره غذا و لباس با او صحبت كنید. برای مثال، بگویید: حالا دكمه را می بندم. درباره تصاویری كه او می بیند با او صحبت كنید. از مكالمه بچه گانه استفاده نكنید. وقتی كه كودك صحبت می كند، مستقیماً به او نگاه كنید. از جملات كامل و درست استفاده كنید. از بازی هایی كه نوعی بازی با كلمات است استفاده كنید. كلمات ساده مانند سلام، بابا و... را تكرار كنید.

در ماه هشتم از میان اسباب بازی ها، آن را كه دوست دارد، انتخاب می كند. اگر شیء از گهواره بیرون بیفتد خود را به طرف آن می كشاند.

در هشت الی یازده ماهگی اسباب بازی هایی را كه از دید او پنهان شده است، فعالانه جستوجو می كند و برای به دست آوردن آن ها موانع را كنار می زند. در هشت ماهگی اسباب بازی های خود را پرتاب می كند. این كار برای كودك یك نوع بازی تلقّی می شود. نوع دیگر بازی، به هم زدن دو شیء یا دو مكعب یا دو اسباب بازی است.

در هشت الی دوازده ماهگی، پرتاب كردن اشیا هرچه بیش تر و هرچه دورتر سرگرمی كودك است. بنابراین، اسباب بازی های نشكن را در اختیار او بگذارید. روی میز كوچك غذاخوری او اسباب بازی های كوكی را قرار دهید. خرسی كه می رقصد یا لاك پشتی كه سرش را تكان می دهد، كودك را تا سرحد اشك ریختن می خنداند. عروسك هایی كه می توان آن ها را با پیچاندن به هر شكلی درآورد نیز كودك او را خوشحال خواهند كرد. در موقع حمام كردن او، از حیوانات شناور مثل ماهی قرمز، اردك، نهنگ و یا قورباغه استفاده كنید.

در نه الی ده ماهگی اگر كودك دیگری بخواهد اسباب بازی او را بگیرد، مقاومت می كند. در نه ماهگی اگر به اسباب بازی نخ وصل كنیم، آن را به طرف خود می كشاند. اگر شیئی را مخفی كنند برای پیدا كردن آن كنجكاوی می كند. در هشت الی نه ماهگی اسباب بازی خود را به كودكان دیگر می دهد.

كودك در ده ماهگی بر اعصاب حركتی تسلط بیش تری می یابد، می ایستد و اسباب بازی را به دست می گیرد و اگر آن را در برابر دیدگانش زیرِ پوششی پنهان كنند، می رود و برمی دارد. در این دوره كودك برای كشف و یافتن دنیای اطرافش تلاش می كند. اشیا را در دست می گیرد و به دفعات می چرخاند و آن ها را در بین انگشتانش نگه می دارد و اغلب به طرف دهان خود می برد. شیئی را كه در دست دارد، روی چیزی می كوبد و از این كار لذت می برد. در این سن، كودك دوست دارد اشیا را قطعه قطعه كند و از داخل كردن یك شیء در شیء دیگر لذت می برد. اشیا را داخل جعبه می گذارد و مجدداً بیرون می آورد. با دست ها به صورت بال زدن پرندگان بازی می كند. اگر در دستش یك اسباب بازی باشد، ولی اسباب بازی دیگری به وی داده شود آن را هم می گیرد و سعی می كند هر دو اسباب بازی را در یك دست نگه دارد.

در سن ده الی دوازده ماهگی مداد در دست می گیرد.

كودك در سن یازده و دوازده ماهگی با گرفتن نخی كه به ماشین اسباب بازی یا وسایل چوبی بازی اش بسته شده، می تواند آن ها را به طرف خود بكشد. به اجسام كوچكی مانند دكمه، چشم شیشه ای و حفره ها علاقه مند است. از بازی های مشترك (دالی، مخفی كردن اجسام و دنبال هم كردن) لذت می برد.

در یك سالگی از اسباب بازی های كوكی كه راه می روند و صدا می دهند خوشش می آید و توجهش به آن ها جلب می شود. همچنین به پرنده ها، حیوانات، وسایل نقلیه و كسانی كه حركت می كنند نیز توجه می كند. می توان او را نشاند و با قل دادن توپ، او را با توپ بازی آشنا كرد.

كودك تا یك سالگی با هر وسیله ای كه در اختیارش قرار گیرد، بازی می كند و آن ها را از چند جنبه مورد بررسی قرار می دهد; از لحاظ زبری، نرمی، طعم، صدا و امثال آن. برای بچه های این سن جغجغه، عروسك و حلقه های نرمی كه تمیز كردن آن ها آسان باشد بسیار مناسب است.

