مشکلاتی در مسیر مطالعه

اکثر جامعه شناسان , مشکلات و معضلات اقتصادی را باعث حذف کتاب از سبد مایحتاج خانواده ها می دانند و عقیده دارند که ارزان شدن این محصول فرهنگی به مراتب از جنبه های دیگر, جهت سوق دهی بیشتر مردم به سوی آن , مهمتر است , در این میانه البته معضلات دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به گرفتاری های کوچک و بزرگ ناشران در ارتباط یابی خود اشاره کرد

اکثر جامعه شناسان ، مشکلات و معضلات اقتصادی را باعث حذف کتاب از سبد مایحتاج خانواده ها می دانند و عقیده دارند که ارزان شدن این محصول فرهنگی به مراتب از جنبه های دیگر، جهت سوق دهی بیشتر مردم به سوی آن ، مهمتر است ، در این میانه البته معضلات دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به گرفتاری های کوچک و بزرگ ناشران در ارتباط یابی خود اشاره کرد.

سیستم ناقص وضعیت توزیع و پخش کتاب در کشور، بسیاری از نویسندگان و ناشران را نسبت به رسیدن آثارشان نزد مخاطبان حقیقی ، نا امید ساخته است . به جز تهران در سایر مراکز استانها و شهرستانهای بزرگ نیز این معضل ارتباطی محسوس است ، چه اینکه بسیاری از علاقمندان به کتاب و آنهایی که به نحوی مجبورند تا یک یا چند عنوان کتاب را خریداری و مطالعه نمایند، فقط و فقط می بایست با مراجعه به پایتخت ، کتابهای مورد نیاز خود را خریداری نمایند.

صرف هزینه های مسافرت و اقامت ، به تدریج علاقمندان را کاهش داده و سایرین را بسوی پیدا کردن راه حل دیگری سوق می دهد . اهمیت ترویج فرهنگ دوستی و رفاقت با کتاب ، بر هیچکس پوشیده نیست ، اما هیچگاه از سوی مسوولین این امر مهم فرهنگی ، برنامه درستی برای رفع معضلات این حوزه نگاشته و به اجرا درنیامده است . از جمله مکانهایی که ارتباط آنها با مردم ، روز به روز کمرنگ تر می شود،کتابخانه های عمومی است ، این کتابخانه ها اعم از کتابخانه های مساجد،مدارس ، ادارات و... به مرور زمان و بر اثر مسائل گوناگون ، ارتباط محدودتری را با عموم مردم خصوصا" جوانان برقرار ساخته اند. از جمله علل محدود شدن این ارتباط، عدم اختصاص بودجه کافی به کتابخانه هابرای افزایش تعداد عنوان ها و خرید کتابهای جدید است .

کتابخانه ، مرکزی است که باید در ارتباط مستمر با ناشرین بوده و آخرین عناوین را در معرض مطالعه مردم قراردهد، حال اینکه بسیاری از کتابهای چاپ چندسال گذشته را به عنوان تازه های نشر! در اختیار اعضا قرار می دهند. علاوه بر این متاسفانه به رغم افزایش چشمگیر جمعیت شهر نشین ، تعدادکتابخانه های عمومی گسترش نیافته و در بسیاری موارد با مراجعه به کتابخانه های موجود - که بیش از پانزده یا بیست سال اژ عمرشان می گذرد- بافضای محدود و کثرت مراجعه کنندگان و در نتیجه پایین آمدن راندمان استفاده از آنها روبرو هستیم ; گذشته از آن ، بالا بودن سن کتابداران درکتابخانه ها و بعضا" برخی برخوردهای خشک و اداری سبب می شود که قشر جوان ، رغبت لازم برای مراجعه به این مراکز فرهنگی را از دست بدهد. قطب دیگر مشکلات عرصه کتاب به نویسندگان و ناشران بر می گردد. بسیاری از ناشران با توجه به مشکلات موجود، خود را نسبت به چاپ عناوین محدودی از کتابها متقاعد ساخته اند و در این میان ، از تعدد وتنوع عناوین کاسته شده است. نویسندگان و مترجمان نیز با توجه به نامساعدبودن بازار کتاب ، انرژی کمتری را برای انجام تحقیقات و قلم زدن پیرامون مسائل مختلف می گذارند و در نتیجه ، در حوزه های مختلف نشر، هر از چندگاهی شاهد یک یا چند کتاب قوی وقابل تامل هستیم ، حال آنکه بسیاری ازقلم به دستان متبحر، به خاطر امرار معاش مجبورند به جای نوشتن به کارهای دیگری مشغول شوند.

امروزه کتاب یکی از شاخص های توسعه و رایج ترین محصول فرهنگی در کشورهای مختلف محسوب می شود و با وجودگسترش همه جانبه وسایل ارتباط جمعی ، کتاب هنوز جایگاه ویژه ای در دنیای امروز دارد و عمده ترین وسیله تعلیم و تربیت به شمار می رود. تفاوت زیاد سرانه مطالعه در ایران با کشورهای پیشرفته صنعتی و حتی در حال رشد، تعداد و کیفیت نشریات منتشرشده در کشور ما در مقایسه با سایر کشورها گویای جایگاه نامناسب مطالعه در جامعه ما است. لذا علاوه بر تلاش درجهت بالا بردن سطح مطالعه در اقشار متخصص ، باید زمینه رابرای ایجاد فرهنگ مطالعه در قشرهای مختلف مردم فراهم کرد.تقسیم بندی جهان به کشورهای شمال و جنوب نیز دقیقابراساس دسترسی و عدم دسترسی به اطلاعات و منابع آن صورت گرفته است . با مقایسه هر کدام از کشورهای شمال باهر یک از کشورهای جنوب ، اولین وجه اختلاف آن دو را دربود و نبود فرهنگ مطالعه می بینیم .

● کتاب برای کودکان

به اعتقاد کارشناسان ، ادبیات کودک در کشور ما جدی وسنگین است و با روحیه کودکان و فضای با نشاط آنان سازگارنیست . ما با خیل کتاب های خسته کننده و عبوس روبروهستیم که عنوان کتاب های فرهنگی - هنری دارند.کتاب و کتابخوانی را باید از مدارس و خانه ها شروع کنیم درحالیکه با حجم زیاد درس و مشق مدارس ، مهلت خواندن کتاب های خارج مدرسه را از کودک می گیرد. کم علاقه بودن برخی معلمان به مطالعه ، وضعیت کتابخانه های مدارس ووجود کتاب های یک بعدی ، از علل عدم ایجاد عادت مطالعه در کودکان است .

اگر تنها کتاب های یک بعدی مذهبی ، اخلاقی و اجتماعی را به کودکان و نوجوانان بدهیم ، کار ما مشابه کتاب های درسی خواهد بود. در حالی که کودک و نوجوان باید از خواندن کتاب لذت ببرد.ارائه آخرین کتاب ها به کودکان ، اختصاص ساعت خاصی به مطالعه در مدارس ، تهیه نوارهای ویدئویی برای آشنا کردن دانش آموزان با نویسندگان و کارهای آنان و تقویت کتابخانه هااز عوامل موثر در تشویق کودکان و جوانان به مطالعه است .

ازدیاد وسایل سرگرمی مثل تلویزیون که وقت و قدرت انتخاب را از کودکان می گیرد، رایانه و بازی های رایانه ای ، دردسترس نبودن کتاب و قیمت نسبتا بالای آن از عوامل کاهش میزان مطالعه در کودکان و نوجوانان است . جایزه و هدیه دادن کتاب نیز می تواند یکی از عوامل ایجاد اشتیاق در کودک ونوجوان جهت مطالعه و ایجاد عادت کتابخوانی و مطالعه دربین آنها باشد.