كودكی كه تازه می خواهد راه بیفتد به اشیایی علاقه دارد كه بتواند با آن ها كاری انجام دهد نه چیزهایی كه فقط آن ها را بنگرد یا لمس كند. كاسه های پلاستیكی رنگارنگ، عروسكی كه آن را دربغل بگیرد، بادكنك رنگی، توپ خوش رنگ و بازیچه ای مثل روروئك كه كودك آن را به سمت جلو هل بدهد از وسایل مطلوب او در این سن هستند.

كودك در یك سالگی به اسباب بازی هایی مثل توپ، قطعات خانه سازی، حیوان یا ماشینی كه بتوان آن را به دنبال خود كشید، لیوان و مكعب های توخالی كه بتوان آن ها را در داخل هم جای داد یا بر روی هم چید، نیاز دارد.

اسباب بازی ها باید در آغاز زندگی تا یك سالگی سبك و صدادار باشند. كودك در یك سالگی از اسباب بازی های كوكی كه راه می رود و صدا می دهند، خوشش می آید و توجهش به آن ها جلب می شود.

اسباب بازی های زیر برای سن یك الی دوازده ماهگی پیشنهاد می گردد: جغجغه، عروسك پارچه ای، حلقه های پلاستیكی، مكعب های چوبی، توپ خوش رنگ، روروئك، بادكنك رنگی، كاسه های پلاستیكی رنگارنگ و انواع لیوان بزرگ و كوچك، پیمانه های پلاستیكی رنگارنگ، قطعات درشت خانه سازی، مكعب های توخالی، اسباب بازی های صدادار (دایره زنگی، طبل و...)، اسباب بازی های كوكی، اشیای شناور برای آب بازی (ماهی، اردك پلاستیكی و...)، ماشین، گاری و حیوان كه بتوان آن ها را با نخ به دنبال خود كشید، وسایل معمولی خانه مثل بشقاب، قابلمه، قاشق، فنجان و... .

منابع

یكی از منابع عمده در این فصل منبع شماره ۱ می باشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.

۱. MAYESKY MARY, CREATIVE ACTIVITIES FOR YOUNG CHiLOREN

۲ـ سوسن اردكانی (شاهین)، بهداشت مادر و كودك

۳ـ دیدیه كالوت، فرزندان خود را در بازی ها بهتر بشناسیم.

۴ـ ادوارد سینكلر و اشتوكینگر ماگدامن، دنیای كوچك بزرگ من

۵ـ آ. ساپتكو، پدران و مادران درباره تربیت فرزندان

۶ـ بنیامین اسپاك، تغذیه، تربیت و نگهداری كودك

۷ـ مینو واثقی، آموزش ضمن بازی (سال سوم)

۸ـ لورانس پرنو، دنیای شیرین بچه داری

۹ـ نویسندگان و مؤلفان كشورهای جهان، نگاهی به آموزش و پروش پیش از دبستان در جهان امروز

۱۰ـ مهدی جلالی، روان شناسی كودك

۱۱ـ محمدعلی احمدوند، روان شناسی بازی

۱۲ـ جان بك، چگونه فرزند باهوش تری تربیت كنیم.

۱۳ـ جوزف براگا براگالوری، با كودكان خود رشد كنید.

۱۴ـ الیزابت هارلوك، بازی

۱۵ـ جمعی از مؤلفان، روان شناسی رشد (۱)

۱۶ـ ناصر بی ریا و همكاران، روان شناسی رشد (۲) با نگرشی به منابع اسلامی

۱۷ـ هادی بهرامی، روان شناسی كودك

۱۸ـ سیروس عظیمی، روان شناسی كودك

۱۹ـ حسن احدی و شكوه السادات بنی جمالی، روان شناسی رشد

۲۰ـ محمدرضا شرفی، مراحل رشد و تحول انسان

۲۱ـ مهرناز شهرآرای، راهنمای انتخاب اسباب بازیی

۲۲ـ سینگر دروتی. جی ـ دونسن تریسی. آ، مقدمه ای بر پیاژه كودك چگونه فكر می كند.

۲۳ـ ایلگ فرانسس و همكاران، رفتار كودك

۲۴ـ هادی سلیمی اشكوری، مطالعه رشد روانی یك كودك ایرانی در دو سال اول زندگی

۲۵ـ آ.ك بوندار نكو و آی. ای ماتوسیك، نقش بازی در پرورش فكری كودك

۲۶ـ سیدمهدی طباطبائی نیا، اسباب بازی آموزش و درمان

۲۷ـ سی فلت كارل و باربوردنیتا، آموزش و پرورش دوران نخستین كودكی

نویسنده:محمدرضا مطهری

منبع:ماهنامه معرفت

---