علاقه و عادت به مطالعه در افراد از سنین خردسالی بایدپایه گذاری شود و از همین جهت است که کتابخانه در مدارس نقش مهمی را در بوجود آوردن عشق به مطالعه ایفا می کند. امروزاکثرمدارس در ایران می توانند ادعا کنند که کتابخانه دارند ولی بایداذعان کرد که قفسه ای از کتاب های مختلف کتابخانه مدرسه به شمار نمی آید.مشکل دیگر تربیت اکثر معلمان است که نه کتابخانه داشته اندو نه عادت و شوق به مطالعه دارند. آنان هرگز نمی توانند اثرکتاب بر کودکان و نوجوانان را درک کنند و برخی از آنان می ترسند از اینکه اگر دانش آموز عادت به مطالعه پیدا کندسوال های او زیاد شده و تکلیف معلم ناخوانده زیادترمی گردد.

در انتخاب کتاب برای کتابخانه های مدرسه بایدتوجه کافی مبذول شود. در اکثر ممالک گروهی امر ارزشیابی کتاب های مناسب دبستان و دبیرستان را عهده دار هستند. البته این افراد باید بدون هر گونه تعصب روی کتاب های خاص وفقط متناسب با فهم بر نیاز و علاقه دانش آموزان به انتخاب کتاب و خرید آن برای کتابخانه ها همت گمارند.مطالعات و بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که کودکان و نوجوانانی که دسترسی به کتاب خوب و عادت به مطالعه دارند; از سطح معلومات و فرهنگ بالاتری برخوردار هستند ودر زندگی آینده افرادی شایسته و موفق خواهند بود.

وجود کتابخانه های غنی در مدارس که در برگیرنده کتاب های متعدد، متنوع ، جالب و خواندنی برای دانش آموزان باشد،منابع و مراجع خوبی برای معلمان و مشاوران مدارس درجهت مشاوره و راهنمایی دانش آموزان و درمان بسیاری ازاختلالات رفتاری و انحرافات برخی از آسیب دیده از این مشکلات است.

به بیان دیگر کتاب درمانی از ساده ترین و در عین حال پراثرترین روش ها برای درمان بسیاری از پریشانی های روانی ، کمرویی ، افسردگی ، پرخاشگری و... می تواند باشد. می توان گفت که با وجود معلمان محبوب دانش آموزان وکتابخانه های جالب و جذاب که به حد کافی از کتاب های مناسب بهره مند باشد، کارگزاران نظام تعلیم و تربیت کشورمی توانند به آینده آن کشور و پیشرفت و اعتلای سطح فرهنگ اگر چه افزایش میزان مطالعه بستگی به علاقه و خلاقیت افراد در جامعه دارد اما این مسئله بیش از هر چیزی نیازمند فرهنگسازی است که از خانواده شروع می شود. اگر والدین از همان آغاز کودکی فرهنگ کتابخوانی را در میان بچه ها اشاعه دهند وبرای آنان داستانهای آموزنده بخوانند و آنها را تشویق کنند که مطالعه و کتاب خواندن را جزو برنامه های ضروری روزانه خود قرار بدهند آنها بتدریج با فرهنگ مطالعه آشنا و آن را اشاعه می دهند.

با کمک مدارس، مراکز فرهنگی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مجتمع های فرهنگی و غیره علاوه بر اینکه خلاقیت بچه ها افزایش می یابد عادت به مطالعه کردن در آنها تقویت می شود. با توجه به تاثیر مستقیم قشر جوان در توسعه و اعتلای کشور اهمیت فرهنگ کتابخوانی و مطالعه در جامعه مشخص می شود چرا که آینده باید برمدار علم ودانش بچرخد و بر همگان روشن است که آینده از آن کشورهایی است که دارای دانشمندان قوی هستند.برای تحقق این مسئله باید جوانان به مطالعه گرایش پیدا کنند و آنچنان برای علم و دانش ارزش قایل شوند که آن را سرلوحه زندگی خود قرار دهند و در قالب فعالیت های فرهنگی در برابر فرهنگ های بیگانه مقاومت کنند و به توسعه کشور امیدوار باشند.

نویسنده : رقیه نجفی خواه